Тыгъуасэ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат республикэм щы­псэухэрэм яупчIэхэм джэуапхэр къаритыжьыгъэх Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ипчыхьэ эфир занкIэ къызфигъэфеди.

ЗэдэгущыIэгъур сыхьати 2,5-рэм кIахьэу кIуагъэ. УпчIабэмэ яджэуапхэр лIышъхьэм къаритыжьыгъэх, видео шIыкIэкIэ къатыгъэхэри ахэм ахэтыгъэх. «Урысыер 24-рэ», «Кавказ 24-рэ», КъТРК-у «Адыгеим» ыкIи «Смотрим» зыфиIорэ платформэм эфир занкIэр ащыкIуагъ.

ЫпэкIэ зэрэщытыгъэу, Iоф­тхьабзэм игъэхьазырын волонтерхэр хэлэжьагъэх: ныбжьыкIэхэм я Урысые Союз хэтхэр, АКъУ-м ыкIи МКъТУ-м ястудентхэр. Зэпхыныгъэм ишIыкIэ зэфэшъхьафхэмкIэ упчIэхэр ахэм атхыщтыгъэх, къулыкъоу «122-м» икол-гупчи ахэм ащыщыгъ. Эфирым ыпэкIи, ар мэ­кIофэкIи зэкIэмкIи упчIэ 1100-м ехъу цIыфхэм къатыгъ. Къэтыныр мэкIофэ Адыгеим и ЛIышъхьэ упчIэ 60-мэ яджэуапхэр къаритыжьыгъэх.

ГумэкIыгъуабэ къэтыным ыпэкIи зэшIохыгъэ хъугъэ, ар мэкIофэкIэ пшъэрылъхэри рес­публикэ пащэм аритыщтыгъ. Зыкъызэрэфагъэзэгъэ пстэури зэшIохыгъэ зэрэхъущтыр КъумпIыл Мурат къыIуагъ ыкIи зы щысэ къыхьыгъ — икIыгъэ илъэсым цIыфхэм зыкъызэрэфагъэзэгъэ гумэкIыгъохэмкIэ къутырэу Чернышевым IофшIэнышхо щызэшIуахыгъ, ащ инэпэеплъэу мы къоджэ псэупIэм къыщагъэхьазырыгъэ къэбарыр къагъэлъэгъуагъ.

«ЦIыфхэм занкIэу тадэгущыIэным мэхьанэшхо етэты. Ар — шIуагъэ къэзытырэ шIыкI ягумэкIыгъохэр тшIэнхэмкIэ, ахэмкIэ IэпыIэгъу тафэхъунымкIэ, зигъо Iофыгъохэр дгъэнэ­фэнхэмкIэ. ЦIыфхэм зыкъызэ­рэтфагъэзагъэхэр зэхэтфыхэ зэхъум, ягукъэкIыбэ щыIэны­гъэм щыпхырытщышъугъ. БлэкIыгъэ зэнкIэ зэдэгущыIэгъухэм ауж IофшIэнышхохэр джащ фэдэу псэупIэхэу Кужорскэм, Гончаркэм, Чернышевым ащызэшIотхыгъэх. Мыщ фэдэ щысэхэр илъэс къэс нахьыбэ хъущтых. ТэркIэ мэхьанэшхо иI псэупIэ пэпчъ хахъо ышIыным. Джыри тыпылъыщт упчIэхэу къагъэуцугъэхэр амал зэриIэкIэ нахьыбэу зэшIотхынхэм, мыщ дэжьым зы Iофыгъуи тынаIэ тетымыдзэу къэдгъэнэщтэп», — къыхигъэщыгъ ЛIышъхьэм.

ПсэупIэ-коммунальнэ хъыз­мэтым, зэтегъэпсыхьаным, уц Iэзэгъухэм ятын, сатыу цIыкIум­рэ гурытымрэ IэпыIэгъу ягъэгъо­тыгъэным, хэушъхьафыкIыгъэ купхэм ахэхьэрэ цIыфхэм япсэу­пIэ амалхэр нахьышIу шIы­гъэнхэм афэгъэхьыгъагъэх упчIэхэр. Сабыибэ зиIэ унагъо­хэм Мыекъуапэ ыкIи Мыекъопэ районым къащафыхагъэкIыгъэ чIыгу Iахьхэм яинфраструктурэ упчIабэ фэгъэхьыгъагъ. Мые­къопэ районым щыпсэурэ унэгъо ныбжьыкIэхэм чIыгу Iахьэхэр ягъэгъотыгъэным иIофы­гъуи ана­хьэу зыгъэгумэкIыхэрэм ащыщ. Ары зэдэгущыIэгъур зэрэрагъэжьагъэри. АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ республикэм ныгъомрэ сабыигъомрэ яухъу­мэн анаIэ лъэшэу зэрэщытырагъэтырэр. Мы IофшIэныр джыри нахь агъэлъэшыщт УФ-м и Президент къихьащт илъэсыр унагъом и Илъэсэу зэригъэнэфагъэр къыдыхалъытэзэ.

