Сотовэ зэпхыныгъэр ыкIи интернет амалхэр къызфагъэфедэхэзэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэу зэрахьэхэрэм япчъагъэ хэпшIыкIэу нахьыбэ хъугъэ.

[caption id="attachment_144481" align="aligncenter" width="800"] Шэртэнэ М.[/caption]

ХэбзэухъумакIохэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр зэрахьэхэми, цIыфхэм зэдэгущыIэгъухэр адашIыхэми, ахэр бэрэ агъэделэх, ямылъкуи чIанэ.

«РеспубликэмкIэ оперативнэ Iофхэм язытет зыпкъ ит нахь мышIэми, гумэкIыгъо къызхэ­кIыхэрэм ащыщ телефон зэпхыныгъэр къызфагъэфедэзэ гъэпцIакIохэм зэрахьэрэ бзэджэшIагъэхэм япчъагъэ зыкъызэриIэтырэр. Хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ Министерствэм зэпымыоу мы лъэныкъомкIэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр зэхещэх нахь мышIэми, Интернетыр, телефон зэпхыныгъэр къызфагъэфедэзэ бзэджэшIагъэу зэра­хьэхэрэм ахэхъо», — хигъэу­нэфыкIыгъ министерствэм ипресс-къу­лыкъу ипащэу Гъом­лэшк Байзэт.

Байзэт къызэриIуагъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIэгъэ 1292-рэ зэрахьагъэу агъэунэфыгъ, блэ­­кIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, а пчъа­­гъэр процент 16,6-кIэ на­хьыб. Мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэхэр нахьыбэу зыщагъэунэфыгъэхэр Мыекъуапэ (хъугъэ-шIэгъэ 634-рэ), Тэхъутэмыкъое районыр (181-рэ), Мыекъопэ районыр (97-рэ). Джащ фэдэу блэкIыгъэ илъэсым банк картэхэм ахъщэр аратыгъукIыгъэу хъугъэ-шIэгъи 117-рэ агъэунэфыгъ. Ахэр на­хьыбэу зыщагъэунэфыгъэхэр Мыекъопэ ыкIи Тэхъутэмыкъое районхэр ары. 2023-рэ илъэсым анахь зэрар инэу агъэунэфыгъэр сомэ миллиони 10 фэдиз мэхъу. ГурытымкIэ мазэ къэс сомэ миллиони 5-м къыщегъэ­жьагъэу миллиони 10-м нэс гъэпцIакIохэм цIыфхэм ашIуатыгъу.

Мылъкум епхыгъэ бзэджэ­шIагъэхэм, анахьэу гъэпцIагъэ зы­хэлъ шIыкIэхэр къызфагъэфедэхэзэ цIыфхэм ямылъку зэратыгъурэм, обществэмкIэ мэ­хьанэшхо иI. Ащ фэдэ бзэ­джэшIагъэхэм апэуцужьыгъэнымкIэ шIуагъэ къэзытэу къыхагъэщырэр зэкъодзакIохэм шIыкIэ зэфэшъхьафэу къызфагъэфедэхэрэм цIыфхэр икъоу ащыгъэгъозэгъэнхэр, ащкIэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр адызехьэгъэнхэр ары. Пресс-­къулыкъум ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, АР-м и ЛIышъхьэ мы гумэкIыгъом лъэшэу ынаIэ тет, ащ унашъо зэришIыгъэм тетэу мылъку къафатIупщи, узыгъэ- гъо­зэрэ тхьапэхэр къыдагъэкIыгъэх ыкIи ахэр цIыфхэм афагощыгъэх.

ГъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджа­шIэхэр зэкIэ зэзыпхырэр цIыф­хэм егъэлыегъащэу бзэджашIэ­хэм цыхьэ зэрафашIырэр ары. Мыщ фэдэ бзэджэшIагъэ­хэр къыхэбгъэщынхэр псынкIэп. Сыда пIомэ, гъэпцIагъэ зызэрахьэгъэ нэуж бзэджашIэхэм зэрэтеогъэхэ телефон номерхэр чIадзыжьых. Ащ къыхэкIэу Iофхэм янахьыбэр зэхафын алъэкIырэп, — къыIуагъ Гъомлэшк Байзэт.

БзэджашIэм икъыхэгъэщын къинэу щытми, ащ фэдэ щы­сэшIухэми ягугъу къышIыгъ пресс-къулыкъум ипащэ.

АР-м иполицие икъулыкъу­шIэхэм пэIудзыгъэ шIыкIэмкIэ гъэпцIагъэ зезыхьагъэу зэгуца­фэхэрэ бзылъфыгъэу Краснодар краим щыщыр къаубытыгъ.

