Убзэ, уилитературэ, лъэпкъ шэн-хабзэхэр зэгъашIэх

Цэй Ибрахьим

Зышъхьэ зылъытэжьырэ нэбгырэ пэпчъ мы лъэныкъомкIэ гъэзагъэу Iофышхо зыдешIэжьы.

Непэ тигуапэу зыцIэ къетIощтхэр адыгэ тхакIохэу лъэпкъ литературэм, культурэм зиIахьышIу хэхьагъэхэр ары.

Цэй Ибрахьимэ Шъалихьэ ыкъор Тэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Щынджые щылэ мазэм и 11-м, 1890-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Илъэси 9 ыныбжь охъуфэ яунэ исэу еджэным кIэлэ­егъаджэхэм ар фагъэхьазырыгъ, ащ ыужым Екатеринодар дэт илъэсих реальнэ училищым чIахьи илъэси 6-рэ щеджагъ. Цэй Ибрахьимэ ытхыхэрэр 1912-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыхэу ыублагъ. Ахэр урысыбзэкIэ «Мусульманская газета» ыкIи «Майкопское эхо» къащыхиутыщтыгъэх. Адыгэ автоном хэкур загъэпсым, IэнэтIэ зэфэшъхьафхэр ыгъэцэкIагъ, адыгэ тхакIохэм яассоциацие исекретарэуи Iоф ышIагъ.

Цэим илитературнэ творчествэ зыкIи зэпигъэугъэп: адыгэ прозэм, поэзием, анахьэу драматургием иIахьышIу ахилъхьагъ. Пьесэхэу «КъокIас» (адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ), повестэу «Шъхьэзакъу», рассказэу «Фатмэм игушIуагъу», пьесэу «Фэмый» ытхыгъэх.

Цэир кIэлэцIыкIухэм апайи тхэщтыгъэ: 1935-рэ илъэсым «ТхьакIумкIыхьэм ихьадэIус» зыфиIорэр тхылъ шъхьафэу къыдигъэкIыгъ. Урыс классикхэм ятхыгъэхэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх. Ибрахьимэ адыгэ жэрыIо IорыIуатэм иугъоинкIэ Iофышхо ышIагъ. Ащ къыугъоигъэ бэдэдэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым ифонд хэлъ. Цэим ихьатыркIэ апэрэ Адыгэ театральнэ техникумыр къызэIуахыгъагъ, ащ ипэщагъ, щыригъа­джэщтыгъэх. Адыгэ профессиональнэ сценическэ искусствэм къежьапIэ фи­шIыгъ, лъэпкъ искусствэми хэхъоныгъэ инхэр ригъэшIыгъэх. Ежь зыщымыIэжь ыуж «Ытхыгъэмэ ащыщхэр» (1965), «Фатмэм игушIуагъу» (1990), «Избранные произведения» зфиIорэр (2000) къыдэкIыгъэх. 1936-рэ илъэсым Цэй Ибрахьимэ идунай ыхъожьыгъ.

КIубэ Щэбан

Ар Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щылэ мазэм и 15-м, 1890-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Еджэгъэ-гъэсэгъагъ, 1919 – 1928-рэ илъэсхэм Хьакурынэхьэблэ еджапIэм адыгабзэмкIэ щыригъэджагъэх. 1925 – 1927-рэ илъэсхэм КIубэр Петроград бзэшIэныгъэм пылъ семинарием щеджагъ.

Я 20 – 30-рэ илъэсхэм еджапIэхэм апае тхылъхэм язэхэгъэуцон Щэбанэ хэлэжьагъ. «Ныбджэгъу» (Сихъу С. игъусэу), «Хьисап тхылъ», «Адыгэ календарь», нэмыкIхэри. КIубэ Щэбан Краснодар театральнэ техникумым 1933 – 1936-рэ илъэсхэм, нэужым Москва дэт театральнэ институтым и Адыгэ студие артист хъущт ныбжьыкIэхэр адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ ащыригъэджагъэх. Адыгэ ансамблэм изэхэщэнкIэ Iофышхо ышIагъ. Адыгэ орэдхэр, гущыIэхэри мэкъамэхэри ежь иехэу, бэу ыусыгъэх. Адыгэ профессиональнэ музыкэм икъежьапIэ щытыгъ, 1938 – 1940-рэ илъэсхэм Адыгэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым щылэжьагъ.

1943-рэ илъэсым IэкIыб хэгъэгу ифагъ. Хэхэс зэхъу ужи Щэбанэ итхэн-лэжьэн зэпигъэугъэп, тхылъ пчъагъэ къыдигъэкIыгъ: «Адыгэ элфыбэ» – Шам, «Гъундж» (усэхэр, поэмэхэр) – Бейрут (1953), «Адыгэ орэдыжъхэр», мыхэм анэмыкIхэри.

КIубэ Щэбан СССР-м итхакIохэм я Союз ыкIи СССР-м икомпозиторхэм я Союз 1936-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ахэтыгъ. 1974-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ. Сурэтхэр: «АМ-м» ихъарзынэщ.

Мамырыкъо Нуриет.