Сабыим нахь лъапIэ унагъомкIэ щыIэп. Ащ гушIуагъуи, насыпи, дэрмэни, шIу­лъэгъу-гукIэгъу мыухыжьи унагъом къы­релъхьэ. КъэхъугъакIэм ыцIэкIэ, ижъыкIэ лъэпкъым шэнышIу зэрэфэхъугъэу, чъыг фагъэтIысхьэщтыгъ. КъэкIырэми сабыйми ахахъозэ, нэрэ-Iэрэм заштэ.

[caption id="attachment_144380" align="aligncenter" width="800"] АР-м и Лъэпкъ музей[/caption]

Къэбарыр къэIогъошIуми, цIыфыр пIугъошIу дэдэп, ар фэбагъэ, щэIагъэ, гу­кIэгъу, гумэкI бэу зыпылъ Iофышху. Мы пшъэрылъ иныр адыгэ унагъо пэпчъ тхьэшIошъхъуныгъэ-гуетыныгъэ дахэ ахэ­лъэу зэшIуихыщтыгъ. Шэн-хэбзэ дэхабэ сабыим епхыгъэу яIагъ ыкIи агъэ­ца­кIэщтыгъ. Сабыир къызэрэхъугъэр апэу унагъом къезыIорэм гушIуапкIэ агу пыкIэу сыдигъуи ратыщтыгъ ыкIи раты. Адыгэ унагъохэр сабый бын Iужъугъэх, ащ пае гущыIэ лые аIоу зэхэпхыщты­гъэп, къэхъу­рэ нэбгырэ пэпчъ рызыкъ, насып Тхьэм къызэрэфишIыщтыр дэ­гъоу ашIэщтыгъ. «Бын Iужъур насып» джарэу къычIэкIын зыкIаIорэр. НэмыкI гущыIэжъ дэгъуби щыI: «Бын зыпIурэр бын ыуас», «Быныр IэшIу», «Быныр ным ишъуаш», нэмыкIхэри.

Сабыим IэшIугъэ-тынчыгъэ унагъом къызэрэрилъхьэрэм щэч хэлъэп, джарэу мо псэ нэф цIыкIум хэти ещэфы. Къэ­хъугъакIэм икIухьэ кIыхьэ игъэкъугъэныр, унагъомкIэ апэрагъ, сабыир пщым фагъадэщтыгъ. Лъэпкъым къыхэкIыгъэ IэпэIасэхэм пхъэ кушъэр ащ фашIыгъ. Ар чъыг лъэпкъэу зыхашIыкIыщтыгъэри, сабыим ичъые IэшIуным, тынчыным пае пшIэн фэе пстэури, тхылъ мытхыгъэу, ау зэфыраIотыкIыжьэу яIагъ адыгэхэм.

Пхъэ кушъэм сабыим ыпкъи, ышъхьи, ичъыйи зэкIэ еухъумэ. КъэхъугъакIэр апэрэу кушъэм зыщыхапхэрэ мафэр мэфэкI лъапIэу унагъомкIэ щытыгъ, шъынэ фаукIыщтыгъ. Бзылъфыгъэ на­хьыжъ Iушхэу пIукIи шIыкIи зышIэхэрэм къяджэщтыгъэх, Тхьэм фырагъэлъэIунхэу, ашIыгъэ мыхьамелэхэм ахагъэIэнхэу къырагъэблагъэщтыгъэх, ежь сабый зиIэ хъугъэхэм къафакIохэрэри ушъэгъагъэх, унагъом ис нахьыжъхэм ыкIи сабыим зэралъэкIэу къятэщтыгъэх. Къызэхэхьагъэхэр кушъэм къегъэтIысэкIыгъэу, къэхъугъакIэр псэ пытэ, цIыфышIу хъу­нэу лъаIохэзэ, кушъэм хапхэщтыгъ, тхьэлъэIу орэд къыфаIощтыгъ. Ышъхьэ дэжь КъурIан тхылъыжъые е тхьэпэ тхыгъэ шэкI къуапэ ещэкIыгъэу чIалъхьэщтыгъ. ШIур е мышIур къыдалъытэзэ, къэхъугъакIэм ищыгъын цIыкIухэр загыкIыхэкIэ мафэм палъэщтыгъэх, пчыхьэшъхьапэ зэрэхъоу къырахьажьыщтыгъэх. Кушъэу сабыир зыхэлъыр изакъоу унэм къыранэщтыгъэп, иными, цIыкIуми зыгорэ къыдыранэщтыгъ, ау ащ фэдэ амал щымыIэмэ, къэмыщтэным пае пхъэнкIыпхъэкIэ къабзэр ышъхьэ дэгъэзыягъэу кушъэм раусэищтыгъ. Адыгэ кушъэр адыгэ сабыим игупсэфыпIэ тынчыпIэ инэу щытыгъ, илъэсрэ ыкIи нахьыбэрэ ащ щагъэчъыещтыгъэх. Сабыири нахь щэлъыгъэу, илъэсым къехъугъэу, гущыIэхэри къыхиIукIэу, джэгугъэу, пшъы­гъэу, ежь-ежьырэу орэд цIыкIу къызфиIожьзэ хэгъуалъхьэу бэрэ къыхэкIыщтыгъ. Кушъэм кIэлэцIыкIум ыпкъ ыузэнкIэу, пхъэ кушъэр ащ ипсауныгъэ­кIэ Iэзэгъу фэхъоу алъытэщтыгъ. Непэ адыгэ кушъэр ыпэкIэ фэдэу пстэуми агъэфедэжьрэп, ау кушъэкIэ апIугъэ нэбгырабэм цIыф дэхэ дэгъубэ, гъэсэгъабэ къызэрахэкIыгъэр, адыгэ кушъэр зие лъэпкъым ипкъыгъо анахь лъапIэу щыIэныгъэм къызэрэхэнагъэр нафэ.

Непи тиIэх адыгэхэм IэпэIасэхэу адыгэ кушъэхэр зышIыхэрэр, шъыпкъэ, сабый пчъагъэм къыщыкIагъ, ау гугъапIэ щыI Тхьэм мы лъэныкъори къыригъэкъужьынышъ, тапэкIэ фэдэу адыгэ унагъо пэпчъ сабый щхы мэкъэ чэфыр ренэу итынэу. 2024-рэ илъэсыкIэр —Унагъом и Илъэс. Ащ елъытыгъэу пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьанэ зиIэ лъэныкъохэм ягугъу къэтшIыныр ищыкIагъ.

Мамырыкъо Нуриет.