Хэгъэгу зэошхоу 1941 – 1945-рэ илъэсхэм щыIагъэр къызэрыкIуагъэп, хьазабыбэ ащ советскэ цIыфхэм щащэчыгъ. Хэгъэгум икъэлэшхоу Ленинград блокадэр мэфэ 872-рэ телъыгъ, ащ лажьи-хьакъи зимыIэ цIыф мин пчъагъэм ящыIэныгъэхэр зыдихьыгъ. Псаоу къэнагъэхэм яшIэжь ныбжьырэу ленинградцэхэм хьазабэу ащэчыгъэр ыкIи ящэIэгъэ-лIыблэнэгъэ мыухыжь, къаIотэжь икъугъ.

Сыд фэдизэу мы зэо шIуцIэм илъэ­хъан цIыфхэм псэр яхьафыгъэми, ягугъэ иныгъ, ТекIоныгъэр къызэрэдахыщтым фэбэнагъэх, хыехэр текIохэ зэрэхабзэр яIэубытыпIагъ. Хэгъэгум зэфэдэкIэ пыбзыкIыгъэ хъугъэ цIыфхэм ахэтыгъэх артистхэр, композиторхэр, художникхэр, тхэкIо-усакIохэр. Сыд зэхъуи, ахэм ащыщыбэм къалэр къабгынагъэп, зэралъэкIэу чанэу Iоф ашIагъ. «Анахьэу зишIуагъэ къэкIуагъэр а охътэ къиным искусствэм иIахь инэу поэзиер ары; ащ апэрэ кIымэфэ блокадэр къызэпачынымкIэ ишIогъэшхо къэкIуагъ», — ыужыкIэ игукъэкIыжьхэм къащиIуагъ усакIоу Ольга Берггольц.

Лъэпкъ тхылъеджапIэм къыщызэIуа­хыгъэ къэгъэлъэгъоным гъотыгъое къы­дэкIыгъохэмкIэ секторым иугъоигъэхэр бэу щыгъэфедагъэх. Мыщ къыхэхыгъэх Ленинград щыщ усакIохэу Н. Тихоновым (дзэ корреспондентыгъ), усакIохэу З. Ши­шовам, В. Инбер, М. Алигер, О. Берггольц ятхылъхэу щыгъэфедагъэхэр. ГущыIэр – Iашэм зэрэнахь лъэшыр ахэм япоэзие къыушыхьатыгъ, гугъэр цIыфхэм аритыгъ ыкIи гушъхьэгъомылэ афэхъугъ.

Ленинград блокадэр зытырахыжьы­гъэр илъэс 80 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ тхылъ къэгъэлъэгъоным мы хъугъэ-шIэгъэ гуихым хэтыгъэ цIыфхэм ятхылъхэр, гуп­шысэхэр, ялирикэ, альбомхэр ыкIи дневник тхыгъэхэу гучIэм къикIыхэрэр хэлъых. Ахэм ащыщ «Ленинградский альбом…» Посвящается городу на Неве» зыфиIоу советскэ архитекторэу Александр Никольскэм ытхыгъэр. Зыфэдэ щымыIэ документ-альбомыр кIымафэм 1941 – 1942-рэ илъэсхэм ытхыгъ. Ленинград зэфэдэкIэ пыим къыухъурэ­- и­гъагъ, къалэм иурам шъхьаIэу Клинскэм тетыгъэ унэу N 9-м ифэтэрэу N 2-м щыпсэущтыгъэхэ А. Н. Никольскэмрэ ащ ишъхьэгъусэу Верэрэ апэкIэкIыгъэу, ащэчыгъэр зэкIэ къыщыIотагъ. Тхылъ-альбомыр тиражымкIэ зызакъу зэрэхъурэр ыкIи апэрэ ыкIи аужырэ къытедзэгъу. Ащ авторым чэщрэ ыщэчыгъэу, зэхишIагъэм, лIэныгъэр зэрэбагъэм, хьадэм хьадэр ыужэу зэрагъэтIылъыжьыщтыгъэ­хэр, мафи чэщи афызэхэмыфыжьэу, чIыунэ шIункIым зэрисыгъэхэр, пшхын гори зэрэщымыIэр мыIофыжьэу, жьы къэпщэн зэрэмыгъотыжьыщтыгъэр, ашIэщтыгъэ цIыфхэр мафэ къэс зэрэ­чIанэщтыгъэхэр, ауми хьазабым хэтхэу, 1942-рэ илъэсыкIэр къихьэ зэхъум, ишъыпкъэу, текIоныгъэр къызэрэдахыщтымкIэ Тхьэ елъэIузэ, ащ цыхьэ пытэ зэрэфыриIэр ыгу зэрэриубытэгъагъэм кIуачIэ къызэрэхилъхьагъэр А. Никольскэм къыIотэжьыгъ.

А. Никольскэм идневник мэхьанэ зиIэ сурэтхэмкIэ зэлъыпкIагъ ыкIи ар блокадэм игъом Ленинград зыфэдагъэр нэм къыкIэзгъэуцожьырэ тхылъ-альбом ыкIи а тхыгъэр зэхэтэу, «Ленинградский альбом» ыцIэу 1984-рэ илъэсым къыдагъэкIыжьыгъ.

Къэгъэлъэгъоным чIыпIэ щигъотыгъ гъэзетэу «Ленинградская правда» зыфиIорэм ифотокорреспондентэу Давид Трахтенберг итхылъэу «Невский проспект в дни войны и мира» зыцIэр. Блокадэм илъэхъан Ленинград зыфэдагъэр, хьазабэу ыщэчыгъэр ащ къыщиIотыкIыгъ.

БлэкIыгъэ Хэгъэгу зэошхом Ленинград зыхэтыгъэ тхьамыкIагъор хэти тхьэм ремыгъэлъэгъужь, ауми уитарихъ блэкIыгъэ пшIэн зэрэфаем, ащ урок-ушъый зафэ зэрэхэпхырэм ищыс мы тхылъ къэгъэлъэгъонэу Ленинград блокадэм фэгъэхьыгъэр. Владимир Кокориныр — сурэтышI-график, тхылъ-иллюстраторыгъ, зэо сурэт зэхэтхэу ышIыгъэхэр ыкIи кIэлэцIыкIу классикэмкIэ альбомыр мыщ хагъэхьагъэх.

В. Кокориным итхылъэу «Ленинградский альбом» зыфиIорэм къалэм фыриIэ шIулъэгъур къыщиIотыкIыгъ.

БлэкIыгъэ тарихъ куур зэдгъашIэзэ, тинепэрэ мафэ тыфэсакъэу тэгъэпсы.

Ленинград блокадэм фэгъэхьыгъэ тхылъ къэгъэлъэгъоным нэри гури пытэу зэлъеубыты.

Мамырыкъо Нуриет.