Къэралыгъом щыIэкIэ тэрэз илъынымкIэ мы къулыкъум мэхьанэшхо иI. Сыд фэдэрэ лъэхъани прокурорхэм япшъэрылъ шъхьаIэр хабзэр, цIыфхэм яфитыныгъэхэр ыкIи яшIоигъоныгъэхэр къэухъумэгъэнхэр ары. Прокуратурэм имэфэкI ипэгъокIэу гущыIэгъу тыфэхъугъ АР-м ипрокурорэу, юстициемкIэ я 2-рэ класс зиIэ къэралыгъо советникэу И. С. Шевченкэм.

— Адыгэ Республикэм ипрокуратурэ 2023-рэ илъэсым иIофшIэн изэфэхьысыжь шъхьа­Iэхэр сыд фэдэха? Къы­жъудэхъугъэр, тапэкIэ шъунаIэ зытежъугъэтыщтыр?

— Пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэр цIыфхэм яфитыныгъэхэр къэухъу­мэгъэнхэр, хабзэр гъэпытэгъэным фэшI хэбзэукъоныгъэ ыкIи бзэджэшIэгъэ зэфэшъхьафхэр зезыхьагъэхэм апэуцужьыгъэныр ары. БлэкIыгъэ илъэсым социальнэ лъэныкъомкIэ нэбгырэ мини 4-м ехъумэ яфитыныгъэхэр прокурорхэм зэтырагъэуцожьыгъэх. 2023-рэ илъэсым имэзэ 11-м телъытагъэу республикэм бзэджэшIагъэу щызэрахьагъэр процент 13-кIэ (4041-м къыщегъэжьагъэу 3514-м нэсэу) нахь макIэ хъугъэ. ТапэкIэ пшъэры­лъэу тиIэр бэ. Телефон гъэпцIа­кIохэм, ашIэзэ укIыгъэ бзэджэшIагъэ зезыхьэхэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэр зэкIэми тинэры­лъэгъу. Ащ нэмыкIэу социальнэ лъэныкъомкIэ, псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтымкIэ, джащ фэ­дэу шъолъыр операторым алъэныкъокIэ Iофыгъохэр щыIэх. ТапэкIи типшъэрылъхэр къэ­нэжьых, ахэм Iоф адэтшIэщт.

— ЦIыфхэм ясоциальнэ фитыныгъэхэр прокурорхэм сыдэущтэу къаухъумэхэра?

— ЦIыфхэм ясоциальнэ фитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэр прокурорхэм яIофшIэн шъхьаIэ­хэм ащыщ. ИкIыгъэ илъэсым уполномоченнэ къулыкъухэр тигъусэу лэжьапкIэм итынкIэ чIыфэу ателъыгъэ сомэ миллион 21,5-рэ фэдизыр предприятие 13-мэ ащылэжьэрэ нэбгырэ 547-мэ аратыжьыгъ. Псауныгъэр къэухъумэгъэным ылъэныкъокIэ IофшIэныр зэрэзэшIуахырэм тынаIэ тедгъэтыгъ. Прокурорхэм уплъэкIун Iофтхьабзэу зэрахьагъэхэм яшIуагъэкIэ медицинэ учреждениехэр техникэмкIэ, Iэмэ-псымэхэмкIэ зэрэзэтегъэ­псыхьагъэхэм, Iэзэгъу уцхэр цIыфхэм зэраIэкIагъэхьагъэхэм алъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэр аукъуагъэу къыхагъэщыгъ. Зи­пIалъэ икIыгъэ рецептымкIэ нэбгырэ 50-мэ Iэзэгъу уцхэр аратыгъэу прокурорхэм агъэунэфыгъ.

