Хьаткъо Мариет Батырбый ыпхъум илэжьэкIо тхылъ тхыгъэ закъоу дэтым къыщеIо 1975-рэ илъэсым Хьатыгъужъыкъое гурыт еджапIэу N 6-м (Шэуджэн район) урысыбзэмрэ урыс литературэмрэкIэ кIэлэегъаджэу зэраштэгъагъэр. Зэпимыгъэоу илъэс 45-рэ кIэлэеджакIохэм ащ шIэныгъэ аригъэгъотыгъ.

[caption id="attachment_144095" align="aligncenter" width="800"] Мариет щытхэм агузэгу ит[/caption]

Мариет ыцIэ зымышIэрэ Ады­геим исэп пIоми хъущт, шIэныгъэу зэригъэгъотыгъэмрэ ар кIэлэцIыкIухэм зэралъигъэIэсырэ шIыкIэ-амалхэмрэ кIэлэегъэ­джэ пэрыт зышIыгъэр. Ригъэ­джагъэхэм ащыщ нэбгырэ 30-мэ еджапIэр дышъэ медалькIэ къаухыгъ, апшъэрэ еджэпIэ зэфэшъхьафхэм сэнэхьатхэр ащызэрагъэгъотыгъ, IофшIэным гъэхъагъэхэр щашIых.

Гурыт еджапIэр Мариети дэгъу дэдэу къыухыгъ, янэ-ятэхэм, иIахьыл благъэхэм афэдэу кIэлэегъаджэ хъу шIоигъозэ зыкъиIэтыгъ, ау ахэм врач сэнэхьатыр нахь къыфыхахы­гъагъ. Янэжъ закъоу Хьалимэт ары къыдезгъэштэгъагъэр. «Сэ сипенсие къыхэсхызэ уезгъэ­джэщт, гъогупкIи къыостызэ сшIыщт» къызэрэриIогъагъэр джыри щыгъупшэрэп.

Институтым зыщычIэхьагъэм къыщыублагъэу сэнэхьатэу къы­хихыгъэмкIэ шIэныгъэ куухэр зэрэзэригъэгъотыщтым пы­лъыгъ. Ащ фэшъхьафэу студентхэм янаучнэ организациеу еджапIэм щызэхэщагъэм хэтыгъ, научнэ IофшIэным пылъыгъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, я 60 – 70-рэ илъэсхэм ныбжьыкIэхэм гъэсэныгъэ зэрэзэрагъэгъотыщтым лъэшэу пы­лъыгъэх.

Мариет джыри институтыр къыухыгъагъэп зэлъашIэрэ грузин лингвистэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, академикэу Арнольд Чикобавэ ыныбжь илъэс 75-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ научнэ-практическэ конференцием зыхэлажьэм. Ар къалэу Тбилиси щыкIогъагъ, Кавказым щыпсэурэ лъэпкъ пстэумэ ялIыкIо студентхэр хэлэжьэгъагъэх. Чикобавэ ригъэблэгъагъэх

А. Чикобавэ КIэрэщэ Зайнаб къыфытеуи студентхэм ащыщхэр конференцием хигъэлэжьэнхэу къелъэIугъагъ. Мариет къеIотэ­жьы:

— Конференциер Грузием шIэныгъэхэмкIэ и Академие щырекIо­кIынэу щытыгъ. НэбгыритIу тыхъоу, Темзэкъо Светэрэ сэрырэ, ащ тагъэкIогъагъ. А. Чикобавэ тызэрэкIуагъэр зыраIом, «къысфашъущэх» ыIуи, иунэ тыригъэблэ­гъагъ. Тлъэгъурэр зэкIэ тшIогъэшIэгъоныгъ, академик апэрэу тлъэ­гъущтыгъ. Тызэращэгъэ фэтэрыр унабэу зэхэ­тыгъ, ахэм ядэпкъхэм зэкIэми агот гъэтIы­лъыпIэхэм джэхашъом къыщегъэжьагъэу кIашъом нэсэу тхы­лъишъэ пчъагъэхэр ащызэтелъыгъэх.

А. Чикобавэрэ ишъхьэгъусэрэ дахэу къытпэгъокIыгъэх. Лъэпкъ шхын зэфэшъхьафхэмкIэ ушъэгъэ Iанэм тырагъэблэгъагъ. Тыщысыгъ, бэрэ тыгущыIагъ, академикым упчIабэ къытитыгъ. Мариет къызэриIорэмкIэ, ащ адыгэхэм ящыIакIэ, Адыгеим къыщыкIыхэрэр, ом изытет, нэмыкIыби ышIэ шIоигъуагъ.

— Рэзэныгъэшхо хэлъэу къытиIогъагъ: «Адыгэ лъэпкъыр ары мыхъу­гъэемэ, тэ, грузинхэм, лъэпкъэу тыкъэнэщтыгъэп, тикультури къызэтедгъэнэшъущтыгъэп. Адыгэхэм лъэкIэу ыкIи амалэу яIэр зэкIэ Кавказ заом къащыпэуцугъэхэм атырагъэкIодагъ, тэ къыд­нэмысхэу тыкъэ­нагъ. ЕгъашIэм ар тщыгъупшэщтэп, сыдигъуи тыгу илъыщт».

