Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат АР-м иминистрэхэм я Кабинет хэтхэм, муниципальнэ образованиехэм япащэхэм, подряднэ ыкIи нэмыкI организациехэм ялIыкIохэм зэIукIэгъу адыриIагъ.

[caption id="attachment_144523" align="aligncenter" width="800"] А. Гусев[/caption]

Лъэпкъ проектхэмрэ къэралыгъо программэхэмрэ япхырыщынкIэ псэуалъэхэм яшIын, ягъэкIэжьын ыкIи яигъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьын япхыгъэ Iофыгъохэм ащ щатегущыIагъэх. Анахьэу къызщыуцугъэ­хэм ащыщых еджапIэхэр, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр, культурэм иунэхэр, IэзапIэ­хэр, спорт комплексхэр, инженер, транспорт ыкIи инфраструктурэ псэуалъэхэр. Ахэм анэмыкIэу проект инхэм япхырыщын макIо: зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэ­рэ» промышленнэ паркэу «Инэмрэ» ягъэпсын диштэу ищыкIэгъэ инфраструктурэри ашIы. КъумпIыл Мурат анаIэ зытыраригъэдзагъэхэм ащыщых зэзэгъы­ныгъэхэу зэдашIыщтхэм ягъэхьазырын нахь пылъынхэр, проект-сметнэ документхэм, джащ фэдэу псэолъэшIын ыкIи гъэцэкIэжьын IофшIэнхэмкIэ пIалъэхэр укъуагъэ мыхъунхэр. Къулыкъухэм япащэхэм къаIотагъ Iофтхьабзэхэу зэра­хьэ­хэрэ.

АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Евгений Лебедевым къызэриIуагъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым республикэм кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIи 3 щашIыгъ, еджэпIи 7-мэ игъэ­кIотыгъэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр арашIылIагъэх, ащ нэмыкIэу еджапIэхэм яспортзали 4 агъэцэкIэжьыгъ. Мы илъэ­сым къуаджэу Бжыхьэкъоежъым еджэпIакIэм иIофшIэн щиублагъ, Тэхъутэмыкъое районым еджэпIи 3 щашIыщт, къалэу Мыекъуапэ щагъэпсырэ еджапIэм епхыгъэ IофшIэнхэм япроцент 40 фэдизыр агъэцэкIэгъах. 2024-рэ илъэсым еджэпIи 6 агъэцэкIэжьынэу агъэнэфагъ.

АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъэхэм ащыщ организациякIэхэм ащезгъэджэщтхэм язэхэщэн, якъыхэхын мэхьанэ­шхо зэриIэр. IофышIэхэм ягъэхьазырынкIэ АР-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр фашIыгъэх. Хэбзэ къулыкъухэм респуб­ликэ медицинэ колледжым гъэсэныгъэм иIоф зынэсын фэе лъэгапIэм диштэу шIыгъэным пае ищыкIагъэр рагъэгъоты. Мы илъэсым ащ рашIылIэрэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьыныр аухынэу рахъухьагъ. НэмыкI тарихъ мэхьанэ зиIэ псэуалъэхэм афэдэу мы унэр агъэпсын гухэлъ яI. АР-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэу Мэрэтыкъо Рустем къызэриIуагъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым псэолъи 5 атыгъ. 2024-рэ илъэсым врач амбулатории 5 ашIыщт, псэупIэу Инэм поликлиникэу щашIырэри аухыщт. Ащ дакIоу а псэуалъэхэм къапэIулъ чIыпIэхэр зэтырагъэпсыхьэх, урамхэм якъэгъэнэфын анаIэ тырагъэты.

АР-м IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ иминистрэу Мырзэ Джанбэч къыIотагъ отделениеу «Активное долголетие» зыфиIорэм ишIын зэрэкIорэр. Мы илъэсым ыкIэм ехъулIэу псэуалъэр аухынэу щыт. А учреждением екIолIэрэ гъогур зэтырагъэпсыхьащт, къыпэIулъ чIыпIэри чъыг-къэгъагъэхэмкIэ агъэкIэ­рэкIэщт.