Сабыибэ зиIэ унагъохэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным пае, Адыгеим ащ фэдэхэу щыпсэу­хэрэр мини 8-м нэсы, респуб­ликэм сомэ миллиарди 5,5-м ехъу ащыфатIупщы. Унэгъо ныб­жьыкIэхэм социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэным 2024-рэ илъэсым сомэ миллион 229-рэ пэIуагъэхьаныр ягухэлъ. 2006-рэ илъэсым къыщыублагъэу рес­публикэм зипсэупIэ амалхэр нахьышIу щызышIыгъэхэм япчъа­гъэ унэгъо ныбжьыкIэ 2698-рэ, ащ сомэ миллиардрэ миллион 972-рэ пэIухьагъ. Мы­хэм ащыщэу мы илъэсым унэгъо ныбжьыкIи 134-мэ япсэупIэ амалхэр нахьышIу хъугъэх. Джащ фэдэу сабыибэ зиIэ ыкIи унэгъо ныбжьыкIэхэу унэ ашIыным пае ячIыгу Iахьхэу аратыгъэхэм инфраструктурэ яIэным иIофыгъуи анаIэ тет. Аэропортыщтыгъэм инженер псэуалъэ­хэр ращэлIагъэх, гъогухэр ща­шIых. IофшIэнхэр 2024-рэ илъэ­сым аухыщтых. Абдзэхэхьаблэрэ псэупIэу Табачнэмрэ адэлъ чIыгу Iахьхэм электричествэмрэ газымрэ яищэн лъагъэкIотэнымкIэ гухэлъхэр щыIэх. Ащ дакIоу чIыпIэхэр щызэтырагъэпсыхьэх, социальнэ объектхэр щагъэцэкIэжьых. Табачнэм еджэпIакIэ щашIы.

Медицинэ IэпыIэгъур зэрарагъэкIырэм идэгъугъи хагъахъо. Мы Iофыгъор цIыфхэм бэрэ къаIэты. Адыгеим и ЛIышъхьэ къыIуагъ илъэс къэс мы лъэныкъор нахьышIу хъуным зэрэдэлажьэхэрэр: амбулаториехэмрэ фельдшер-мамыку IэзапIэхэмрэ ашIых, медицинэ Iэпы­Iэгъу псын­кIэм пае машинэхэр ащэфых, сымэджэщхэр зэты­рагъэпсыхьажьых, лъэхъаным диштэрэ Iэмэ-псымэхэр ачIа­гъэуцох. Шъоущыгъу узым, гу­-лъынтфэ узхэм яIэзэгъэнымкIэ, къэхъугъэкIэ сабыйхэр чIамы­нэнхэмкIэ шIагъэр макIэп. Мы зэпстэуми ягугъу къышIыгъ Урысыем псауныгъэр къэухъу­мэгъэнымкIэ иминистрэу Ми­хаил Мурашко чъэпыогъум къызэкIом. ГумэкIыгъоу щыIэ­хэми анаIэ тыридзагъ. Ахэм ащыщыбэр цIыфхэм яупчIэхэми къащыгъэнэфагъ. Медицинэ IофышIэхэр зэримыкъухэрэр, лъэныкъо хэхыгъэм Iоф щызышIэхэрэр зэрэмакIэхэр ахэм къахеубытэх. Ахэр дэгъэзыжьыгъэнхэм пае апшъэрэ еджапIэ­хэм Iоф адашIэ, ащ тегъэпсыхьагъэу рагъаджэх, медицинэ IофышIэхэу нэмыкI шъолъырхэм къаращыхэрэм фэтэри 8 къафы­хагъэкIыгъ. «Земский доктор» зыфиIорэ программэр зыщыIэм къыкIоцI врач 529-мэ ыкIи гурыт медицинэ IофышIэ 86-мэ ахъщэ тынхэр афашIыгъэх, мы илъэсым — врач 33-мэ ыкIи гурыт медицинэ IофышIи 6-мэ.

ФэгъэкIотэн зиIэхэм апае уц Iэзэгъухэм ящэфын ахъщэу къы­фыхагъэкIырэм илъэс къэс хэхъо. Мы илъэсым — сомэ миллион 612,4-рэ. Шъоущыгъу уз зиIэхэм апае инсулинымрэ нэмыкIэу ящыкIэгъэщтымрэ со­мэ миллиони 191,6-рэ апэIуагъэ­хьагъ, шъоущыгъур зэрауплъэ­кIурэ бзыхьафхэр сомэ мил­лион 30,2-кIэ ащэфыгъ. Ар, 2022-м елъытыгъэмэ, упаковкэ 43000-кIэ нахьыб. Шъоущыгъу уз зиIэ сабыи 139-у зэкIэмкIи республи­кэм щыпсэухэрэм апае зэпымыоу шъоущыгъур зышырэ пкъы­гъо 3500-рэ къызIэкIагъэ­хьагъ.

