ЕгъашIэм цIыфым игъогогъу

ЗыфатIорэр шъоур ары. Мыщ шIуагъэу иIэм фэгъэхьыгъэу мы рубрикэр зиIэ нэкIубгъом къыщыттэу хъугъэ, ау зы тхыгъэкIэ къэп­Iон плъэкIыщтэп а гъомылапхъэм цIыфым ипсауныгъэкIэ мэхьанэу иIэр, уз зэфэшъхьафхэм яIэзэгъэнымкIэ зэрэбгъэфедэмэ хъущтыр.

Тарихъым нафэ къешIы ижъ­ижъыжь лъэхъанхэм къащыублагъэу цIыфхэм бжьэхэм яшIуа­гъэ, шъоур зэрашIэщты­гъэхэр, ахэр зэрагъэфедэщтыгъэхэр. Непэ «апитерапия» зыфатIорэр — бжьэхэм къатырэ амалхэр Iэзэн Iофым щыгъэ­федэгъэнхэр — пэсэрэ лъэ­хъаным къыщежьэ. ГущыIэм пае, Мысырым ипачъыхьэхэм яхьадэхэр мыкIодыжьынхэм фэшI шъоумрэ прополисымрэ агъэфедэщтыгъэх. Абу-ибн Сина (Авиценнэ) я ХI-рэ лIэшIэгъум къытхыгъ шъоум хэшIыкIыгъэ Iэзэгъу уц 200-м ехъу, ахэр зэ­пхьылIэнхэ фэе узхэр зы­фэдэхэр къытхыхьэхэзэ. Щэ­наутыр зыIуфагъэхэмкIэ Китаим Iэзэгъу амалэу пасэм щагъэфедэщтыгъ бжьэхэм щэнау­тэу къатIупщырэр.

Апэрэ апитерапевтэу щытыгъэхэр ежь бжьахъохэр ары. Медикэу а IэзакIэр зыгъэфе­дэщтыгъэр мэкIагъэ, я ХIХ-рэ лIэшIэгъур ары ныIэп бжьэхэр IэзэнымкIэ бгъэфедэнхэ зэрэплъэкIыщтыр медицинэ шIэныгъэм зиштагъэр. Апэрэу офици­альнэ медицинэм ар къызыхэ­хьагъэр Санкт-Петербург мэз хъызмэтымкIэ иакадемие ипрофессорэу Луконскэм 1894-рэ илъэсым бжьэхэм къатIупщырэ щэнаутыр (пчелиный яд) ревматизмэмрэ подагрэмрэ яIэзэгъэнымкIэ шIуагъэ къыхьыщтэу зэрилъытэрэр къызеIор ары.

Непэ бжьэхэм къатырэ амал­хэр IэзэнымкIэ бэрэ агъэфедэх, ау а Iэзэгъухэр пкъышъолым «зэрекIухэрэр» икъоу джыри зэгъэшIагъэ мыхъугъэу ары шIэныгъэлэжьхэм зэралъытэрэр. Чэзыу-чэзыоу ахэм шIуагъэ къызэрахьэу агъэунэфы­хэрэм къахэхъо. Апитерапиер агъэфедэ машIом ыстыгъэхэм, уIагъэхэм, шIум ыкIи жъэжъыехэм, гум, нэгъум, нервэхэм яIэзэгъэнымкIэ.

Пчъагъэхэм къаIуатэрэри умыгъэшIэгъон плъэкIыщтэп. ШIэныгъэлэжьхэм зэрагъэунэфыгъэмкIэ, «IофшIэгъу уахътэм» илъэхъан зы бжьэ унагъом шъоу килограмми 120 — 150-рэ фэдиз ышIын елъэкIы. зы шъоу килограмм ащ ыгъэхьазырыным пае гурытымкIэ гъогогъуи 145-рэ нектар ащ къыхьын фае, километрэ 360 — 460-рэ фэдиз зэпечы, бжьэматэхэр ахэр зы­дэбыбыхэрэм гурытымкIэ километрэ 1,5-кIэ пэчыжьэхэмэ.

IэзэкIэ амалэу иIэхэм ащыщхэр

Медицинэ шIэныгъэм зэригъэунэфыгъэмкIэ, шъоум вещество зэфэшъхьафэу 300 фэдиз хэлъ, анахь шъхьаIэхэр глюкозэмрэ (процент 30 — 39-рэ) фруктозэмрэ (процент 33 — 43-рэ). Минеральнэ веществоу хэлъым ибагъэкIэ зыми ебгъэ­пшэн плъэкIыщтэп. Мыхэм зэ­кIэми япхыгъ IэзэкIэ амалэу иIэхэри.

Зыщышъумыгъэгъупш:

шъоур IэшIуми, ари Iэзэгъоу щыт, арышъ, егъэлыя-гъэу ар пшхы хъущтэп, уахътэу зыбгъэфедэщтыми, зыфэдизыщтыми мэхьанэ яI. Зыныбжь икъугъэхэм чэщ-зымафэм грамми 100 — 200 (чэ­зыу-чэзыоу) кIэлэцIыкIухэм — грамм 30 — 50 (щай­джэмышхым из мафэм щэ­гъогогъум нахь мыбэу).

КIымафэм цIыфхэм гриппыр, пэтхъу-Iутхъур нахьыбэрэ къызэряузырэм къыхэкIэу шъоур ахэмкIэ зэрэбгъэфедэн плъэкIыщтым непэ тыкъыщыуцун.

Гриппыр

Бжьыныф укъэбзыгъэр бгъэу­шъэбынышъ, ащ фэдиз шъоу (1:1) хэбгъэхъощт. Псы гъэжъо­гъэ гъэучъыIыгъэм удешъозэ угъолъыжьыным ыпэкIэ пшхыщт.

