БлэкIыгъэ илъэсым Урысыем щызэхащэгъэ уплъэкIунхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, къэралыгъом иеджапIэхэр, зэкI пIоми хъунэу, хьисапымкIэ кIэлэегъаджэхэм афэныкъох. Мы Iофыгъом Адыгеири къыухьагъэп.

[caption id="attachment_144091" align="aligncenter" width="828"] Хъурэнэ Р.[/caption]

Анахьэу къин зылъэгъухэрэр еджэпIэ инхэр зыдэт псэупIэхэр ары: Мыекъуап, район гупчэхэр, къоджэшхохэр. АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, блэкIыгъэ илъэсым процент 98-м кIахьэу ищыкIэгъэ кIэлэегъаджэхэр шъолъырым зэригъо­тылIэжьыгъэх, проценти 2-у зыщыкIагъэр хьисапымкIэ, урысыбзэмкIэ ыкIи инджылызыбзэмкIэ кIэлэегъаджэхэм къагъэпсыгъ. ПстэумкIи республи­кэм гурыт еджэпIи 137-р ит, хьисапымкIэ кIэлэегъэджэ 300-р ахэм ащэлажьэ.

— Шъыпкъэр пIощтмэ, хьисапымкIэ кIэлэегъаджэхэм сы­дигъуи тащэкIэ. Мыщ дэжьым къыдэплъытэн фае ежь предметыр къинэу зэрэщытыр. Фи­зикэри, информатикэри ащ нахь хьылъэжьых. Непэ Гъобэкъое гурыт еджапIэм хьисапымкIэ кIэлэегъэджищэу тыщэлажьэ. Пстэуми сыхьат 30-м кIахьэу тхьамафэм къытфекIы. Шап­хъэр — 18. Ащ къыдыхэплъытэн фае, кIэлэегъаджэ пэпчъ физикэри информатикэ сыхьатхэри хьисапым игъусэх. ГущыIэм пае, сэ хьисапымрэ физикэмрэ ясэгъэхьы. Физикэр зы классым тхьамафэм сыхьатитIоу къекIы. Ари имыкъоу, тикIэлэегъэджэ зырызхэр нэмыкI къуаджэхэми кIохэзэ Iоф ащашIэ. Джаущтэу Iофыгъом хэкIыпIэхэр къыфэтэгъотых, — Iофым изытеткIэ къыддэгощагъ Гъобэкъое гурыт еджапIэм хьисапымкIэ ыкIи физикэмкIэ икIэлэегъа­джэу, Теуцожь районым хьисапымкIэ икIэлэегъаджэхэм яметодическэ зэхахьэ ипащэу Хъут Эммэ.

КIэлэегъаджэхэр зэримыкъу­хэрэм иушъхьагъу шъхьаIэу АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэм­рэкIэ и Министерствэ къыхигъэ­щырэр IофшIэкIо ныбжьыкIэхэр еджапIэхэм зэрямыкIуалIэхэрэр, непэ лажьэхэрэр жъы зэрэхъу­хэрэр ыкIи псэупIэхэм ащыщхэм якIэлэ­еджа­кIохэм япчъагъэ зэ­рахахъо­рэр ары. Джырэ уахътэм Iоф зышIэрэ кIэлэегъаджэхэм япроцент 30-м аныбжь илъэс 60 — 65-рэ.

— Ары. Гукъау нахь мышIэми, кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэр къытфакIохэрэп. Еджэн ужым къэзыгъэзэжьыгъэр хьисапымкIэ кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэу Ас­къэлэе гурыт еджапIэм Iоф щызышIэрэр ары. Ау ащ фэдэхэр зырыз дэдэх. Ащ ыпэкIэ кIэлэ­егъэджэ ныбжьыкIэ къызыт- фэ­кIуагъэр къэсшIэжьырэп, — къыхигъэщыгъ Хъут Эммэ.