ЗэнкIэ зэдэгущыIэгъум къыкIоцI зэхэтхэуи цIыфхэм рес­публикэ пащэм зыкъыфагъазэу хъугъэ. ГущыIэм пае, Адыгэкъа­лэ щыпсэухэрэм фабэм икъэтын фэгъэхьыгъэ гумэкIыгъо къаIэтыгъ.

Къалэм ифэбэрыкIуапIэхэр игъом зэтырагъэпсыхьажьынхэу ЛIышъхьэм пшъэрылъ къыгъэуцугъ, IофшIэныр къихьащт илъэ­сым аухынэу щыт.

Гъогу инфраструктурэм изэте­гъэпсыхьани упчIабэ фэгъэхьыгъагъ. Мы лъэныкъомкIэ зэшIуа­хырэр бэ, ащ мылъкубэ зэрэхалъхьагъэм ишIуагъэкIэ авариехэм япчъагъэ къыщыкIагъ, къыкIигъэтхъыгъ ЛIышъхьэм.

Мы зэхъокIыныгъэшIухэр цIыфхэми къыхагъэщыгъэх, джыри зэшIуахынэу агъэнафэ­хэрэм къакIэупчIагъэх. Мыекъуа­пэ иурамэу Хьахъуратэм ыцIэ зыхьырэм игъэцэкIэжьын ахэм ащыщ. Къалэр къэзыухьэрэ гъогушхом ишIын мы урамыр нахь зэгъокI хъуным фэIоры­шIагъ. Ахъщэ къэкIуапIэ щыIэ зыхъукIэ (сомэ миллиарди 4,5-рэ тефэщт), ащ игъэцэкIэжьын аублэщт. Тхылъхэр хьазырых, экспертизэр ашIыгъах. Мые­къуапэ игъогухэм яшIынрэ ягъэ­цэкIэжьынрэ атегъэпсыхьагъэу илъэси 5-м зэкIэмкIи сомэ мил­лиарди 3 фэдиз пэIуагъэ­хьагъ; гъогу Iахьи 128-рэ шапхъэхэм адиштэу ашIыжьыгъэх; Iахь 13 кIэу тыралъхьагъ; зэ­хэкIыпIэ хъурэитIу ашIыгъ.

НэмыкI муниципальнэ псэу­пIэхэм адэсхэри мы Iофыгъом егъэгумэкIых. Ащ пае ЛIышъхьэр къатегущыIагъ къэралыгъо программэхэмрэ лъэпкъ проектэу «ШэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогу щынэгъончъэхэр» зыфиIорэмрэ къахиубытэу ашIагъэм. АдыгеякIэм 2024-рэ илъэсым щашIыщтым ипроект хьазыр. Бжыхьэ­къое урамым гъэцэкIэжьын куухэр рашIылIэщтых, ащ къи­кIэу «Мега Адыгея» зыфиIорэм игъогу зэхэкIыпIэ гъогукIэ нагъэсыщт. Джыдэдэм мы Iахьым егъэжьэпIэ IофшIэнхэр щэкIох.

Къихьащт илъэсым Мыекъуа­пэ игъогоу Павловым ыцIэ зы­хьырэм къыщыублагъэу урамэу Степноир нахь шъуамбгъо ашIыщт, къэлэ шъхьаIэр къэзыу­хьэрэ гъогоу Гавердовскэм изэ­хэкIыпIэ нэс. Инэм видеоупчIэу къырашIыкIыгъэм ыуж ЛIышъхьэм муниципальнэ псэу­пIэхэм япащэхэм пшъэрылъ афи­шIыгъ социальнэ инфраструктурэм хэхьэрэ объектхэм яекIолIапIэхэр зэтырагъэпсы­хьанхэу. УпчIэр зыфэгъэхьы­гъагъэр Инэм кIэлэцIыкIу Iыгъы­пIэм екIурэ гъогум гъэцэкIэжьын­хэр зэрищыкIагъэхэр ары.

Джащ фэдэу КъумпIыл Мурат къыIотагъ Тэхъутэмыкъое районым иинфраструктурэ хэхъоныгъэу иIэхэр. Анахьэу ар зыфэгъэхьыгъэр Яблоновскэр ары. Мыщ игъогухэм ягъэцэ­кIэжьын сомэ миллион 700 къы­фыхагъэкIыгъ. Ащ нэмыкIэу тыгъэгъазэм чIыпIэ 1100-мэ ателъытэгъэ еджэпIакIэ щатыщт, 2024-рэ илъэсым джыри зы щаухыщт. Ахэм язырэм фэхыгъэ тичIыгогъоу, Урысыем и ЛIы­хъужъэу Валерий Заволянскэм ыцIэ ыхьыщт. Ащ ыцIэ фаусыгъ урамхэм ащыщэу гъэцэкIэжьынхэр зыщашIыгъэми. Джащ фэдэу мы псэупIэм къихьащт илъэсым физкультурнэ-зэтегъэуцожьын комплекситIу, спортивнэ площад­кэхэр щашIыщт, гъогухэр щагъэ­цэкIэжьыщтых, щагухэр щызэтырагъэпсыхьащтых. 2030-рэ илъэсым нэс псыхъоу Пшызэ зыгъэпсэфыпIакIэ къыIуашIы­хьащт.