ГущыIэм пае, Теуцожь меж­район прокуратурэм фэгъэ­кIотэныгъэ зиIэ цIыфхэм Iэзэгъу уцхэр зэраIэкIагъахьэрэм епхыгъэу уплъэкIунхэр ригъэкIокIыгъэх. ЗэрагъэунэфыгъэмкIэ, мыщ щыпсэурэ нэбгыритIум, зым ицIы­кIугъом къыщыублагъэу сэкъатныгъэ иI, Iэзэгъу уцхэр, джащ фэду медицинэ пкъыгъохэр ыпкIэ хэмылъэу араты. Арэу щытми, чIыпIэ поликлиникэм охътэ бэкIаем ыпкIэ зыхэмылъ Iэзэгъу уцхэр къафыритхыкIы­гъэп, ащ къыхэкIэу рецепт зыпылъ медицинэ пкъыгъохэр аптекэм къаратыгъэп.

— ПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым ылъэныкъокIэ сыд хэукъоныгъэха прокурорхэм къыхагъэщыхэрэр?

— ПсэупIэ-коммунальнэ хъыз­мэтым ылъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэр амыукъоным фэгъэхьыгъэу республикэ прокуратурэм хэушъхьафыкIыгъэ Iофтхьабзэхэр зэрихьагъэх. Анахьэу прокурор­хэм анаIэ зытырагъэтыгъэр къа­тыбэу зэтет унэхэм гъэцэ­кIэжьын дэгъухэр яшIылIэгъэнхэмкIэ, жъы дэдэ хъугъэ унэхэм ачIэсхэр гъэкощыгъэнхэмкIэ, нэмыкIхэмкIи шъолъыр программэхэр зэрагъэцакIэхэрэр ары. Мы зигугъу къэтшIыгъэ лъэныкъохэмкIэ хэукъоныгъэ миным ехъу прокурорхэм къыхагъэ­щыгъ, ахэр дагъэзыжьынхэм фэшI унэшъо 450-рэ афашIыгъ, Iэ­натIэхэм аIут нэбгырэ 372-мэ дисциплинарнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьыгъ, уголовнэ Iофи 2 къызэIуахыгъ. Щысэ къэсхьын. Тэхъутэмыкъое район прокуратурэм псэупIэ-коммунальнэ хъыз­мэтым ылъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэр зэрагъэцакIэрэр зеуплъэкIум зэригъэунэфыгъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым шэкIогъум къыщегъэжьагъэу 2023-рэ илъэ­сым гъэтхапэм нэс къуаджэу АдыгеякIэм щыпсэухэрэм коммунальнэ фэIо-фашIэу афагъэцэкIагъэм ыуасэу пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Вавилон» зыфиIорэм ратыгъэр мыщ ипащэ ресурс къэкIопIэ организациехэм аIэкIигъэхьагъэп. Ахъщэр ежь зэрэфаем фэдэу ыгъэфедагъ. Сомэ миллиони 5,9-м ехъу ащ ытыжьынэу щыт. Мы хъугъэ-шIагъэмкIэ Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иследственнэ отделэу Тэхъутэмыкъое районым щыIэм уголовнэ Iоф къызэIуихыгъ, зэхэфынхэр макIох.

— Лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэнкIэ хэукъоныгъэхэр бэрэ къыхэшъогъэщха?

— Лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэн фэшI ахъщэу къафатIупщыгъэр зэрагъэфедагъэм прокуратурэм ренэу ынаIэ тет. 2023-рэ илъэсым имэзэ 11 къы­хиубытэу мыхэм япхыгъэу хэукъоныгъи 122-рэ къыхагъэщыгъ, дэо тхылъ 40 хьыкумым фагъэхьыгъ, нэбгырэ 13-мэ дис­циплинарнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьыгъ. Прокурорхэм унашъоу ашIыгъэмкIэ, IэнатIэ зыIыгъ нэбгыри 5-мэ административнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьыгъ, уголовнэ Iофи 4 къызэIуахыгъ.

— Адыгеим икриминогеннэ зытет сыд фэдэ уаса фэпшIын плъэкIыщтыр? О уишIошIыкIэ, республикэм ипрокуратурэ иIофышIэхэм сыд фэдэ лъэныкъохэр ара анахьэу анаIэ зытырагъэтын фаер?

