Къуаджэу ШэхэкIэй игурыт еджапIэу N 90-м мы илъэсым имэфэкI хигъэунэ­фыкIыщт. Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Ацумыжъ Айдэмыр ыцIэ зыхьырэ еджапIэм ыныбжь илъэсишъэ мэхъу.

Ащ итарихъ 1924-рэ илъэс чыжьэм къызэ­Iуахыгъэгъэ еджэпIэ унэу, Шапсыгъэ лъэпкъ районыр загъэпсыгъэ лъэхъаным цIыфхэм еджакIэрэ тхакIэрэ зыщарагъашIэщтыгъэм къыщежьэ. КIэлэегъа­джэу Iоф щызышIа­гъэ­хэм, кIэлэеджакIоу ще­джагъэхэм ар «ахъыгъ» пIоми хъущт.

ШэхэкIэй къыщы­хъугъэу, мы еджапIэм щеджэгъэ Ацумыжъ Айдэмыр Ахьмэд ыкъом ныбжьыкIэхэм яегъэджэн ищы­Iэныгъэ рипхынэу ри­хъухьи, кIэлэегъэджэ институтым чIэхьэгъагъ. Ар къызеухым исэнэ­хьаткIэ Iоф ышIэнэуи игъо ифагъ. 1942-рэ илъэсым ежь ишIоигъо­ныгъэкIэ заом кIуагъэ, а илъэс дэдэм Ставропольем ит селоу Новкус-Артезиан зыфиIорэм щыфэхыгъ.

Заом ыуж «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ щытхъуцIэр ащ къызыфагъэ­шъошагъэр. ИшIэжь мыкIодыным фэшI икъоджэгъухэм саугъэт еджапIэм ищагу щыфа­гъэуцугъ. 1965-рэ илъэсым имэ­къуогъу мазэ и 13-м къыщегъэжьагъэу ЛIыхъужъым ыцIэ еджапIэм ехьы. Саугъэтым сыдигъокIи къэгъагъэхэр кIэ­рылъых, ежь лIыхъужъыр шъэо­жъыеу, пшъэшъэжъыеу еджапIэм илъэс зэфэшъхьафхэм щеджагъэхэм, джы чIэсхэм ящы­сэтехыпI.

Фронтовикэу Нэгъуцу Щэбан кIэлэегъэджэ сэнэхьатым рылэжьэнэу Хэгъэгу зэошхом ыпэкIэ ригъэжьэгъагъ. Къоджэ­дэсхэм ащ тIо къэхъугъэкIэ еджэщтыгъэх. Заом ыкубзыпIэ шъыпкъэм Щэбан хэкIодагъэу къызщиIорэ письмэр Нэгъуцухэм къафэкIогъагъ.

КIэлэегъэджэ ныбжьыкIэу, Iашэр зыштэн фаеу хъугъэу, пыим пэшIуекIозэ зыпсэ зыгъэ­тIылъыгъэр игупсэхэм язакъоп зыгъэегъагъэр. А лъэхъаным унагъо пэпчъ пIоми хъунэу, чIэнагъэ ышIыщтыгъ, ар къуа­джэм дэсхэм зэкIэми зэдагощыщтыгъ.

Ащ ыуж бэ темышIэу джыри зы письмэ унагъом къыфэкIо. Ащ къэбар гушIуагъо къыхьыгъ. Щэбан уIэгъэшхо тещагъэ хъугъэ, ау псау, госпиталым чIэлъ, цIыкIу-цIыкIоу зэтеуцожьы. Пы­им зыщыпэуцужьыгъэхэ чIыпIэм уIэгъэ хьылъэ къытыра­щагъэу, зимыгъэсысэу щылъ кIалэр къаукIыгъэкIэ алъыти адрэ письмэ гуихыр къагъэхьыгъагъ. Ау щытми, санитархэм ыпсэ зэрэпытыр къашIагъэу, зэуапIэм къырахыжьи, ыпсэ къыпагъэ­кIэжьыгъэу къычIэ­кIыгъ.

Щэбан зэтеуцожьи ядэжь къызэкIожьым шIу ылъэгъурэ иIофшIэн пидзэжьыгъагъ. ЛIэшIэ­гъуныкъо фэдизрэ ащ иеджэпIэ гупсэу, ПсышIопэ районым анахь дэгъоу итхэм ащыщым, ипэщагъ. Жъы хъугъэу, зэхэоным нэсыгъэ еджапIэм ычIыпIэкIэ лъэхъаным диштэу зэтегъэпсыхьагъэу къашIыным сыдигъокIи кIэхъопсыщтыгъ. Пенсием зэкIоми, псаоу щэIэфэкIэ ар егъэджэкIо-гъэсакIоу щы­тыгъ, еджапIэм ищыIакIэ ыгъэгумэкIыщтыгъ.

1997-рэ илъэсым Щэбан дунаим ехыжьыгъ, ау ветераным иопыт джы къызнэсыгъэм агъэ­федэ. Илъэс 25-рэ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, еджапIэм Iоф щызышIэхэрэр кIэщакIо фэ-­ хъухи, Нэгъуцу Щэбан ишIэжь пхъэмбгъу еджапIэм ичIэхьапIэ къыщызэIуахыгъ.

1988-рэ илъэсым еджапIэм ипащэ ашIыгъагъ ащ ыпэкIэ ШэхэкIэй къоджэ Советым ­илъэс щэкI фэдизрэ итхьамэтагъэу Гъошъо Мэджыдэ Айтэч ыкъор. Ар а IэнатIэм зыщыIутыгъэ лъэхъаныр ары къоджэ гъогухэм асфальт къызатыралъхьагъэр, псыхъо нэпкъхэм ягъэ­пытэн зырагъэжьэгъагъэр, нэмыкI социальнэ Iофыгъуабэ зы­щызэшIуахыгъэр.

ЗэхэщэкIо IэпэIасэу зэрэщытыр, опытышхоу иIэ хъугъэр къыздэкIогъэ IофшIэными къыщышъхьэпэжьыгъэх. Жъы хъугъэ еджапIэм унаIэ лъэшэу тетын фэягъ, игъэцэкIэжьын мылъку ищыкIэгъагъ, етIани ыпэкIэ тетыгъэ пащэм рихьыжьэгъэ проектэу унакIэ зэрашIыщтыр пхырищынэу пшъэрылъ иIагъ.

Я 90-рэ илъэсхэм Шъачэ иеджапIэхэм компьютерхэр ачIагъэуцонхэу зырагъажьэм, Гъуашъом ишIушIэкIэ ахэр Шэ­хэкIэи къэсыгъагъэх. Непэ цифрэ шIыкIэм фытегъэпсы­хьэгъэ техникэ зэфэшъхьафыбэу щыIэхэм ябгъапшэмэ, 1995-рэ илъэсым къащэфыгъагъэхэр зыпарэуи къэлъагъохэрэп, бгъэшIэгъожьынхэуи щытэп. Ау а лъэхъаным еджапIэм чIэсыгъэ кIэлэеджакIохэмкIэ ар былымышхуагъ, Шъачэ инэмыкI еджа­пIэхэм ялэгъоу ачIэсхэм афэдэу ежьхэми шIыкIакIэхэр къызIэкIагъэхьанхэ амал къаритыгъагъ.

— А уахътэм «гъучI маши­нэу» тапашъхьэ итыр гъэшIэ­гъон дэдэу къытщыхъущтыгъ, тызэ­рекIолIэщт бгъур тшIэщтыгъэп, — къыIуатэщтыгъ Мэджыдэ. — Арэущтэу щытми, апэрэ лъэбэкъу къинхэр тыдзынхэ фэягъ. КIэлэегъаджэхэми, кIэлэеджакIохэми компьютерыр зэрэбгъэфедэщтыр зэдызэра­гъэшIэгъагъ.

Гъошъо Мэджыдэ пенсием кIуагъэу 2009-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ. Ащ ычIыпIэ еджапIэм ипащэ ашIыгъагъ Адыгэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ ифакультет къэзыухыгъэу, нэужым Пшызэ шъолъыр изаслуженнэ кIэлэ­егъэджэ цIэр къызыфагъэшъошагъэу, зэнэкъокъоу «Пшызэ икIэлэегъэджэ анахь дэгъу» зыфиIорэм илауреат хъугъэу Гъошъо Аслъан. — ЩыIэныгъэр лъэкIуатэ, зэхъокIыныгъэхэр къыздехьых, ау тэркIэ анахь шъхьаIэу къэ­нэжьырэр ыпэкIэ Iоф зышIэгъэ кIэлэегъаджэу, лъытэ­ныгъэ зыфэтшIэу, дгъашIохэрэм Iофэу рахьыжьагъэр лъыд­гъэкIотэныр ары, — ыIо-щтыгъ ащ.

Илъэс пшIыкIуплIыкIэ узэ­кIэIэбэжьмэ къоджэдэсхэр зыкIэхъопсыщтыгъэхэр къадэхъугъ, лъэхъаным диштэу зэтегъэ­псы­хьэгъэ еджапIэ афашIи къызэ­Iуахыгъ. Непэ ар Шъачэ гъэсэныгъэмкIэ иучреждение анахь дэгъухэм ащыщ.

2011-рэ илъэсым Гъошъо Аслъан ычIыпIэ ихьагъ Пшызэ изаслуженнэ кIэлэегъаджэу, «Урысыем икIэлэегъэджэ анахь дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъум текIоныгъэр къыщыдэзыхыгъэу Алый Марзыет. ПсэолъакIэм ипроект пхырыщыгъэным ащ ишIушIэгъабэ хэлъ.

НЫБЭ Анзор.