«Мы IофшIэнхэм акIыб дэтыр — щыпсэухэрэм яIэрыфэгъу щыIакI. Ар дэгъоу къыдгурэIо ыкIи Яблоновскэм тыдэкIы­жьырэп зэкIэ зэшIотымыхэу. Типроект пэпчъкIэ джащ фэдэ пшъэрылъ тиI», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Республикэм икъэлэ шъхьаIэ изэтегъэпсыхьан упчIабэ фэ­гъэ­хьыгъагъ. Гъэсэныгъэм, спор­тым, культурэм япхыгъэ учреждениябэ агъэцэкIэжьы­гъах, концерт гъэлъэгъуапIэу «Налмэсыр» агъэцэкIэжьы, Шъхьэгощэ нэпкъым зыгъэпсэфыпIакIэ къыIууцуагъ, нэмыкI зыгъэпсэфыпIэхэри къыдэуцуагъэх. Тарихъ саугъэтхэм ягъэцэкIэжьын ишIуагъэкIэ экскурсие гъогуонакIэхэр щыIэх, ахэм ащыщ драматургэу Евгений Шварц фэгъэхьыгъэр. Ныхэм афэгъэхьыгъэ саугъэт ашIынэу агъэнафэ. КъэкIыхэрэри кIэхэмкIэ зэблахъух. Бассейным игъэ­цэкIэжьыни ЛIышъхьэр къытегущыIагъ, сэкъатныгъэ зиIэхэр езыщэхыщтхэ лифт зэрашIыщтри къыIуагъ. 2024-рэ илъэсым Iоф­шIэнхэр рагъэжьэщтых. ИлъэсыкIэм джащ фэдэу аублэщт «Мэздах» зыфиIорэ зыгъэпсэфыпIэм щашIыщт проектым иапэрэ чэзыу. «ТекIоныгъэм ия 55-рэ илъэс» зыфиIорэ бульварым игъэкIэжьыни къихьащт илъэсым аублэщт. Район цIыкIоу Восходыми хэхъоныгъэ иIэщт. Ащ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ, IэзапIэ щашIыгъ, еджапIэ щызэтыра­гъэпсыхьэ. ЩэпIэ цIыкIухэу ащ тетыгъэхэм ачIыпIэ зыгъэпсэфыпIэ щызэтыраутыщт. Урамэу Михайловым фэтэрыбэ унэхэр щагъэуцущтых, МФЦ, щапIэхэр щашIыщтых.

ХэкIыр зыщыратэкъущт чIыпIэхэм, ар Iузыщыщт техникэм япчъагъи нахьыбэ Мыекъуапэ щашIынэу, яIофшIэн нахь зэхаугуфыкIынэу, камерэхэр хэкIыр зыщаугъоихэрэм атырагъэуцонхэу КъумпIыл Мурат пшъэрылъ къыгъэуцугъ. Общественнэ транспортми иIофшIэн епхыгъэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр къыгъэуцугъэх. Мы илъэсым автобус 20, къихьащтым — 30 Мыекъуапэ къыIэкIэхьащт. Мы­хэм яIофшIэн къэлэдэсхэм яшIоигъоныгъэ къыдыхэлъытагъэу зэхащэщт, къэуцупIакIэхэр ашIых. Лъэхъаным диштэхэрэмкIэ транспортыр шIэхэу зэбла­хъущт.

ПсэупIэ пстэуми щыIэкIэ амал дэгъу адэлъыным зэрэдэ­лажьэхэрэр КъумпIыл Мурат къы­Iуагъ. Лъэныкъо пэпчъкIэ ашIэрэр къызэфихьысыжьыгъ.

ИлъэсыкIэу къихьэрэмкIэ цIыфхэм ЛIышъхьэр къафэгу­шIуагъ, ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэм нахь кIэлэцIыкIубэ ахагъэлэжьэнэу пшъэрылъ къы­шIыгъ. Пэублэ классхэм аще­джэхэрэм апае илъэсыкIэ шIу­хьафтын мин 30 ащэфыщт. АР-м и ЛIышъхьэ ишIушIэ илъэсыкIэ Iофтхьабзэхэм кIэлэцIыкIу мини 2,5-рэ фэдиз ахагъэлэжьэщт.

ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, яунагъохэм арагъэкIырэ IэпыIэгъур

ЗэдэгущыIэгъу занкIэр мэкIофэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, иветеранхэм ыкIи ахэм яунагъохэм IэпыIэгъоу арагъэкIырэм ЛIышъхьэм ягугъу къышIыгъ. Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным иунашъокIэ шъолъыр пэпчъ щызэхащэгъэ къэралыгъо фондэу «Хэгъэгум иухъумакIу» зыфиIорэм мы IофшIэныр зэрэкIорэм гъунэ лъефы. Мы къулыкъум иIофшIэн шIуа­гъэ къызэрихьырэр АР-м и ЛIышъхьэ хигъэунэфыкIыгъ. Фон­дым икъутамэ апэрэ мэзихэу Iоф зишIэрэм хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, иветеранхэм ыкIи яунагъохэм ащыщхэм — зэкIэмкIи нэбгырэ 1100-мэ IэпыIэгъу афэхъугъ. Социальнэ координаторхэм къарахьылIэгъэ упчIэ 1800-м ипроцент 75-р зэшIохыгъах. ЦIыфхэм къаIэтырэ упчIэ­хэр нахьыбэрэмкIэ зэхьылIагъэ­хэр: ахъщэ IэпыIэгъоу къаратыжьынэу щытхэр, медицинэ, социальнэ, психологическэ ыкIи юридическэ IэпыIэгъоу арагъэ­кIын фаехэр, щыIэкIэ-псэукIэм ехьылIэгъэ упчIэхэр.

Телеэфирыр мэкIофэ хэу­шъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм ащыщхэм упчIэ заулэ къатыгъ. ЩыIэкIэ-псэукIэм изэтегъэпсыхьан ахэр фэгъэхьы­гъагъэх ыкIи упчIэ къэзыты­гъэхэр IэпыIэгъу гъэнэфагъэм къыкIэлъэIущтыгъэх. ЛъэIукIэ зыкъыфэзыгъэзагъэхэм зыгъэгумэкIырэ Iофыгъохэр афызэшIуахынэу фондым икъутамэ ыкIи чIыпIэ администрациехэм АР-м и ЛIышъхьэ унашъохэр афишIыгъэх.

IэпыIэгъоу арагъэкIышъущтхэм ащыщых дзэкIолIхэм зэтыгъо ахъщэ тынхэр, ясабыйхэм ахъщэ IэпыIэгъу аратынхэр, гъэсэныгъэм иучреждениехэм сабыйхэр ыпкIэ хэмылъэу ащагъэшхэнхэр, гъэмэфэ лагерьхэм зэрагъэкIощтхэ путевкэхэр аратынхэр, нэжъ-Iужъ ны-тыхэм ыпкIэ зыхэмылъ социальнэ IэпыIэгъу арагъэкIыныр, гъэ­стыныпхъэ шхъуантIэр яунэхэм ара­щэным мылъкоу пагъэкIодагъэр къафызэкIагъэкIожьыныр, дзэкIолIхэм ыкIи ахэм яунагъо­хэм ыпкIэ зыхэмылъ юридическэ IэпыIэгъу арагъэгъотыныр, дзэкIолIхэм транспорт хьакъулахьым итын атехыгъэныр.

«ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм ащыщхэм IэпыIэгъу зэфэшъхьафхэр ядгъэ­гъотынымкIэ пшъэрылъэу ти­Iэхэр икъоу дгъэцэкIэнхэмкIэ бэ зэшIотхырэр. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэла­жьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм ялъэIухэр охътэ кIэкIым къыкIоцI афагъэцакIэхэзэ ашIынхэу хэушъхьафыкIыгъэ операциер къызежьагъэм щыублагъэу муниципалитетхэм япащэхэм, АР-м иминистрэхэм я Кабинет унашъо афэсшIыгъ. Мы IофшIэныр пстэуми апэ итэгъэшъы. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм, гущыIэ къодыеу щымытэу, Iофыгъо гъэнэфагъэхэмкIэ тазэрафыщытыр къэтыу­шыхьатыныр типшъэрылъ», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.