[caption id="attachment_144524" align="aligncenter" width="800"] А. Гусев[/caption]

«ТэркIэ мэхьанэшхо иIэу щыт зы­ныбжь хэкIотагъэхэм афэлъэкIыщтымкIэ щыIэныгъэм яшIуагъэ къыщагъэкIон амал яIэным, ежьхэми цIыфхэр къафэгумэкIынхэм, анаIэ къатырагъэтыным. Ау сыд фэдэ псэукIэ амал дэгъу ахэм ядгъэгъо­тыгъэми, унагъоу зэрысхэм фэдэ зи хъущтэп. Арышъ, зыныбжь хэкIотагъэ­хэмрэ сэкъатныгъэ зиIэхэмрэ, анахьэу етIани пIэлъэ кIыхьэм телъытагъэу анаIэ зытырамыгъэт мыхъущтхэм япхыгъэ IофшIэныр джыри нахь тэрэзэу зэхэщагъэ хъуным шъукIуачIэ ешъухьылI, ащкIэ лъэпкъ проектымрэ къэралыгъо программэмрэ къатырэ амалхэр жъугъэфедэх», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Джащ фэдэу Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъхэр къыгъэуцугъэх культурэмрэ спортымрэ япхыгъэ IофшIэнхэр зэхэщэгъэнхэм ылъэныкъокIэ. КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, культурэмрэ спортымрэ япсэуалъэхэр зышIоигъо пстэуми къызфагъэфедэн алъэкIыным, цIыфхэм ахэр якIуапIэу хъунхэм анаIэ тырагъэтын фае. Илъэсэу икIыгъэм культурэм ылъэ­ныкъокIэ псэолъи 6-мэ IофшIэн гъэнэфагъэхэр арашIылIагъэх. ПсэупIэу Первомайскэм псауныгъэм игъэпытэн фэгъэхьыгъэ комплексым ишIын щаухыгъ. НэмыкI спорт псэуалъэхэм яшIыни тегущыIэх. Джащ фэдэу ныбжьыкIэ политикэм ылъэныкъокIэ Iофтхьабзэхэр зыщызэрахьанхэ алъэкIыщт чIыпIэхэм ягъэнэфэнкIэ пшъэрылъхэр къэуцугъэх.

«Проектхэр шIуагъэ хэлъэу зэшIохыгъэнхэм къикIырэп псэуалъэхэр дгъэ­кIэжьынхэр ыкIи кIэхэр тшIынхэр, мыщкIэ мэхьанэшхо зиIэхэм ащыщ а учреждениехэм Iоф ащызышIэхэрэм нахь чаныгъэ къызхагъэфэныр. ЦIыфхэр нахьыбэу культурнэ ыкIи спорт Iофтхьабзэхэм ахашъущэх, опыт дэгъоу шъуиIэр нэмыкI­хэм алъыжъугъэIэс», — къыхигъэ­щыгъ КъумпIыл Мурат.

Къуаджэхэм социальнэ инфраструктурэр нахь дэгъоу ащыгъэпсыгъэным пае къэралыгъо программэхэм къыдалъытэрэ Iофтхьабзэхэм мэхьанэшхо зэряIэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.

Къэралыгъо программэу «Къуаджэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэм ипхырыщын 2023-рэ илъэсым сомэ миллиард 1,232-рэ пэIуагъэхьанэу агъэ­нэфэгъагъ. Мы илъэсым гъэрекIо рагъэ­жьэгъэгъэ псэолъи 3-мэ япхыгъэ IофшIэнхэр лъагъэкIотэщтых. Ащ нэмыкIэу Красногвардейскэ районым игъогухэм ягъэцэкIэжьынкIэ ыкIи язэтегъэпсыхьанкIэ проектыкIэу 9 агъэнэфагъ. ХэушъхьафыкIыгъэу зэIукIэм хэлажьэ­хэрэр зытегущыIагъэхэр Адыгеим социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэмкIэ Iоф­тхьабзэхэу 2024-рэ илъэсымкIэ зэшIуа­хынэу щытхэр ары.

АР-м экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатымукIэ иминистрэу Шуджэн Заур къы­зэ­риIуагъэмкIэ, программэм тегъэпсыхьагъэу Тэхъутэмыкъое районым ипромышленнэ район гъэфэбапIэ зыхэтыщт производственнэ унэр щашIы. Инвестиционнэ ыкIи предприниматель IофшIэным зегъэушъомбгъугъэным пае игъэкIоты­гъэу Iоф адашIэнэу игъо афалъэгъугъ. Бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ, цIыфхэр зычIэсыщтхэ унэхэм яшIын, банкхэр социальнэ проектхэм зэрахэлажьэхэрэм япхыгъэ Iофыгъохэри ащ къыхеубытэх.