Уголовнэ Iофэу къызэIуахыгъэмкIэ лъыхъун Iофтхьабзэу зэрахьагъэхэм къакIэлъыкIоу Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иотделэу Мыекъуапэ щыIэм икъулыкъу­шIэхэм Краснодар краим щы­псэурэ бзылъфыгъэу илъэс 43-рэ зыныбжьыр къаубытыгъ. ЗэрагъэунэфыгъэмкIэ, ащ анахь макIэм едзыгъуищымкIэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэхэр Адыгеим щызэрихьагъ.

ГущыIэм пае, 2023-рэ илъэсым чъэпыогъум бзылъфыгъэм мессенджер каналхэм ащыщым товар зэфэшъхьафхэр щищэнхэу куп зэхищагъ. Мебель рищэнэу ыгъэгугъи, Мыекъуапэ щыщ хъулъфыгъэу илъэс 29-рэ зыныб­жьым исомэ мин 33-рэ къызIэкIигъэхьагъ.

Ащ нэмыкIэу мы шIыкIэмкIэ Мыекъуапэ щыщ бзылъфыгъи­тIум сомэ мин 18 ыкIи сомэ мин 15 ашIуитыгъугъ.

Уголовнэ лъыхъуным икъулы­къушIэхэм бзылъфыгъэр къаубытыгъ. Мы уахътэм ащ нэ­мыкI бзэджэшIагъэхэр зэрихьагъэмэ агъэунэфынэу полицейскэхэм хэушъхьафыкIыгъэ Iофтхьабзэ­хэр рагъэкIокIых.

Урысыем хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ и Министерствэ иследственнэ отделэу Мыекъуапэ щыIэм мы хъугъэ-шIагъэмкIэ уголовнэ Iоф къызэIуихыгъ. Илъэси 5-м нэс хьапс бзылъфыгъэм тыралъхьан алъэкIыщт.

Мы илъэсым гъогогъу 20-рэ закъыфагъэзагъ

АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ мафэ къэс пэIудзыгъэ шIыкIэмкIэ гъэпцIагъэ зэрахьагъэу бзэджэшIагъэ­хэр егъэунэфых. 2024-рэ илъэ­сыр къызихьагъэм къыщыублагъэу Адыгеим зэкIэмкIи мыщ фэдэ бзэджэшIэгъэ 20 щызэрахьагъ.

Зэфэхьысыжьхэм къызэра­гъэлъагъорэмкIэ, мы илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэу агъэунэфыгъэм зэрар анахь инэу фэхъугъэр сомэ мин 225-рэ. Илъэс 68-рэ зыныбжь хъулъфыгъэм телефонымкIэ къыфытеуагъэм цыхьэ фишIи, «щынэгъончъэ» счетым ыпшъэ­кIэ зигугъу къэтшIыгъэ ахъщэр фыригъэхьагъ.

Мы шIыкIэ дэдэмкIэ Мые­къуапэ щыпсэурэ бзылъфыгъэу илъэс 70-рэ зыныбжьыр агъэделагъ. ГъэпцIакIохэм пенсионеркэм исчет илъыгъэ сомэ мин 40 рахыгъ.

Ащагъэгъуазэхэми, ащ къыгъэуцухэрэп

ПэIудзыгъэ шIыкIэр къыз­фагъэфедэзэ зэкъодзакIохэм гъэп­цIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэ­хэр зэрэзэрахьэхэрэм, аугъоигъэ мылъкур зэрашIуатыгъурэм афэгъэхьыгъэ къэбарым цIыфхэр ренэу щагъэгъуазэх нахь мышIэми, ахэр бэрэ агъапцIэх.

ГущыIэм пае, Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Минис­терствэ иотделэу Тэхъутэмы­къое районым щыIэм мыщ щы­псэурэ илъэс 37-рэ зыныбжь хъулъфыгъэм закъыфигъэзагъ гъэпцIагъэ къызэрэдызэрахьагъэм фэгъэхьыгъэу. Ащ къызэриIотагъэмкIэ, сотовэ зэпхыныгъэм иоператор фэдэу хъулъфыгъэр къыфытеуи къыриIуагъ имобильнэ телефон пышIэгъэ тарифым ипIалъэ икIэу ыкIи ар лъигъэкIотэным фэшI хэушъхьафыкIыгъэ приложение къыри­гъэхьын фаеу.

Къыфытеуагъэм цыхьэ фишIи, къыриIуагъэр зэкIэ ыгъэцэ­кIагъ. Ащ къыкIэлъыкIоу хъулъфыгъэм икартэ илъыгъэ сомэ мин 200-р бзэджашIэм къызIэ­кIигъэхьагъ.