АР-м и ЛIышъхьэ мы IофшIэным инэмыкI лъэныкъуи игугъу къышIыгъ — шъолъырыкIэхэм, Херсон хэкум и Геническэ районэу Адыгеим зынаIэ тетым гуманитар IэпыIэгъоу арагъэкIырэр ары. Геническэ районым щытырахыгъэ видеоджэпсалъэм ащ щыпсэурэ цIыфхэм ацIэкIэ АР-м и ЛIышъхьэ, Адыгеим щыпсэухэрэм, псэолъэшIхэм IэпыIэгъоу къарагъэкIыгъэм пае зэрафэразэхэр къыщаIуагъ. Республикэм илIыкIоу Геническэ районым щыIэр Хъоткъо Хъызыр. Мыгъэ ащ псэолъэ пчъагъэ щашIыгъ ыкIи щызэтырагъэ­псыхьагъ. Ахэм ащыщых пшъэ­рылъыбэ зэшIозыхырэ гупчэр, псауныгъэр зыщагъэпытэрэ физкультурнэ комплекситIу, Геническэ игурыт еджапIэхэу N 1-м ыкIи N 2-м спорт пчэгоу ащашIыгъэхэр; джащ фэдэу еджапIэхэм язырэм гъэцэкIэ­жьынхэр щашIыгъэх. Пшъэрылъы­бэ зэшIозыхырэ гупчэу Адыгеим ыкIи Геническэ щыщ псэо­лъэшIхэм зэдашIыгъэм федеральнэ Iэшъхьэтетхэм осэшхо фашIыгъ. Херсон хэкум непэ ит учреждение анахь инхэм ар ащыщ — мафэ къэс нэбгырэ 900-мэ яфэIо-фашIэхэр гупчэм щызэшIуахынхэ алъэкIыщт. 2023-рэ илъэсым щашIэнэу агъэнэфэгъагъэм шъхьадэкIэу Геническэ и Краеведческэ музей агъэцэкIэжьыгъ; гурыт еджапIэхэу N 1-м ыкIи N 2-м ячIыпIэхэм язэтегъэпсыхьан ыкIэм фэкIо. Къэблэгъэрэ илъэситIум кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр ыкIи ФАП-хэр агъэцэкIэжьыщтых. Ащ имызакъоу, тидзэкIолIхэм, Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ Республикэхэм, Запорожскэ ыкIи Херсонскэ хэкухэм ащы­псэухэрэм апае республикэм гуманитар IэпыIэгъум иугъоин ыкIи идэщын лъегъэкIуатэ.

«ЗэкIэ мы Iофыгъохэм сынаIэ атет. Тикъэралыгъо зэрэщы­щытым фэдэу шъолъырыкIэхэм щыIэкIэ-псэукIэр ащызэтегъэпсыхьэгъэныр къэралыгъом иIэшъхьэтетхэм пшъэрылъэу къытфагъэуцу. ЫкIи ар тэгъэцакIэ. IофшIэнышхо тапэ илъ. ЦIыфхэм зэхъокIыныгъэхэр зэралъэгъурэм, Урысыер къызэрадеIэрэр зэрэзэхашIэрэм мэ­хьанэшхо иI. Къэралыгъо хабзэм икъулыкъухэм ямыза­къоу, сатыушIхэр, «Единэ Росси­ем» хэт­хэр, волонтерхэр, цIыф къы­зэрыкIохэр мы IофшIэным хэщагъэх. Пстэуми яIэпыIэгъу зэ­хэт», — хигъэунэфыкIыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.

Экономикэм ихэхъоныгъэрэ предпринимательствэм IэпыIэгъу етыгъэнымрэ

АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэдэгущыIэгъу занкIэмкIэ упчIэу ратыгъэхэр IофшIэным илъэныкъо зэфэшъхьафхэм афэгъэхьыгъагъэх. Ахэм ащыщых экономикэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр, бизнес цIыкIум­рэ гурытымрэ IэпыIэгъу ятыгъэ­ныр. ЦIыфхэр къакIэупчIэх программэхэм, грант зыпылъ зэнэкъо­къухэм, IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр щыIэ хъунхэмкIэ зишIуагъэ къэ­кIорэ Iофтхьа­бзэхэм.

Адыгеим и ЛIышъхьэ къызэ­рэхигъэщыгъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым санкциехэм къахэкIэу гумэкIыгъохэр щыIагъэх нахь мышIэми, социальнэ пшъэрылъхэр зэкIэ гъэцэкIагъэ мэхъух. Промышленнэ къыдэгъэкIыным ылъэныкъокIи Iофхэм язытет уигъэрэзэнэу щыт. 2023-рэ илъэсым пыкIыгъэ мэзи 10-м икIэуххэм нафэ къызэрашIы­гъэм­кIэ, республикэм къыщыда­гъэкIыхэрэр проценти 107,8-м нэсыгъэх, Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ ятIонэрэ чIыпIэм республикэр щыт. НэмыкI лъэныкъохэмкIи хэхъоныгъэхэр щыIэх: мэкъу-мэщым — процент 101,7-рэ, розничнэ сатыум —проценти 106,7-рэ. Лъэныкъоу «ПсэолъэшIыныр» зыфиIорэмкIэ зэшIуахыгъэ IофшIэнхэр зэрэ­хъугъэхэр проценти 102,9-рэ, цIыфхэр зычIэсыщтхэ унэхэу ашIыгъэхэр — проценти 108,5-рэ.