Бзыфым икъэгъэгъэ джэмы­шхышъхьэрэ джащ фэдиз малинэмрэ псы гъэжъогъэ стэчанитIу акIэпкIэнышъ, такъикъи 5-м къэбгъэжъощт. ЗыучъыIы­жьырэм ыуж зэтебгъэчъынышъ, а псым шъоу джэмы­шхышъхьитIу хэплъхьащт, дэ-гъоу хэбгъэткIухьащт. Фабэу стэчанныкъо зырызэу мафэм 3 — 4 уешъощт.

Джэмышхым из хьэкъужъыр (шиповникыр), джащ фэдиз смородинэ ыкIи малинэ тер­мосым иптэкъонхэшъ, псыжъо литрэныкъо акIэпкIэщт, такъикъ 15 — 25-рэ щыбгъэтыщт. А псым щыщ стэчанныкъом шъоу джэмышхышъхьэ хаплъхьэзэ ушхэным ыпэкIэ мафэм 3 — 4 уешъощт.

Пскэныр

Бжьын укъэбзыгъэ, гъэуш­къоигъэ грамми 100, шъоу грамм 50 ыкIи шъоущыгъу грамм 40 зэхэплъхьанхэшъ, псы литрэ акIэпкIэщт, сыхьати 3-рэ ар къэбгъэжъощт. Джэмышхы­шъхьи 4 — 6 мафэм уешъощт.

Шъоумрэ оливкэ дагъэмрэ зэфэдизхэу зэхэбгъэхъонхэшъ, пскэрэ кIэлэцIыкIур щайджэмышхым изэу мафэм 3 — 4 ебгъэшъощт.

Бэлыдж шIуцIэм ыгузэгу иуупкIынышъ, ащ шъоу иплъ­хьащт. ТIэкIурэ ар зыщытырэм ыуж псэу къытIупщыщтым мэкIэ-макIэу уешъощт. Тхьабыл плъыр-стыр уз зиIэхэмкIи ар амалышIу.

ПшIэнкIэ гъэшIэгъоны

Ары, бэмэ агъэшIэгъонэу къытшIошIы тицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу бэрэ пчэдыжьышхэ рытшIэу тызэсэгъэ пIастэхэм ащыщхэм (адыгэ пIастэхэр арэп, «кашэкIэ» заджэхэу крупэ зэфэшъхьафхэм ахэ-шIыкIыгъэхэр ары) пкъышъолым зэрар рахэу диетологхэм, эндо­кринологхэм къызэраIорэр.

Ахэм къызэрэхагъэщырэмкIэ, крупэхэр технологие гъэнэ­фагъэм тетэу агъэхьазырых, ахэм ауж мы гъомылапхъэхэм клетчаткэ ахэлъыжьырэп, ащ къыхэкIэу псынкIэу хьазыр мэхъух, ащкIэ лъэшэу Iэры­фэгъух. Ау пкъышъолым ищыкIэгъэ вещество зэфэшъхьафхэм ар нэужым ащэкIэ.

Врач-эндокринологэу Диляра Лебедевам и ТГ-канал ацIэ къыриIуагъ пIэстэ (кашэ) зэфэшъхьафищэу пкъышъолым зэрар езыхыхэрэм.

Щэкурпэр

«МанкэкIэ» тызэджэрэ крупэр кIышъо зытемылъ коцыцэу жъгъэй дэдэу хьаджыгъэр ары. Специалистым къызэриIорэмкIэ, ащ ипроцент 70-р — крахмал. Лъым шъоущыгъоу хэлъым ащ псынкIэу зыкъы­регъэIэты, нэгъучIэгъ железам инсулин нахьыбэу «къышIын» фаеу мэхъу.

Зэнтхъ крупэу псынкIэу къажъорэр

Врач-эндокринологым зэри­лъытэрэмкIэ, пкъышъолым къы­шъхьэпэрэ веществохэр мыщ хэлъхэп, клетчаткэри зэрахэтэу. Арышъ, ыпшъэкIэ зигугъу къэт­шIыгъэ крупэм пкъышъолым ришIэрэ дэдэр ары мыщи зэрарэу ащ къыфихьырэр. ЕтIани къыхегъэхъожьы мы крупэм пщэрыщэ уишIын зэрилъэкIыщтыр. Ащ къыкIэлъэкIо хабзэ шъоущыгъу узыр ыкIи гум епхыгъэ гумэкIыгъохэр.

Натрыф крупэр

Мыри пчэдыжьырэ пшхыныр хабзэ пфэмыхъумэ нахьышIоу еIо эндокринологым, сыда пIомэ глюкозэу ащ хэлъыр бэ. ПсынкIэу хьазыр хъурэ пIастэ­хэм ауж лъым шъоущыгъоу хэлъым зэрэхахъорэм фэдэу натрыф крупэм хэшIыкIыгъэ пIастэми лъыр зэрехъокIы, цIыфым къыщэчырэми хегъахъо.

Пчэдыжьырэ пIастэ (кашэ) ышхыныр шэны зыфэхъугъэхэм хэкIыпIэ специалистым къафегъоты: анахьышIур мыхьаджыгъэ крупэхэр (зэнтхъыр, гречкэр) бгъэфедэнхэр ары, ахэми шъоу­щыгъу ахэмылъэу. ЕтIани пкъы­шъолым икъоу белокыр ыгъотыным фэшI кIэнкIэ гъэжъуагъэ пчэдыжьышхэм хэбгъахьэмэ нахьышIу.