Республикэм и ЛIышъхьэ анахь мэхьанэшхо зэратырэ проектхэм зыкIэ ащыщэу зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэ» ишIын къыщыуцугъ. Илъэсэу икIыгъэм ащ иинфраструктурэ сомэ миллиарди 4 фэдиз къыфыхагъэкIыгъагъ, мы илъэсым джыри миллиарди 2-м ехъу ащ пэIуагъэ­хьанэу рахъухьагъ. АР-м и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, проектэу стратегическэ мэхьанэшхо зиIэр пхырыщыгъэным пае республикэм бэ щашIэрэр. Джыри мэхьанэшхо зиIэ зы псэуалъэ къыхэгъэщыгъэн фае — ДжэгокIо гъэхъу­нэм щашIыщт этнопаркыр. Ащи Iофышхо щызэшIуахыгъ. ПсэупIэу Гончаркэм Букреевым ыцIэкIэ щыт дендрологическэ паркэу дэтми мэхьэнэ ин иI, сыда пIомэ республикэм зекIо къакIохэрэр ащ ащэщтых. Гъогухэм язэтегъэпсыхьанкIэ ыкIи ягъэцэкIэжьынкIэ хэбзэ къулыкъухэм Iофышхо ащ щызэшIуахыгъ. Ащ нэмыкIэу паркым дэт административнэ унэм игъэ­кIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэу рашIылIэхэрэр шIэхэу ыкIэм фэкIощтых. А гъэцэкIэжьын Iофхэм сомэ миллион 18,4-рэ апэIуагъэ­хьагъ.

«ЗекIонымкIэ инфраструктурэм зызэ­редгъэушъомбгъурэм имызакъоу, а чIыпIэм щыпсэухэрэми джырэ уахътэм диштэрэ щыIэкIэ-псэукIэ яIэным телъытэ­гъэ амалхэр ятэгъэгъотых. ТапэкIи про­ектхэр зэкIэ ыкIэм зэрэнэдгъэсыщтхэм тыдэлэжьэщт. Iофэу дгъэцакIэрэр зэкIэ шапхъэхэм адиштэн, охътэ гъэнэфагъэу щыIэхэм ухыгъэ хъунхэ ыкIи цIыфхэм яшIоигъоныгъэхэм адиштэнхэ фае», —къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Iэрыфэгъу къэлэ щыIакIэр гъэпсыгъэным епхыгъэ Iофхэм атегущыIэхэзэ мы илъэсым рахъухьагъэхэр гъэцэкIагъэ зэрэхъущтхэ Iофыгъохэм ахэплъагъэх. «Къэлэ щыIэкIэ Iэрыфэгъур» зыфиIорэ проектым диштэу 2024-рэ илъэсым чIыпIэ 36-рэ зэтырагъэпсыхьащт. Къалэу МыекъуапэкIэ бульварэу «ТекIоныгъэм ия 55-рэ илъэс» зыфиIорэм изэтегъэ­псыхьанкIэ пшъэрылъхэм шъхьафэу къа­щыуцугъэх.

ПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтыр гъэ­кIэжьыгъэным епхыгъэу къыхэгъэщыгъэн фае «Псы къабзэр» зыфиIорэ проектым игъэцэкIэн зэрэкIорэр. АР-м псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, унэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтымкIэ иминистрэ иапэрэ гуадзэу Лафышъэ Рэмэзан къызэриIуагъэмкIэ, 2024-рэ илъэсым сомэ миллиони 161,7-рэ фэдиз зыпэIу­хьащт псыубытыпIэ псэолъи 6 ашIыщт е зэтырагъэпсыхьажьыщт. Ащ нэмыкIэу 2023-рэ илъэсым Адыгэкъалэ гъэфэбэпIэ сеть километрэ 14,5-рэ фэдиз хъурэмэ язэтегъэпсыхьан аублагъ, IофшIэнхэр сомэ миллион 267-кIэ къафыдэкIыщтых. Мы илъэсым чъэпыогъум проектыр гъэ­цэкIагъэ хъунэу ары зэрэрахъухьагъэр. Къалэу Мыекъуапэ жъы хъугъэ псырыкIуапIэу иIэхэр зэблэхъугъэнхэм епхыгъэ IофшIэнхэри лъагъэкIуатэх. Илъэсэу икIыгъэм сомэ миллиони 117-рэ фэдиз ахэм апэIуагъэхьагъ. КъыкIэлъыкIорэ илъэсхэм федеральнэ программэм хагъэхьаным пае джырэкIэ документхэм ягъэхьазырын фежьагъэх.