Урысыем хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ и Министерствэ иследственнэ отделэу Тэхъутэмыкъое районым щыIэм мы хъугъэ-шIагъэмкIэ уголовнэ Iоф къызэ­Iуихыгъ. Мы уахътэм ехъулIэу полицием икъулыкъушIэхэм бзэ­джашIэм икъычIэгъэщынкIэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр рагъэкIокIых.

АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ цIыфхэм къяджэ сакъыныгъэ къызхагъэ­фэ­нэу. Зикъэбар шъумышIэрэ приложениехэр телефонхэм ате­шъумыгъэуцу, сыда пIомэ шъуисчет илъ ахъщэр рахын алъэкIыщт.

ЗыгорэкIэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэ къыжъудызэра­хьагъэу шъуегуцафэмэ поли­цием ителефон номерэу 02-м ыкIи (мобильнэ телефонымкIэ номерэу 101-м) шъутеу.

«Щынэгъончъэ» счет банкым иIэп

Ащ фэдэ щыIэу зыIон ылъэ­кIыщтыр гъэпцIакIор ары. Полицием иIофышIэхэр мы къэ­барым икъоу зыщагъэгъозэнэу, ежьхэм анэмыкIэу яIахьыл нэжъ­-Iужъхэр ыкIи зизакъоу псэурэ ягъунэгъухэр мыщ фэдэ бзэджэшIагъэхэм ащаухъумэнхэу цIыфхэм къяджэх.

ХэбзэухъумэкIо къулыкъухэм ыкIи финанс учреждениехэм яIофышIэхэр цIыфхэм телефонымкIэ къафытеонхэ, мэхьанэ зиIэ упчIэхэр адызэхафынхэ алъэкIыщтэп.

Джащ фэдэу финанс организациехэм аIутхэр телефонымкIэ цIыфхэм афытеохэу ашIэн фаер араIорэп. ГъэпцIакIохэм защышъуухъумэным фэшI чIыфэ банкым къыIыпхын ыкIи ор-орэу нэмыкI счетхэм ахъщэ арыбгъэ­хьанэу ищыкIагъэп.

Зыщышъумгъэгъупш, ахъщэр зыгорэм тежъугъэкIодагъэмэ е ар шъумышIэрэ цIыфым икартэ ижъугъэхьагъэмэ ащ емылъытыгъэу чIыфэу банкым къыIы­шъухыгъэр шъоры зыпщыны­жьыщтыр. Арышъ, шъумышIэрэм икартэ ахъщэр ишъумыгъахь.

Финанс операцие шъушIыным ыпэкIэ къышъупэблагъэхэр, Iахьылхэр щыжъугъэгъуазэх. Ахъщэу счетым илъыр шъушIо­кIодыным ищынагъо щыIэу телефонымкIэ макъэ къызышъуа­гъэIукIэ банкым шъуфытеуи, къэбарым ылъэпсэ шъыпкъэр зэжъугъашI.

ГъэпцIакIохэм зяшъумыгъэгъэдел, сакъыныгъэ къызхэжъугъаф

ИнтернетымкIэ товархэр зы­щэхэрэм ыкIи зыщэфыхэрэм цIыфхэр агъэпцIагъэхэу пчъагъэрэ хэбзэухъумэкIо къулы­къу­хэм агъэунэфы. ГущыIэм пае, илъэс 43-рэ зыныбжь бзылъфыгъэу онлайн шIыкIэмкIэ алырэгъур ыщэфын гухэлъ зиIагъэм сомэ мин 50 шIуатыгъугъ. Мыщ нэмыкIэу илъэс 71-рэ зыныбжь бзылъфыгъэу Тэхъутэмыкъое районым щыщым щэкIо нэпцIым икартэ сомэ мин 13 фыри­гъэхьагъ.

Джыри зы щыс. Илъэс 19 зыныбжь кIалэу Мыекъопэ районым щыпсэурэм иавтомобиль фагъэцэкIэжьыным фэшI фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ ымы­шIэрэ цIыфым гурыIуагъ. «Мастерым» пэшIорыгъэшъэу тефэщтыр къыфилъыти, автомобилым хилъхьащт Iэмэ-псымэхэр къыщэфынхэм фэшI ащ тефэщт ахъщэр икартэ фыригъэхьанэу къыриIуагъ. Сомэ мини 7-м ехъур гъэпцIакIом зегъотым зигъэбылъыжьыгъ.

Ащ нэмыкIэу пэIудзыгъэ шIыкIэмкIэ джыри зы бзэджэшIагъэ зэрахьагъэу агъэунэ­фыгъ. Илъэс 22-рэ зыныбжь пшъашъэм унэм исэу ахъщэ къыгъэхъэн ылъэкIыщтэу гъэпцIакIом гуригъауIи, мылъкоу сомэ мин 82-рэ хъурэр шIуитыгъугъ.