— АР-м ихэбзэухъумэкIо ыкIи къэралыгъо хэбзэ къулы­къу­хэр зэгъусэхэу Iоф зэрэзэдашIэрэм ишIуагъэкIэ хабзэр гъэпытагъэ хъугъэ ыкIи респуб­ликэм икриминогеннэ зытет зыпкъитыныгъэ иI. 2023-рэ илъэсым имэзэ 11 къыриубытэу республикэм щызэрахьэгъэ бзэджэшIагъэхэм япроцент 63,2-р къычIагъэщыгъ. Бзэджэ­шIа­гъэхэр нахьыбэу зыщагъэ­унэфыгъэхэр Кощхьэблэ ыкIи Джэджэ районхэр ары. АР-м щызэрахьэрэ пэшIо­­— ры­гъэшъ Iофтхьабзэхэм къэ­гъэлъэ­гъонышIухэр къытыгъэх: наркотикхэм япхыгъэ бзэджэшIа­гъэу зэрахьагъэр процент 17,2-кIэ, ышIэзэ укIыгъэ Iоф зезыхьагъэхэм япчъагъэ проценти 5,9-кIэ, псауныгъэм зэрар зэрэрахыгъэм процент 12,7-кIэ, тыгъугъэ бзэджэшIагъэр процент 31,3-кIэ, транспортыр зэрэIуафыгъэр процент 27,3-кIэ, общественнэ чIыпIэхэм ащызэрахьэгъэ бзэ­джэшIагъэхэр проценти 10-кIэ нахь макIэ хъугъэх. Джащ фэдэу ныбжьыкIэхэр зыхэщэгъэ бзэ­джэ­шIа­гъэхэр процент 36,3-кIэ къе­Iыхыгъ.

Арэу щытми, гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэу зэ­­рахьэхэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэм уигъэрэхьатынэу щы­тэп. Сыд фэдэрэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэ зетхьагъэми, гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэхэм япчъагъэ къедгъэIыхын тлъэкIыгъэп, проценти 9,5-м кIахьэу ахэм ахэхъуагъ, мобильнэ телефонымкIэ агъапцIэхэрэр процент 21-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Мы лъэныкъомкIэ хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм ыкIи республикэм ирайонхэм ячIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм пэшIорыгъэшъ IофшIэнэу зэрахьэрэр нахь гъэлъэшыгъэн фае.

— Адыгеим щыпсэухэрэм сыд фэдэ гумэкIыгъоха нахьыбэу зыкъызэрэшъуфагъазэ­рэр?

— НахьыбэрэмкIэ ахэр зыфэгъэхьыгъэр псэупIэм ыкIи псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым алъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэр зэраукъуагъэм, зыныбжь имыкъугъэхэм яфитыныгъэхэм ыкIи яшIоигъоныгъэхэм якъэухъумэн, гъогурыкIоныр щынэгъончъэным яIофыгъохэр, нэмыкIхэри. ГущыIэм пае, къалэу Мыекъуапэ ипрокуратурэ сабый ибэхэм ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжь кIэлэцIыкIухэм япхыгъэу къатыгъэ дэо тхылъхэм ахэплъагъ ыкIи Мыекъопэ къэлэ администрацием зигугъу къэтшIыгъэхэм яхэбзэ фитыныгъэхэр зэтырагъэуцожьынхэм фэшI хьыкумым дэо тхылъ 17 фэдиз фигъэхьыгъ. Джащ фэдэу республикэм ипрокуратурэ икъулыкъухэм муниципальнэ образованиехэм цIыф зэхахьэхэр ащырагъэкIокIыгъэх. Сэ сшъхьэкIэ цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ гупчэу Красногвардейскэм дэтым сыщыIагъ, социальнэу мыухъумэгъэ цIыфхэм садэгущыIагъ, хэбзэгъэуцугъэу щыIэм къыдыхэлъытагъэу фитыныгъэу яIэхэм ащызгъэгъоза­гъэх.

