Зэфэхьысыжьхэмрэ мурадхэмрэ
АгъэцэкIэжьыгъэхэри кIэу агъэуцугъэхэри зэхэтэу 60 мэхъу. Аужырэ илъэситфым джащ фэдиз хъурэ культурэм иунэхэм республикэм щыIэкIакIэ щагъотыгъ. АР-м культурэмкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, пстэумкIи шъолъырым культурэм и Уни 129-рэ щэлажьэ.
[caption id="attachment_144251" align="aligncenter" width="800"] ХьакIэмыз Рит[/caption]
— 2023-ми IофшIэнхэр лъыкIотагъэх, зэшIохыгъэр бэ. Пстэуми мылъкоу апэIухьэрэм икъэкIуапIэ зэфэшъхьаф, программэу зыхэфагъэхэм елъытыгъ. «Къоджэ псэупIэхэм хахъо ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэ программэм къыдыхэлъытагъэу гъэрекIо культурэм и УнакIэ къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае щагъэуцугъ. Джащ фэдэу Хьэлъэкъуае псэолъакIэм ишIын ыкIэм щыфэкIо, гъэтхапэм къызэIуахыщт. Культурнэ хэхъоныгъэмкIэ Гупчэм ишIын Хьэкъунае (Гавердовскэм) щыдэлажьэх. Ащ игъэуцун 2023 — 24-рэ илъэсхэм ателъытагъ. Ахэр кIэу агъэуцухэрэр ары. Ахэм адакIоу лъэпкъ проектэу «Культурэм» иамалкIэ культурэм и Уни 4 республикэм щагъэцэкIэжьыгъ: псэупIэу Чернышевым, къуаджэу ХьакIэмзые, къутырэу Саратовскэм ыкIи Къэбыхьаблэ, — блэкIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэм тащигъэгъозагъ АР-м культурэмкIэ иминистрэ игуадзэу Кушъу Светланэ.
[caption id="attachment_144252" align="aligncenter" width="800"]
ХьакIэмыз Рит[/caption]
Къуаджэу ХьакIэмзые культурэм и Унэу щылажьэрэр 1978-рэ илъэсым агъэуцугъ. А охътэ кIыхьэм къыкIоцI игъэкIотыгъэу зэрагъэцэкIэжьыгъэр апэрэ. Я 80-рэ илъэсхэм чанэу лажьэрэмэ ясатырэ хэтыгъ, мэфэкI Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр жъугъэу щызэхащэщтыгъэх. КъэшъокIо купи иIагъ, республикэм итеатрэ цIэрыIохэри еблагъэщтыгъэх. Ау 1991-рэ илъэсым мэшIо лыгъэшхом культурэм и Унэ зыкъыщишти, лъэшэу ыгъэфыкъуагъ ыкIи ащ ыуж лъыкIэгъэхьагъэу, ищыкIагъэм фэдэу агъэцэкIэжьынэу хъугъэп. Сценэри, тIысыпIэхэри ямыIагъэхэми къуаджэм икультурнэ гупчэ иIофышIэхэм яамал къызэрихьэу Iофым хэкIыпIэ къыфагъотыщтыгъ, аIэ къифэрэ гъэцэкIэжьын мыинхэр рашIылIэщтыгъэх. Джы лъэпкъ проектэу «Культурэр» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ яIофшIэнкIэ ящыкIагъэр агъотыгъ ыкIи гъэцэкIэжьынхэм ауж мэфэкI шIыкIэм тетэу щылэ мазэм и 24-м ар къызэIуахыщт.
— БлэкIыгъэ илъэс реным IофшIэнхэр кIуагъэх. ТIысыпIэ чIыпIэ 60-р, сценэр, сабыйхэм къашъохэр зыщагъэуцущтхэр тиIэхэ хъугъэ. Унэ IухьапIэм бгъагъэр Iуагъэуцуагъ. Унэ кIыбыр, ышъхьэ агъэкIэжьыгъэх. Мыщ тхылъеджапIэ хэт, ятIонэрэ къатым тет. Ари гъэцэкIэжьынхэм къахиубытагъ. ТищыкIэгъэ, игъо дэдэу IофшIэнхэр щытыгъэх. Илъэс 32-рэ хъугъэу мыщ сыщэлажьэшъ, фэдэ IэпыIэгъур апэрэ къызэрэтатыгъэр. Лъэшэу тыщыгушIукIыгъ. КIэлэцIыкIоу къытфакIохэрэм джы мыщ гупсэфыпIэ щагъотыщт. ФэдитIукIэ нахь фэчэфхэу къытэкIолIэщтых. ПстэумкIи ныбжьыкIэ 65-мэ Iоф адэтэшIэ. Къашъохэм, адыгабзэм тащыдэлажьэ, художественнэ ыкIи драматическэ IофшIэнхэр щызэхэтэщэх. Джащ фэдэу бзылъфыгъэ нахьыжъхэм язэхахьэу «Дэрмэн» зыфиIорэри тиI, — къытфиIотагъ къуаджэу ХьакIэмзые культурэм и Унэу дэтым ипащэу ХьакIэмыз Ритэ.
Мы илъэсми культурэм иунэхэм яшIынрэ ягъэкIэжьынрэ республикэм щылъагъэкIотэщт. Пчъагъэхэмрэ бысымхэмрэ къэнэфэгъахэх. Лъэпкъ проектэу «Культурэм» къыдыхэлъытэгъэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр псэупIэу Шаумяным (Мыекъопэ район), къуаджэу Пэнэхэс (Тэхъутэмыкъое район) ащыкIощтых, республикэ бюджетым къыхагъэкIырэмкIэ культурэм и Унэу псэупIэу Родниковэм дэтыр зэтырагъэуцожьыщт.
Федеральнэ ахъщэ IэпыIэгъумкIэ модельнэ тхылъеджапIэхэм ягъэпсыни республикэм Iоф щыдашIэ. ГущыIэм пае, блэкIыгъэ илъэсым къуаджэу Фэдз итхылъеджапIэ модельнэ шапхъэхэм адиштэу агъэцэкIэжьыгъ ыкIи гъэрекIо иIоныгъо мазэ къыщегъэжьагъэу мэлажьэ.
— Мыщ фэдэ зэхъокIыныгъэхэр мы илъэсым тхылъеджэпIищмэ къяжэх: Майскэ къоджэ тхылъеджапIэр (Кощхьэблэ район), Улэпэ къоджэ тхылъеджапIэр (Красногвардейскэ район), Гъобэкъое къоджэ тхылъеджапIэр (Теуцожь район). БлэкIыгъэ илъэсхэм ягъэпшагъэмэ, модельнэ тхылъеджапIэхэм ягъэпсын пае мылъкъоу къатIупщырэм хэхъуагъ: сомэ миллиони 5 зырызыщтыгъэмэ, миллиони 8-м нэсыгъ, — тыщигъэгъозагъ Кушъу Светланэ.
Непэ культурэм иунэхэу къуаджэхэм адэтхэр цIыф зэщэлIапIэх, культурнэ зэщтегъэупIэ гупчэх. ГъэцэкIэжьынхэм яхьатыркIэ ахэм непэ ятIонэрэ щыIэныгъэ агъотыжьыгъэу мэлажьэх. Ары ахэм ягъэцэкIэжьын тегъэпсыхьэгъэ программэхэм япшъэрылъ шъхьаIэри — зыдэтым емылъытыгъэу, цIыф кIуапIэ шIыгъэнхэр ары.
Анцокъо Ирин.