Кавказ биосфернэ заповедникыр загъэпсыгъэр мыгъэ илъэси 100 мэхъу. Ащ ипэгъокIэу ичIыопс пхырыкIырэ зекIо лъагъохэр агъэкIэжьыщтых ыкIи хьакIэхэм ашIогъэшIэгъон хъущт чIыпIакIэхэр щагъэпсыщтых. IофшIэнхэм ащыщхэр Адыгеим щыкIощтых.

[caption id="attachment_143971" align="aligncenter" width="800"] Кавказ заповедникыр[/caption]

Заповедникым ипресс-къулыкъу къызэритырэмкIэ, «Къушъхьэм зэпырыкIэу хым дэжь» зыфиIорэ зекIо лъагъом изэтегъэуцожьынкIэ проектым дырагъэштэгъах, джащ фэдэу уцупIэхэу «Фыщт» ыкIи «Инструкторская щель» зыфиIохэрэр агъэкIэжьыщтых. АщкIэ IофшIэнхэр мы илъэсым аублэщтых. Ащ нэмыкIэу кордонэу «Лэгъо- Накъэ» имузей къэгъэлъэгъоныкIэу къыщызэIуахыщтыр агъэ­нэфэгъах, Гъозэрыплъэ уцупIэм къыхиубытэрэ ГЭС-р энергетикэ уцышъом имузееу ашIыжьыщт, джырэкIэ ищыкIэгъэ тхылъхэр агъэхьазырых.

ХэушъхьафыкIыгъэу къагъэгъунэрэ чIыналъэу Темыр Кавказым итхэм Кавказ биосфернэ заповедникыр анахь ин ыкIи анахьыжъ. Къушъхьэ-мэзылъэ заповедникышхоу Европэм итхэмкIэ ар апэрэу щыт — гектар мин 280-м нахьыбэ мэхъу. Пшызэ шъолъыр, Къэрэщэе-Щэрджэсым ыкIи Адыгеим ячIыгухэр ащ къызэлъеубытых. Ар зыгъэпсыгъэр ыкIи апэрэ пащэу иIагъэр Мыекъуапэ иапэрэ къэлэ пащэщтыгъэ Шапошниковым ыкъоу Христофор ары.

[caption id="attachment_143972" align="alignnone" width="800"] И. Анцокъу[/caption]

Непэрэ заповедникыр я 19-рэ лIэшIэгъум ыкIэхэм пачъыхьэ шэкIо чIыгухэу щытыгъ. Ау хэбзэ зэблэкIыгъохэм ауж, 1924-рэ илъэсым, чIыналъэм кавказ домбаим изаповедник щагъэпсыгъ. ИлъэсипшI пчъагъэ зытешIэ ужым, 1979-рэ илъэсым, ЮНЕСКО-м иунашъокIэ заповедникым «биосфернэ» цIэр къыфагъэшъуашэ ыкIи 1999-м «КъохьэпIэ Кавазыр» ыцIэу дунэе мэхьанэ зиIэ кIэнэу алъы­тэрэмэ ясатырэ хэуцо. 2008-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу заповедникым игъэпсакIоу ыкIи иапэрэ пащэу Христофор Шапошниковым ыцIэ ехьы.

ХэушъхьафыкIыгъэу къагъэгъунэрэ чIыналъэм ищыпэ теплъэ къызэтегъэнэгъэным, къы­щыкIыхэрэр, псэушъхьэу хэсхэр къэухъумэгъэнхэм заповедни­кыр адэлажьэ. Анахь Iофышхоу зэшIуихыгъэмэ ащыщ 1927-рэ илъэсым ехъулIэу кIодыжьыгъэ­гъэ кавказ домбай лъэпкъыр зэрэзэтыригъэуцожьыгъэр. Непэ ахэм япчъагъэ шъхьэ 1200-рэ фэдизэу Адыгеим икъушъхьэхэм къащалъытэ.

Заповедникым ипресс-къулыкъу къытыгъэ къэбарымкIэ, 2023-рэ илъэсым зекIо нэбгырэ мин 630-рэ ащ ичIыопс ихьэкIагъ. Ыпэрэ гъэм егъэпшагъэмэ, ар процент 12-кIэ нахьыб. Пчъагъэм иIахьышIу къагъэпсы Адыгеим изекIохэу кордонхэу «Лэгъо-Накъэрэ» «Гъозэрыплъэрэ» зэзыгъэлъэгъугъэхэм.

Анцокъо Ирин.