ИлъэсыкIэм шIукIэ тыщэгугъы

Хабзэ зэрэхъугъэу, цIыфхэм ягуапэу илъэсыжъыр агъэкIуатэ, гушIохэу, нахьышIум паплъэхэу къихьэрэ илъэсыкIэм пэгъокIых. Къихьагъ дахэу, тынчэу 2024-р, ар высокосн, Блэгъожъым и Илъэс.

Бэрэ тызэжэгъэ ос фыжь къабзэри шъхьамысыхэу чIым къытырилъхьагъ. Узи бзаджи тимыIэу, псауныгъэкIэ, мамырныгъэкIэ, гушIогъуабэкIэ къытэтэнэу, тиини тицIыкIуи зэгурыIохэу, зэкIэдэIукIыжьхэу, зэфэсакъхэу щыIэнхэу, ямурадхэр къадэхъунхэу афэтэIо.

ИлъэсыкIэр узэрэфыщытэу, узэрегугъурэм фэдэу къыпфыщытыжьыщт аIошъ, хэти Iофым тегугъумэ, къытшъхьапэ­жьыщт. Джащ фэдэ къабзэу, гукIэгъу— гупыкIыр къытхэщэу, зыр зым фэгумэкIэу деIэмэ, щыIэныгъэм фэбагъэр нахь къыхэщы хъущт. «ЦIыфыр цIыфым ищхэпс» пкIэнчъэу аIуагъэп ныIа?! УзэфэгумэкIыжьыныр ыкIи узэдеIэжьыныр сыдрэ обществэкIи анахь мэхьанэ зиI.

КIэлэцIыкIухэр! Еджэным шъузэрегугъущтым, шIэныгъэ дэгъухэр шъуиIэ зэрэхъущтым шъупылъ, еджэгъэ-гъэсагъэ шъузыхъукIэ, шъоры хэгъэгур зыгъэIорышIэщтыр. Ащ паекIэ бэ пшIэн, тхылъы­бэмэ уяджэн, гупшысэкIэ амал гъэнэфагъэхэр зэбгъэгъотынхэ фае, еджапIэ пэпчъ ипшъэрылъ шъхьаIэ а зэкIэми япхыгъ, арышъ, шъуиуни шъущыдаIу, еджапIэм кIэлэегъаджэхэм къыщышъуа­Iорэ пстэури шъутхьакIумэ ижъугъахь. Анахь гухэлъ нэфхэр сабыигъом къыщежьэх, джар шъугу ишъуубыти, шъуи­цIыкIугъом къыщегъэжьагъэу сэнэхьатэу шъуикIасэми, шэнышIу дэгъухэми зафэжъугъас. 2024-рэ илъэсыкIэр мэфэ шъыпкъэ Тхьэм тфешI.

Уадыгэу зыолъытэмэ

ЦIыф лъэпкъыбэу мы дунаим тетхэм, тэ, адыгэхэри, тащыщ. Шъыпкъэ, лъэпкъыр охътэ хъугъэ-шIагъэхэм къахэкIэу итэкъухьагъэ хъугъэ, ау сыдэу пшIына?!

Непэ республикэ тиIэ хъугъэу тэпсэу, щыIэныгъэ лъэныкъуабэмкIэ гъэзагъэу мафэ къэс ащ лъэбэкъукIэхэр ешIых.

Анахь мэхьанэ зиIэр цIыфыкIэм — кIэлэцIыкIухэм, ныбжьыкIэхэм пIуныгъэ— гъэсэныгъэ тэрэз ягъэгъотыгъэныр, къыз­хэкIыгъэхэ лъэпкъыр агъэлъапIэу, шэнышIухэр зэрахьэу, тиадыгэ хабзэ тетэу хэти ыгукIэ шIоигъо мурадхэр пхырищынхэр ары. Джащ пае уиакъыл хэбгъахъоу, къабзэу уиныдэлъфыбзэкIэ угущыIэу, цIыфыгъэнчъагъэ къыпхэмыфэу упсэуным мэхьанэшхо иI. УсакIоу Къуекъо Налбый къыIуагъ:

Адыгэ хабзэм къекIурэп: Нахьы­жъым илъэIу умыгъэцэкIэныр.

Егъэзыгъэм IэпыIэгъу уфэмыхъуныр.

Нахьыжъым къыIорэм уемыдэIуныр, бгъэсэжьыныр.

Джы зы адыгэ-усэ тхыпхъэ теджэн, зэдгъэшIэн:

Цыгъо джан

Сабый цIыкIур ятэ фэдэу, Фэдэ дэдэшъ, Цыгъо джанэр фэдгъэстын, Тым иджанэ къыщытхын, Зэпрыдгъазэу, зэдгъэзэкIэу, Заулэрэ къетхьакIын. ТIо тыбзын, щэ тыбзэнышъ, Сабый джанэ хэтшIыкIын. ТикIалэ шIэхэу кIонэу фежьэщт, ЛъапцIэу ар мыжъом тедгъэуцощт. Лъакъор пкъыен, лъэгур пытэн, Къэхъумэ, сыд гъогуи щымыщынэн.

Дамир и ИлъэсыкI

(Рассказ)

ПIэ шыгъэ фабэм щычъыещтыгъэ шъэожъыер къы­фаIопщыгъэм фэдэу къызщыпкIыгъ: чэщ гъончэдж-джэнэ зэпылъыр зэрэщыгъэу, хэти сыди шIомыIофыхэу, нэрэ-Iэрэм пхъэнтIэкIу шъхьако лъхъанчэр ышти, псынкIэу унэгупэ шъхьангъупчъэ лъапсэм ыгъэуцуи, теуцуагъ — джы сабыим щагум ыкIи дунаим язытет къылъэ­гъугъ.