[caption id="attachment_144092" align="aligncenter" width="800"] Хъут Э.[/caption]

Сыда ар къызхэкIырэр? Мы упчIэри игъоу щыт. Сыда пIомэ кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэр АКъУ-м гъэ къэс къычIетIупщых. Ащ лъэныкъуищымкIэ IофшIа­кIохэр егъэхьазырых: хьисапыр; хьисапыр ыкIи ар зэрэбгъэIорышIэщтымкIэ екIолIакIэр; прикладной хьисапыр ыкIи информатикэр. Мы сэнэхьатхэмкIэ апшъэрэ еджапIэм къычIитIупщыхэрэр хьисапымкIэ кIэлэегъа­джэхэу гурыт еджIапIэхэм ащылэжьэнхэ алъэкIыщт. Гъэ къэс а сэнэхьатхэмкIэ нэбгырэ 82-рэ АКъУ-м ештэ, 40-м ехъур къычIетIупщы. Ау ахэр къыткIэхъухьэхэрэр агъэсэнхэм те­гушIухьэхэрэп, ащ фэдэу къа­хэкIыхэрэм япчъагъи гъэ къэс нахь макIэ мэхъу. ГущыIэм пае, 2022-рэ илъэсым апшъэрэ еджа­пIэр къэзыухыгъэ нэбгырэ 18-р еджапIэхэм аIухьагъэх, 2023-м ахэм щысэ атезыхыгъэр нэбгыри 10 ныIэп. Мыщ фэдэ къэ­гъэлъэгъонхэр зиIэхэр хьисап закъор арэп. НэмыкI предметхэми ар яплъэгъулIэн плъэ­кIыщт. Сыда ащ ылъапсэр? УпчIэм иджэуап тигъэгумэкIэу инджы­лызыбзэмрэ адыгабзэмрэ онлайн шIыкIэм тетэу языгъэшIэрэ кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэу Хъурэнэ Русетэ гущыIэгъу тыфэхъугъ. Ащи иIофшIэн инджылызыбзэмкIэ кIэлэегъаджэу гурыт еджапIэм щыригъэжьэ­гъагъ, ау непэ ар ыгъэтIылъыгъэу ышъхьэ фэлэжьэжьы. Адыгеим имызакъоу, IэкIыб къэралыгъохэм ащыпсэухэрэри пэIудзыгъэу регъаджэх.

— Ары сиIофшIэн гъогу еджа­пIэм щысыублэгъагъ, ау ар згъэтIылъыжьыгъэ. Апэрэ ыкIи ушъхьагъу шъхьаIэр — тхьапэхэм ягъэпсын охътабэ пэIохьэ. КIэлэцIыкIухэм апае уахътэу къэнэжьырэр макIэ, ащ изэфэ­хьысыжьыр — ищыкIагъэр ахэм икъоу анэзгъэсышъурэп, сэри сишIэныгъэхэм ахэзгъэхъонэу уахътэ къэнэжьырэп. Сэ сыздэмылэжьэжьэу, кIэлэеджакIохэм икъоу Iоф адэсымышIэшъоу сыд фэдэ шIэныгъа ахэм язгъэгъотын слъэкIыщтыр? ЕтIани, олъэ­гъуба, еджапIэм шIэныгъэ горэ къаритыным ахэр щыгугъхэрэп, яцыхьэ зытелъыр хэушъхьафыкIыгъэ гупчэхэу къадэлажьэ­хэрэр ары. А пстэумэ сягупшыси, еджапIэм сыкъыIукIыгъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, сызэрэхъу­щтыри сшIагъэп. Ау джы мары кIэлэеджэкIуи 10 пчъагъэ сиI. Сэ сищыкIэгъэ уахътэм лъыкIэгъэхьагъэу ахэм садэлажьэ, сэри Iофэу сшIэрэм дакIоу сыздэлэжьэжьы, ифэшъошэ лэжьапкIи сэгъоты, — тыщигъэ­гъозагъ Хъурэнэ Русетэ лъэ­бэ­къоу ышIыгъэм лъапсэу иIэм.

Непэ IофышIэ ныбжьыкIэхэр еджапIэхэм къящэлIэгъэнхэмкIэ къэралыгъом Iофыгъуабэ щызэшIуахы. Сэнэхьатым имэхьанэ къезыгъэIэтыщт зэнэкъокъу зэ­фэшъхьафхэр республикэми Урысыеми ащызэхащэх, кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэм кIэгъэгушIу тедзэхэр ялэжьапкIэхэм афашIых, Iофэу ашIэрэм ифэшъуашэу рэзэныгъэ, щытхъу тхылъхэмкIэ къыхагъэщых.

Анцокъо Ирин.