— АР-м ипрокуратурэ ыкIи район прокуратурэхэм Iоф ащызышIэхэрэм, ветеранхэм уакъытегущыIагъэмэ дэгъугъэ.

— Мы уахътэм Адыгеим ипрокуратурэ епхыгъэу район прокуратурэу 6, къэлэ прокуратурэу 1 ыкIи межрайон прокуратурэу 1 тиI. Охътэ зэфэшъхьафхэм IэпэIэсэныгъэшхо зы­IэкIэлъ ыкIи прокурор акъы­лышIохэм мы къулыкъум пэщэныгъэ дызэрахьагъ. Анахьэу тызэрыгушхохэрэм ащыщ тиветеранхэр. Ахэм лъытэныгъэ къалэжьыгъ, ренэу тищысэтехыпIэх. Гукъау нахь мышIэми, илъэс къэс ахэр нахь макIэ мэхъух. Ягугъу къэсшIымэ сшIоигъу Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэу, юстициемкIэ я 3-рэ класс зиIэ къэралыгъо упчIэжьэгъоу Иван Епининым. Социалистическэ хабзэр ыкIи хэбзэ рэхьатныгъэр къэухъумэгъэнхэмкIэ Iофышхо ышIагъ. Ар АР-м изаслуженнэ юрист, орденэу «Щытхъум и Тамыгъ» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ. 2020-рэ илъэсым илъэс 94-м итэу ащ идунай ыхъожьыгъ.

АР-м ипрокуратурэ илъэс 30-рэ ипэщагъэу, юстициемкIэ я 2-рэ класс зиIэ къэралыгъо упчIэжьэгъоу Михаил Прихленкэм республикэм прокуратурэ шIэжь пхъэмбгъу къыщыфызэIутхыгъ. Михаил Василий ыкъом пхъэшагъэ ыкIи шъыпкъагъэ хэлъэу ипшъэрылъхэр ыгъэцэ­кIагъ. ИIофшIэн уасэ къыфашIи «УФ-м изаслуженнэ юрист», «УФ-м и Прокуратурэ иIофышIэ гъэ­шIуагъ», медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.

Ыныбжь илъэс 82-м итэу 2023-рэ илъэсым идунай ыхъо­жьыгъ АР-м ипрокурор иапэрэ гуадзэу, юстициемкIэ я 3-рэ класс зиIэ къэралыгъо упчIэжьэгъоу Барцо Заурбый. Хэбзэ къулыкъум илъэс 33-м ехъурэ щылэжьагъ, иIофшIэн хэшIыкIышхо фыриIагъ. Щытхъум иорден, «УФ-м и Прокуратурэ иIофышIэ гъэшIуагъ», медалэу «Прокуратурэм иветеран», нэмыкIыбэхэри къыфагъэшъошагъэх. Тиветеранхэр тэгъэлъапIэх, егъэшIэрэ щытхъур ахэм адэжь!

— ШъуимэфэкIкIэ уиIофшIэгъухэм сыдэущтэу уафэлъаIо пшIоигъуа?

— Гу кIуачIэу яIэм къыкIимычэу, зэфагъэ ахэлъэу, цIыфыгъэр ягъогогъоу щыIэнхэу сафэлъаIо. Прокурорым зэфагъэ зыхэлъ хэбзэ унашъоу ышIырэм бэкIэ елъытыгъ цIыфым ифитыныгъэу аукъуагъэм изэтегъэуцожьын. Арышъ, мэхьанэшхо зиIэр прокурорым иIофшIэн хэшIыкI фыриIэныр ары. ТиIофышIэхэм пшъэрылъэу къафагъэуцурэр шIуагъэ къытэу ыкIи псынкIэу зэрэзэшIуахырэм фэшI лъэшэу сафэраз. Мы къулыкъум зисэнэхьат езыпхыгъэхэм, ахэм яунагъохэм, ветеранхэм сафэлъаIо псауныгъэ яIэнэу, мамыр­ныгъэмрэ рэхьатныгъэмрэ ягъогогъоу щыIэнхэу.

КIАРЭ Фатим.