Къесы, къесы шъабэу, рэхьатэу, фыжьыбзэу; умышIэмэ, Iудэнэ пхъэтет фыжьыр зыгорэм ыIыгъэу къытырищырэм фэд. Дамир гушIор ынэгу кIэфэжьырэп, мэфэ хъырахъишъэр дэхэ дэд. Инанэ, зэрихабзэу, жьи пси къымыщэу, ыкIыб къэгъэзагъэу щыуанышхом зыгорэ щегъэлыбжьэ…

— Нана, нан (етIанэ нахь еубзэу), Нандышъ! Моу зэ къакIоба, сыкъэтэджыжьыгъи сэ, сыуикIэлэхъужъба?! — еIошъ, еупчIы.

— А сыпсэ закъу!.. — Нандышъи убзэ Iуп… Къо­рэлъф цIыкIур аIуагъэмэ, зишIэжьырэп.

— Зысфэпэнышъ, сикIыщт сэ, — гузажъоу мэIэчъэ— лъачъэ шъэожъыер, чэтыу дахэу Нагъо зилъэгъукIэ, блэкIын ымылъэкIэу, къызэрелъэшъулIэшъ, зэпебэухьажьы кIэлэцIыкIу емышIэ-шIумышIэм.

Нандышъэ мэгумэкIы «ыц зэкIэ къы­пIохьэ, сикIэлэхъужъ» еIошъ. ЕтIанэ къеупчIы сабыим:

— А Дамир! Хэта адэ мы унэм исхэм ащыщэу анахь шIу плъэгъурэр? ДжырэкIэ ар къыIоным зи къин хэлъэп: «Оры!» къыригъэкIэу, инанэ Iапэ къыфишIызэ къечъалIэ, ылъэкъуитIу шIуеубытыкIы. Чэтыу гъэшIуагъэри «сэры!» ыIоу къа­хэуцо. Нандышъэ чэтыум фэешхоп: «Моу слъэгу укъычIэмыуцу ори, сытебдзэнышъ, шхъухьэ горэ къысэпхыщт», — мэгумэкIы.

Илъэси 4-м ит Дамир щагум икIын мурад иIэу етIупщыгъэу зефапэ, гъончэдж-джанэхэр ямыплъыхэу псынкIэу зыщилъэшъуагъэх нэрэ-Iэрэм, ипаIо тыдэ щыIа? Пымылъ шIагъоу, Нандышъэ ицы шъхьатехъо цIыкIоу шъхьантэм телъыр къытырилъэшъуи зытыри­хъуагъ: мо кIэ­лэ нэпIэпщ шъхьац­-тIыргъо фыжь цIыкIум ар къызэрекIурэр!

— Сэмыгъэлъэгъу, сурэт! — ыIозэ, зэIыутэу мэщхы нэнэжъыр.

Ежь Дамир цIыкIуми, сэмэркъэур ешIэ: — Сыда, сыкъэпшIэжьыгъэба, нан? — гушIозэ къыкIэрылъэдагъэу къеупчIы.

— А силал! Хьау, укъэсшIэжьыгъ, ау о укIэлэ цIыкIушъ, уипаIо пщыгъын фае, — еIо, ипаIо къыфиштэзэ.

ТIури зэрэгъэщхых ашIошIызэ, хьакIэхэри зэтешIэжьэу къафэкIуагъэх. Дамир ятэшыпхъуитIур, шыкур, зэкIэ шIу зэрэлъэгъух, аIэ зэкIэдзагъ. Дамир дунаир идунай, дэпкIае, къепкIэхы: «Непэ Новый год!» еIо. Щытхэр къыщигъэутагъэх, «Новый год зэпытына, текIыгъэ­ба?» аIо. Ежь Дамир ар афиштэрэп, шъхьангъупчъэмкIэ Iапэ ышIызэ, «Шъу­лъэгъурэба, мор?» ыIозэ, ос фыжьыбзэу къесырэр, зэпымыоу шъошэ фыжьыбзэр чIым къыщызылъэрэр арегъэлъэгъу. «Джары Новый годыр!» еIо, икIынэу пчъэмкIэ макIо, ау ятэшыпхъуитIум ыкIи и Нандышъэ ерагъэу къагъэуцу: Нандышъэ тхьачэт лэпсэу фигъэуцугъэм ригъэшъон игухэлъ, Заремэрэ Бэлэрэ ашнахьыкIэ цIыкIу къыфащэфыгъэ машинэ джэголъэ дахэхэр къыдахых…

Ежь шъэожъыер, ыIэ цIыкIухэр ыпчанэ ригъэуцуагъэу, ятэ зэришIэу, къя­упчIы: «Сыда джы сшIэщтыр, сикIыщта е джэгуалъэхэм сяплъыщта?» Автомобиль дэхэшхор, къечъэкIырэ мэшIокур зелъэгъухэм, мышъэ шъэбэ дахэу къа­шъорэри ахэтэу, осэу зыпылъыгъэри, нэмыкI пстэури шъхьащащи, джэхэшъо алырэгъушхом джэгуныр щыригъэжьагъ. Заулэ тешIагъэу зэкIэуты­гъэу Iанэм къыIутIысхьагъ, инымэ афэдэу къеIо: «Сыдэу мэфэкI дэгъуа Новый годыр!» Лэпсыми ешъуи, лыри тыришхыхьа­жьыгъ, кIэлэшIу, цIыфышIу Тхьэм ешI. Мэшэлахь! «Сабыйхэр щыIэкIэ дахэ къыхэхъухьагъэх, зыфаер ямаф, Тхьэм псауныгъэрэ мамырныгъэрэ къытитынкIэ телъэIу», — язэрэгъэIуагъ.

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.