ЛIы гъэсэгъэшхом сэмэр­къэоу хэлъыми студентхэм гу лъатэгъагъ. КъагъэкIотэжьхэзэ, Мариет пчъаблэм дэжь ыгъэуцугъэгъэ портфелым Арнольд Iапэ фишIи, «Мыр хэта зиер? Сыда мыщ дэлъыр?» ыIуи мэкъэ IэтыгъэкIэ къызэупчIэм, Мариет мэкъэ шъабэкIэ «сэсый» риIуагъ. Портфелыр къызэIуригъэхи мандаринхэмрэ IэшIу— IушIухэмрэ дизэу къафыдитэ­къуагъ. «КъэпIэтышъущта?» ыIуи къызеупчIым, зэрэсэмэркъэурэр къыгурыIуагъэу, «тIуми зэдэтхьыщт» риIогъагъ.

А. С. Чикобавэ июбилей фэгъэхьыгъэ конференцием Адыгеим икIы­гъэхэри хэлэжьагъэх, докладэу агъэхьазырыгъэхэм къащеджагъэх.

«Светэ иIофшIагъэу «Лексика плетения» зыфиIорэм, сэ «Лексика шерсти» ыIоу стхыгъэм къедэIугъэх. Конференцием икIэухым А. Чикобавэ къэтэджи, цIыфхэм апашъхьэ тиIофшIагъэхэм ауасэ дишъэм ригъэпшэгъагъ, тызэрэкIуагъэмкIэ «тхьашъуегъэпсэу» къытиIогъагъ», — ыгу къэ­кIыжьы Мариет. Цым, IутIэным ахашIыкIырэ ыкIи агъэфедэрэ пкъы­гъохэм зэряджэщты­гъэхэу адыгабзэм хэты­гъэхэр адыгэ къуаджэхэр къакIухьэхэзэ студентхэм нэжъ-Iужъхэм къара­гъэIотэжьыгъагъэх, ахэр мыкIодыжьхэу тыбзэ къы­хэнагъэх.

КIэлэцIыкIухэм, наукэм игъашIэ аритыгъ

Хьаткъо Мариет иурокхэр гъэшIэгъонэу ыгъэпсыщтыгъэх, кIэлэеджакIохэм яегъэджэн екIолIэкIэ-амалыкIэхэр къыфигъотыщтыгъэх. Литературэм иурокхэм урыс тхакIохэм япроизведениехэу аригъашIэхэрэм ахэт образхэр псаухэм фэдэу еджакIохэм анэгу къыкIигъэуцощтыгъэх. Илъэс пчъагъэрэ зыщылэжьэгъэ еджапIэр лъэпкъ еджапIэхэмкIэ научнэ-ушэтыпIэ институтэу Москва дэтым «ипилотнэ еджапIэу» щытыгъ. Еджа­кIохэм шIэныгъакIэхэр аратын хъумэ апэу къыхахыщтыгъэхэм Мариет ригъэджэрэ классхэр ахэтыгъэх.

Творческэу Iоф зышIэрэ кIэ­лэегъаджэхэм яIэпэIэсэныгъэ зыщыхагъэхъорэ курсхэу Мос­ква щызэхащагъэхэм Мариет арагъэблагъи идокладэу «Об особенностях преподавания русского языка и литературы в национальных школах» зыфиIорэм къыщырагъэджэгъагъ.

IэпэIэсэныгъэу иIэмкIэ кIэлэегъаджэхэм адэгощэным сыдигъуи фэхьазырыгъ. Адыгэ Республикэм, Анапэ, ТIуапсэ, нэмыкI чIыпIэхэм ащыкIогъэ научнэ-практическэ конференциехэм ахэлэжьагъ.

Илъэс еджэгъухэм ащыщ иегъэжьэн тефэу гъэзетэу «Российская газета» зыфиIорэм иIофышIэ еджапIэм гъэхъагъэу ышIыхэрэр къытхыхьанэу къызэкIом, Мариет иIофшIэкIэ-егъэ­джакIэ къыхигъэщыгъагъ. Лъэпкъ еджапIэхэмкIэ научнэ-ушэтыпIэ институтым епхыгъэу Iоф ашIэфэкIэ кIэлэцIыкIухэр зэребгъэджэщтхэ тхылъхэр еджапIэхэм щарагъэуплъэкIущтыгъэх. Iоф зэрашIэрэм къылъыплъэщтыгъэх, къакIохэзэ урокхэм ачIэсыщтыгъэх, зэфэхьысыжьхэр зэдашIыщтыгъ.

Мариет илъэс пчъагъэрэ Шэуджэн районым ыкIи респуб­ликэм ащеджэрэ кIэлэеджа­кIохэм атхырэ ушэтын IофшIагъэхэр зыуплъэкIурэ комиссием хэтыгъ. КъыхэкIыгъ уахътэ Адыгеим урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ Iоф зышIэрэ кIэлэ­егъаджэхэр къаугъоихи диктант зарагъэтхым, хэукъоныгъэ ымышIыгъэу зы нэбгырэ нахь къахэкIыгъагъэп, ар Хьаткъо Мариет арыгъэ.

КIэлэеджакIохэм яегъэджэн- гъэсэныгъэкIэ гъэхъагъэу ышIыгъэхэм апае РСФСР-м гъэсэныгъэмрэ просвещениемрэкIэ и Министерствэ илъэс зэфэшъхьафхэм Мариет «Старший учитель», «Урысые Федерацием иеджапIэ изаслуженнэ кIэлэегъадж», «Отличник народного просвещения» зыфаIорэ щытхъуцIэхэр къыфагъэшъошагъэх.

Ипсауныгъэ пытэу, ригъэджа­гъэхэм агъашIоу, шIукIэ игугъу ашIэу Мариет бэрэ псэунэу тыфэлъаIо.

Шъаукъо Аслъангуащ. Сурэтыр: Хьаткъо Мариет ихъарзынэщ.