Тэхъутэмыкъое районым мэ­хьанэшхо зиIэ проектэу щызэшIуахырэр промышленнэ шъо­лъырым изэхэщэн епхыгъэу щыт. Ащ ишIогъэшхо къэкIощт псынкIэу промышленностым хэхъоныгъэ ышIынымкIэ. НепэкIэ газыр, электричествэр ящэлIэгъэнымкIэ, гъогухэр шIыгъэнхэмкIэ Iофышхо зэшIохыгъэ мэхъу. Илъэсэу къихьащтым а зэкIэми ягъэфедэн аублэщт.

«Промышленнэ паркэу «Инэм» зыфиIорэм иапэрэ резидентэу щытыщтыр пшъэ­дэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «СФТ Пакеджинг» зыфиIорэр ары. Ащ нэмыкI инвестор инхэри щыIэх, промышленнэ пар­кым япсэуалъэхэр щагъэпсынхэм ахэм анаIэ лъэшэу къытырадзагъ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Ащ нэмыкIэу промышленнэ паркэу «Псэкъупсэр» гъэпсыгъэным ипроекти гъэцэкIагъэ мэхъу. Ащ сомэ миллиард 20,1-рэ фэдиз инвестициеу пэIухьанэу ары. Псэолъапхъэхэм ыкIи гъу­чIым хэшIыкIыгъэхэм якъыдэгъэкIын фэгъэзэгъэщт предприя­тиибл ащ ирезидентыщт.

«Ахэм яшIуагъэкIэ Тэхъутэ­мы­къое районымрэ Адыгэкъа­лэрэ индустриальнэ паркитIу ащытиIэ хъущт, ахэм IофшIэпIэ чIыпIэ мин пчъагъэ къатыщт», — къыкIигъэтхъыгъ АР-м и ЛIы­шъхьэ. ЗыгъэпсэфыпIэу «Лэгъона­къэ» загъэпсыкIэ, джащ фэдэу ащи IофшIэпIэ чIыпIабэ иIэ ­хъущт. Илъэсэу къихьащтым ащ игъэпсын фе­жьэн­хэу щыт. Мы илъэсым инфраструктурэм сомэ миллиарди 4 фэдиз пэIуа­гъэхьагъ. Гъэ­псэ­фыпIакIэм амал къытыщт зекIоным хэп­шIы­кIэу хэхъоныгъэ ышIынымкIэ, ащ нэмыкIэу рес­публикэм иэкономикэ гъэпсыкIэу иIэри зэрихъокIын ылъэкIыщт. «Лэгъо­накъэ» нэмыкIэу Адыгеим джы­ри зы проектышхо щагъэцакIэ пшъэрылъыбэ зэшIозыхыщт зе­кIо парк ДжэгокIо гъэхъунэм щышIыгъэным епхыгъэу. ГугъапIэхэр къэзытырэ лъэныкъохэу зекIоным епхыгъэу щыIэхэм зыкIэ ащыщ зекIохэр къезыщэ­кIыщтхэ мэшIокухэм ятIупщын. Аэропортхэм яшIын анахь зигъо Iофыгъохэм ащыщэу къэ­нэжьы. Логистикэм ихэхъоныгъэ тегъэ­псыхьэгъэ гухэлъхэм ар ащыщ. Республикэм игъогухэр зэрэдэгъухэр бэмэ хагъэунэфыкIы.

Инфраструктурэм хэхъоныгъэ ышIыным мэхьэнэ гъэнэфагъэ иIэу щыт. Инвестициехэр нахьыбэу къихьанхэмкIи ащ ишIуагъэ къэкIощт. Лъэпкъ проектэу «Щы­нэгъончъэ гъогу дэгъухэр» ащкIэ амалышIу. Проектыр агъэцэ­кIэ­нэу зыщыфежьагъэхэм къыщыублагъэу транспорт псэо­лъэ ини 4 ашIыгъ, ахэм ащыщых ав­то­мобиль гъогоу «Инэм — ­Бжы­­хьэкъоякIэр» зыфиIорэ зэхэкIыпIэмрэ Мыекъуапэ къы­щы­зыу­хьэ­рэ гъогумрэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу автомобиль гъогу километрэ 390-м ехъу зэтырагъэпсыхьагъ. 2023-рэ илъэсым автомобиль гъогу километрэ 99-рэ агъэцэкIэ­жьыгъ. Къушъхьэлъэ чIыпIэхэми гъогухэм яшIын ащэкIо. Гъо­зэ­рыплъэ икIэу Лэгъо-Накъэ екIу­рэ гъогури ахэм ащыщ. 2025 — 2027-рэ илъэсхэм автомобиль гъогоу «Къалэу Мыекъуапэ къыщызыухьэрэр» зыфиIорэм ишIын аухыщт, ащ нэмыкIэу транспорт гъогу зэхэкIыпIи агъэ­псыщт «Къалэу Краснодар къы­щиухьэу» зыфиIорэм пыдза­гъэу.