Коммунальнэ фэIо-фашIэхэм атефэ­хэрэм зэхъокIыныгъэхэр зэрафэхъухэрэм, унэ-коммунальнэ хъызмэтым ылъэныкъо­кIэ уасэхэм зэрахахъорэм атегущыIа­гъэх. ИгъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэм апае цIыфхэм къатырэр процент 89-м нэсыгъ. Илъэсэу икIыгъэм уни 126-рэ агъэцэ­кIэжьыгъ. Мы илъэсым квадрат метрэ мин 340,5-рэ фэдиз зыубытырэ уни 151-рэ агъэцэкIэжьыщт, ахэм сомэ миллион 313-рэ апэIухьащт.

Общественнэ транспортым иIофшIэн зэрэзэхэщагъэм епхыгъэу пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр афашIыгъэх. НепэкIэ республикэм пае кIэу автобус 20 къащэфыгъ. Мыекъуапэ общественнэ транспортыр автобус маршрут 23-мкIэ ыкIи троллейбус маршрути 9-кIэ мэзекIо.

ЦIыфхэм ялъэIухэм къащаIэтыгъэ Iофыгъохэм язэшIохын лъэшэу анаIэ тетэу атегущыIагъэх. Псауныгъэм икъэухъумэн, гъэсэныгъэм, социальнэ ухъумэныгъэм, унэ-коммунальнэ хъызмэтым алъэныкъо­кIэ нэбгырэ гъэнэфагъэхэм IэпыIэгъу афэхъунхэу пшъэрылъ афашIыгъ. Анахьэу IэпыIэгъур зищыкIагъэхэр хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм яунагъохэр ары. Пшъэрылъхэу зигугъу къашIыгъэхэр зэкIэми апэу зэшIохыгъэн зэрэфаехэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.

ИкIэухым КъумпIыл Мурат къызэриIуа­гъэмкIэ, лъэныкъуабэхэмкIэ шIуагъэ хэ­лъэу IофшIэнхэр зэшIохыгъэ мэхъух ыкIи хэбзэ къулыкъухэм ялIыкIохэм, подряднэ организациехэм ыкIи нэмыкI лъэныкъохэм япащэхэм гъэхъагъэ хэ­лъэу IофшIэнхэр зэшIохыгъэ зэрэхъухэрэм апае зэрафэразэр къыхигъэщыгъ.

Ахэм ащыщхэр федеральнэ гупчэм хигъэунэфыкIыгъэх: къуаджэхэр нахь зэ­тегъэпсыхьэгъэнхэм фэгъэхьыгъэ программэм игъэцэкIэнкIэ хэгъэгум имуниципальнэ образование анахь дэгъоу къыхагъэщыгъэхэм Адыгеим имуниципалитети 3 ахэфагъ. Мыекъопэ, Кощхьэблэ, Теуцожь районхэм яIэшъхьэтетхэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ текIоныгъэр къызэрэдахыгъэм пае ЛIышъхьэм дип­ломхэр аритыжьыгъэх. Анахьэу етIани Херсон хэкур зыпкъ игъэуцожьыгъэным республикэр зэрэхэлэжьагъэр къыхагъэ­щыгъ. Гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотырэ организациехэм ягъэцэкIэжьынрэ яшIын­рэ апае УФ-м псэолъэшIынымкIэ и Министерствэ и Рэзэныгъэ тхылъ респуб­ликэм къыфагъэшъошагъ, пшъэрылъыбэ зэшIозыхырэ гупчэхэм яшIынкIэ ыкIи Херсон хэкум къэралыгъо фэIо-фашIэхэм язэшIохын епхыгъэ IофшIэныр зэрэщызэхащагъэм пае УФ-м экономикэ хэхъо­ныгъэмкIэ и Министерствэ и Рэзэныгъэ тхылъ къыфагъэшъошагъ.

«Херсон хэкум и Геническэ район тынаIэ тедгъэтынэу пшъэрылъ зэрэзыфэтшIыжьыгъэм диштэу илъэсэу икIыгъэм бэ зэшIотхын тлъэкIыгъэр. Тызхэхьэгъэ илъэсымкIи гухэлъ инхэр тиIэх. Илъэсэу икIыгъэм проектхэм язэшIохын хэлэжьэгъэ ыкIи ащкIэ зишIуагъэ къэзыгъэкIогъэ типсэолъэшIхэм инэу сафэраз. Iофэу зэдэдгъэцакIэрэм икIэуххэм къагъэшъып­къэжьы унашъоу тштэхэрэр зэрэтэрэзхэр ыкIи игъоу зэрэщытхэр. Ти Президентэу Владимир Путиным къыгъэуцугъэ пшъэ­рылъхэр ыкIи кIэщакIо ар зыфэхъу­гъэ стратегическэ Iофтхьабзэхэм ягъэцэкIэн лъыдгъэкIотэщт», — къыIуагъ респуб­ликэм ипащэ.

АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу