Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм Iэнэ хъурае славян-адыгэ культурэ зэпхыныгъэхэмкIэ иотдел ипащэу Г. Б. Луганскаям итхылъыкIэу «В. Л. Мессман и адыгейская музыкальная культура: воспоминания, статьи, письма» зыфиIорэмкIэ щызэхащэ­гъагъ.

Пшъэрылъэу Iофтхьабзэм иIа­гъэр Адыгеим итарихъ музыкальнэ культурэ, симфоническэ произведениехэу фольклорыр зылъапсэу атхыгъэхэр зэ­лъя­гъэшIэгъэнхэр, шъолъырымкIэ профессиональнэ му­зыкэм иапэрэ лъэгъохэщхэм ялэ­жьыгъэ ухъумэгъэныр, ­лъэпкъ куль­турэм зэрэщытэу уасэ етыгъэныр ары.

Iэнэ хъураер зэрищагъ инсти­тутым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу ЕмыкI Нурджан.

Iэнэ хъураер шIуфэс гущы­IэкIэ къызэIуихыгъ институтым ипащэу, философие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, профессорэу ЛIыIужъу Адам. Адыгэ музыкальнэ культурэм лъагъо фыхэ­хыгъэным апэдэдэ зыфэзгъэзагъэу дэлэжьагъэр адыгэ тха­кIоу, драматургэу, лъэпкъ фольк­лорым иугъоекIуагъэу Цэй Ибрахьим арэу зэрэщытыр ыкIи я ХХ-рэ лIэшIэгъум икъежьа- пIэ апэрэ илъэсипшIым зэлъа­шIэрэ урыс композиторхэм ыкIи музыкантхэм (В. Л. Мессман, Т. М. Концевич, М. Ф. Гнесиным, нэмыкIхэми) лъэшэу яшIуа­гъэ къызэрэкIуагъэр ащ къы­Iуагъ, Iэнэ хъураем хэлажьэ­хэрэм гъэхъагъэхэр ашIынхэу къафэлъэIуагъ.

ТхылъымкIэ лъэтегъэуцом шIэныгъэлэжь-искусствоведхэр, тарихълэжьхэр, этнографхэр, культурологхэр, музыковедхэр, краеведхэр, АР-м, Москва, Краснодар ямузейхэм ыкIи тхылъеджапIэхэм яIофышIэхэр хэлэжьагъэх. Iофыгъо инэу шъо­лъырым илъэпкъ музыкальнэ культурэ икъызэтегъэнэн-ухъу­мэнкIэ шIэгъэн фаехэр ыкIи нэбгырэ пэпчъ ежь иIахьэу ащ хилъхьащтыр къаIуагъ.

Пстэуми апэу тхылъ лъэтегъэуцом гущыIэ кIэкI къыщи­шIыгъ тхылъым иавторэу Галина Луганскаям. IофшIагъэр икIыгъэ 2022-рэ илъэсым къызэрэдэкIыгъэр, ар Адыгэ Рес­публикэм къэралыгъо гъэпсыкIэр зигъотыгъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм зэрэфигъэшъошагъэр къыIуагъ. Тхылъым итхын­кIэ IофшIэнышхо зэришIагъэр, ащкIэ хъарзынэщыр, лъэпкъ тхылъеджапIэр, Адыгэ телевидениер ыкIи искусствовед-шIэныгъэлэжьэу Шыу Щэбан иIоф­шIагъэхэр IэубытыпIэу зэриIагъэхэр ыкIи ышъхьэкIэ имурад зэрэпхырищыгъэр кIигъэтхъыгъ. Адыгэ музыкальнэ культурэм В. Л. Мессман зэрэхэуцорэр мы тхы­лъым къызэрэщыIота­гъэр, ащ искусствэм хэшIыкIы­шхо фызиIэу, лъэпкъ музыкэм дэлэ­жьагъэхэм ягукъэ­кIыжь­хэр, статьяхэр, письмэхэр къызэрэщиты­гъэхэр, а зэкIэ я ХХ-рэ лIэшIэгъум ия 20-рэ илъэсхэр адыгэ музыкальнэ культурэм лъапсэ фэшIыгъэным тегъэ­псыхьагъэхэу зэрэщытыгъэр къыIуагъ.

Iэнэ хъураем (онлайн шIыкIэм тетэу) къыхэлэжьагъэх тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу, РАН-м и Гупчэ инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Нэшъу­лъэщэ Наимэ ыкIи культурэмкIэ Краснодарскэ институтым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу, искусствоведениемкIэ докторэу, про­­фессорэу, музыковедениемкIэ кафедрэм ипащэу С. И. Хва­товар. Ахэм «В. Л. Мессман и адыгейская музыкальная культура» зыфиIоу Г. Б. Луганскаям ытхыгъэр зигъо лъыкIэ­хьагъэу, егъэджэн-гъэсэныгъэмкIэ тхылъ дэгъоу ыкIи адыгэ музыкэ культурэм итарихъ хэз­гъэхъонэу алъытагъ.

Зигъо IофыгъомкIэ Iэнэ хъураем гущыIэхэр къыщашIыгъэх АРИГИ-м иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Ацумыжъ Казбек, художник-модельерэу, АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу СтIашъу Юрэ, АР-м культурэмкIэ и Министерствэ иэксперт-специалист шъхьаIэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Теуцожь Нуриет. Зэлъа­шIэрэ композиторэу ыкIи музыкантэу В. Л. Мессман иIахь ин лъэпкъ культурэм зэрэхэ­лъыр мы тхылъыкIэм ишIуагъэ­кIэ хэти ышIэн зэрилъэкIыщтыр ахэм къаIуагъ. Адыгэ лъэпкъ культурэм игъогушхо зэрэмы­псынкIагъэр, ауми ащ мы­пшъы­жьэу зэрэдэлэжьагъэхэр лIэ­ужхэм афиIотыкIыгъэныр ищыкIагъэу алъэгъугъ, Луганскаям итхылъ мэхьанэ ин зэриIэр кIа­гъэтхъыгъ. ЗэIукIэм къыщыгущы­Iагъ АР-м инароднэ артистэу, АР-м и Къэралыгъо симфоническэ оркестрэ идирижерэу Аркадий Хуснияровыр.

Илъэси 100 ныбжьыр гъэрекIо хэзгъэунэфыкIыгъэ Адыгеим охътэ кIэкIым хэпшIыкIэу зызэриштагъэр щыIэныгъэ лъэны­къуабэмкIэ, анахьэу культурэмкIэ, мэкъамэр нотэкIэ птхын амал зимыIэгъэ лъэпкъым илъэс 32-у АР-р щыIэ зыхъу­гъэм къыдэхъугъэр зэрэбэм, лъэп­къым уагъэ­гушIоу ныбжьыкIэ гъэсагъэхэр, Хъупэ Мурат, Гъот Аслъан афэ­дэхэр къызэрэхэ­кIыгъэхэр, непи гу­гъэпIэ инхэр къэзыты­хэрэр зэриIэхэр ащ къы­Iуагъ. Адыгэ музыкальнэ культурэм а зэкIэм хахъо зэ­рэфа­шIыщтыр ыкIи егъэжьапIэм щытыгъэхэу — Цэим, Шыум, ахэм плъапIэу яIагъэхэу — В. Л. Мессман, А. П. Митрофановым, Г. М. Концевич ацIэ шIукIэ етIоныр ищыкIагъэу ылъы­тагъ, тарихъ лъапсэр агъэ­пытэзэ, ащ хахъо фашIызэ ыпэкIэ лъыкIотэнхэу къафи­Iуагъ. Тхылъым иавторэу Г. Б. Луганскаям IофшIэгъэ дэгъу зэришIыгъэмкIэ «тхьауегъэпсэу» ри­Iуагъ, тхылъыкIэм «Гъогу маф!» фиIуагъ.

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.