Республикэм ихэхъоныгъэкIи иэнергетическэ системэ на­хьы­шIу шIыгъэнымкIи ахэм ама­лы­шIухэр къатыщтых. Электросетьхэр гъэкIэжьыгъэнхэмкIэ гухэлъышхохэр щыIэныгъэм щыпхыращых. Россетьхэмрэ Газпромымрэ адашIыгъэ зэзэгъыныгъэхэм атегъэпсыхьагъэу ГРС-р ашIыщт. Унэе программэм къы­дилъытэрэ Iофтхьабзэхэм яшIуагъэ къэкIощт бизнесым къыхиубытэрэ псэуалъэхэр, социальнэ лъэныкъом епхыгъэ­хэр, цIыфхэр зычIэсыщт унэхэм ягъэпсын нахь шIэхэу Адыгеим щызэшIохыгъэнхэмкIэ.

Бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ хэхъоныгъэ ашIыным пае Iоф­тхьабзэу зэшIуахыхэрэм кIэу­хышIухэр къатых. Къэралыгъо программэхэмрэ лъэпкъ проект­хэмрэ ащкIэ къызфагъэфедэх. ГущыIэм пае, IофшIэныр езыгъэжьэгъэкIэ фермерхэм Iэпы­Iэгъу афэхъух «Агростартап» игрант аратызэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу предпринимательствэм исубъекти 143-мэ ар аратыгъ. Мы илъэсым грантхэм якъыдэхынкIэ зэнэ­къокъум сомэ миллион 95-рэ фэдиз къыфыхагъэкIыгъ. Илъэсэу икIыгъэм елъытыгъэмэ, процент 30 фэдизкIэ ар нахьыб: IофшIэныр езыгъэжьэгъэкIэ фермер 42-мэ ар афагъэшъошагъ. Унэгъо фермэхэм грант IэпыIэгъу ятыгъэным пае сомэ миллиони 121,1-рэ фэдиз къыхагъэкIыгъ, 2022-рэ илъэсым къафыхагъэкIыгъагъэм фэди 3,7-кIэ ар нахьыб. ЗекIонымкIэ проектхэр пхырыщыгъэнхэм фэ­гъэхьыгъэ общественнэ Iоф­тхьабзэхэм адегъэштэгъэным пае сомэ миллиони 133,29-рэ фэдиз проект 34-мэ апэIуагъэ­хьагъ. Илъэс 25-м къемыхъугъэ предприниматель ныбжьыкIэхэм апае сыд фэдэрэ проекти гъэцэкIагъэ хъуным епхыгъэу грант араты.

Промышленностым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным фытегъэ­псыхьэгъэ фондыр къызфагъэфедэзэ къыдэгъэкIыжьынми IэпыIэгъу фэхъунхэ алъэкIыщт, Адыгеим а гухэлъхэм апае сомэ миллион 50 фэдиз къыфатIупщыщт. Ахъщэр зыпэIухьащтыр АР-м ипромышленность хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ Фондыр ары. Нэужым промышленностыр гъэкIэжьыгъэным пае фэгъэкIотэныгъэ зыхэлъ займэхэр предприятиехэм аратыхэзэ ашIыщт. Гъот макIэ зиIэ уна­гъохэм ыкIи зизакъоу псэурэ цIыфхэу гъот макIэ зиIэхэм со­циальнэ зэзэгъыныгъэу ада­шIыхэрэм атегъэпсыхьагъэу АР-м IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ иамалхэр къызфагъэфе­дэщтых.

Гупчэу «Мой бизнес» зыфиIорэр зэхащагъ, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ къахиубытэхэрэм къэралыгъо IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ ар къызфагъэфедэщт. А IэпыIэгъум къыхеубытэх мылъку, ахъщэ ыкIи информационнэ IэпыIэгъур. Iофтхьабзэу зэшIуа­хыхэрэм яшIуагъэкIэ къэралыгъо IэпыIэгъур зэратыхэрэм япчъа­гъэ илъэс къэс нахьыбэ мэхъу. 2023-рэ илъэсым пыкIыгъэ мэзэ 11-м къыкIоцI нэбгырэ 1061-мэ ащ фэдэ IэпыIэгъу аратыгъ.

ИкIэухым АР-м и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, респуб­ликэм гъэхъэгъэ шъхьаIэу иIэхэр Дунэе къэгъэлъэгъон-форумэу «Урысыер» зыфиIорэм непэ къыщагъэлъагъох. Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным игукъэкIкIэ а форумыр зэха­щагъ. КъумпIыл Мурат зышIои­гъо­хэр зэкIэ регъэблагъэх ВДНХ-м ия 75-рэ павильонэу Адыгеим иэкспозицие зыдэщы­Iэм. Тыгъэ­гъазэм и 14-м респуб­ликэм и Мафэ ащ щырекIо­кIыщт. Ащ пае республикэм культурэм­рэ Iоф­шIэнымрэ япхыгъэ прог­раммэ игъэкIотыгъэ егъэхьа­зыры.