Джащ фэдэу зэкъодзакIохэр Тэхъутэмыкъое районым щы­псэурэ нэбгыритIумэ телефонкIэ афытеуагъэх. Илъэс 52-рэ зыныбжь хъулъфыгъэмрэ илъэс 57-рэ зыныбжь бзылъфыгъэмрэ якартэхэм яреквизитхэр бзэ­джашIэхэм къызIэкIагъэхьагъэх ыкIи нэбгыритIум якартэ илъыгъэ сомэ мини 170-рэ фэдиз ашIуатыгъугъ. КъэпIон хъумэ, мы илъэсыр къызихьагъэм къы­щыублагъэу гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэу агъэунэфыгъэхэм зэрарэу афэхъугъэр сомэ мин 580-м ехъу.

Картэм пылъ къэбарыр зыми ешъумыIу

ЦыхьэшIэгъу цIыфхэр агъэпцIэнхэм фэшI бзэджашIэхэм ренэу шIыкIакIэхэр къагъотых. УФ-м и Гупчэ банк къызэрэщаIуагъэмкIэ, зэкъодзакIохэм хэушъхьафыкIыгъэ программэ телефоным тырагъэуцо ыкIи агъэделэн гухэлъ зиIэ цIыфхэм яIахьыл гупсэхэм, янэIуасэхэм амакъэхэм ехьщырэу зашIызэ афытеох. Ащ фэдэ шIыкIэм лъапсэ фэхъурэр яIахьылхэм, яныбджэгъухэм, яIофшIэгъухэм якъэбархэу социальнэ хъы­тыухэм къарагъахьэхэрэр ары. Арышъ, финансым епхыгъэ къэбарыр зыми ешъумыгъа­шIэмэ нахьышIу. Джащ фэдэу мэхьанэ зиIэ къэбархэр, гущыIэм пае документхэр мессенджерымкIэ афежъугъэхьыхэ хъумэ, сакъыныгъэ къызхэжъугъаф.

Банкым икартэ иномер ыкIи къы­шъуфэгъэхьыгъэ къэбарыр шъу­мышIэрэ сайтхэм арышъу­мы­гъахь.

ЫпшъэкIэ къызэрэтIуагъэу «искусственный интеллекткIэ» заджэхэрэр хакерхэм яIэпыIэгъушIу хъугъэ. Ар къызфагъэфедэзэ гъэпцIакIохэм аудио мэкъэгъэIухэр зэхагъэуцуох ыкIи цIыфхэм ятыгъох.

ГущыIэм пае, бзэджашIэм Телеграмыр ыкIи Ватцапыр зыгъэфедэрэм иаккаунт къызIэкIегъахьэ, нэужым ымакъэ- кIэ афигъэхьыгъэ къэбарыр ащ къырещы. ЕтIанэ, нейросетим къыIэкIэхьэгъэ къэбархэр къызфигъэфедэхэзэ ежьым къэ­барыкIэ зэхегъэуцо, ащ ыуж цIыф­хэм афытеозэ егъэделэх.

Экспертхэм къызэраIорэмкIэ, мыщ фэдэ шIыкIэм нахь зиу­шъомбгъущт, къытеорэм ынэгу къэлъагъоу ыкIи ащ мэкъэ нэпцIыри хэтэу гъэпцIакIохэм ашIын алъэкIыщт.

ГъэпцIакIохэм шъуамыгъэде­лэным фэшI хэкIыпIэ закъоу щыIэр шъумышIэрэ цIыфым цыхьэ фэшъумышIыныр ары. Зыщышъумыгъэгъупш: полицием икъулыкъушIэ ыкIи банкым иIофышIэ цIыфым фытеонышъ, икартэ иномер къыригъэIон ылъэкIыщтэп ыкIи фитэп. Ащ фэдэ лъэIу яIэу къышъуфытеохэмэ, шъуадэмыгущыIэу телефоныр жъугъэтIылъыжь. Зыго­рэкIэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэ­джэ­шIагъэ къыжъудызэрахьа­гъэу щытмэ, полицием занкIэу зы­фэжъугъаз ыкIи шъор-шъорэу банкым е МВД-м икъутамэ «илиние плъыр» шъуафытеу. УФ-м и Уголовнэ кодекс ия 159-рэ статья къызэригъэна­фэрэмкIэ, гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэ зезыхьагъэм уголовнэ пшъэдэкIыжь рагъэ­хьыщт, хьапси тыралъхьан алъэкIыщт.

КIАРЭ Фатим.