АрхеологхэмкIэ Адыгеир — Чабэ. Я 19 — 20 лIэшIэгъухэм язэблэкIыгъо тишъолъыр ичIыналъэ зыушэтыгъэ зэлъашIэрэ шIэныгъэ-лэжьэу Николай Веселовскэм къыщежьагъэу непэ къызнэсыгъэм зэпымыоу археолог зэфэ­шъхьафхэм, зэман-зэманэу зэблэкIыхэзэ, тиреспубликэ Iоф щашIэ.

[caption id="attachment_142315" align="aligncenter" width="800"] ТIэшъу Светлан.[/caption]

Мыекъопэ Iуашъхьэу Ошъад ибаиныгъэхэр къызагъотыгъэм къыщыублагъэу тикъуапэ цIэрыIо хъугъэ. Мыекъопэ культу­рэр дунаим щызэлъашIагъ, ар къызэIузыхыгъэм къыкIэлъы­кIуагъэх тичIыгу щыухъумэгъэ хъарзынэщыр зэзыгъашIэ зы­шIоигъохэр.

Мы мафэхэм Мыекъопэ райо­ным нэбгырэ 60 зыхэт куп ин щэлажьэ, чIычIэгъым ибаиныгъэхэр аушэты, археологием исаугъэтхэмкIэ ушъэгъэ Джэго­кIо гъэхъунэм щэтIэх. Ушэтынэу зэхащагъэхэр ухъумэн-къэгъэ­нэжьын нэшанэ яI. Мыекъопэ районым зекIоным, зыгъэпсэфы­ным афытегъэпсыхьэгъэ псэуа­лъэхэр бэу рагъэуцох, остыгъэ, гъэстыныпхъэ, псы рыкIуапIэхэр щызэбгыращых, гъогукIэхэр щашIых. Ащ фэдэу псэупIэу Да­хъо икIэу ДжэгокIо гъэхъунэм пхырыкIыщт гъогукIэ ашIыщт, ащ къапэIулъ шъофхэм зыгъэ­псэфыпIэхэр, хьакIэщхэр ащагъэуцущтых. Хабзэу щыIэмкIэ, псэолъэшI IофшIэнхэр рагъэ­жьэнхэм ыпэкIэ археологием исаугъэтэу гъэхъунэм итхэр ухъу­мэгъэнхэ фае. Ащ тетэуи зекIуагъэх, ушэтын IофшIэн инхэр зэхащагъэх. ЗэкIэмкIи саугъэт 16 аухъумэщтых. Ахэм ахахьэх Iуашъхьэхэр, испунэхэр.

[caption id="attachment_142316" align="aligncenter" width="800"] ТIэшъу Светлан.[/caption]

ШIэныгъэлэжь купым хэтых КъокIыпIэм икъэралыгъо музей ыкIи обществэу «Культурэм икIэн» зыфиIорэм яIофышIэхэр. Iуашъхьэхэм ятIын мазэ хъугъэу ыуж итых, мы уахътэм ехъулIэу щы аушэтыгъ, ахэр бзылъфыгъэ къэхалъэу къычIэ­кIыгъэх. Iэлъынхэр, тхьакIу­мэпылъхьэхэр, пшъэрылъхэр, бгырыпх Iахьхэр, чыIухэр къагъотыгъэ пкъыгъохэм ащыщых. ЗэкIэмэ анахь уасэ зиIэр бзылъфыгъэ паIом игъэдэха-лъэу къагъотыгъэр ары. Ды­шъэпс зэгъэшъогъэ тыжьыным ар хэшIыкIыгъ. ПэIо шъхьагъыр зыгъэкIэрэкIэрэ пкъыгъоу ар щыт, тхыпхъэхэр зыхэуIулIыгъэ мэзэныкъо ышыгу тет. Мыщ фэдэ пкъыгъо бэрэ археологхэм апэ къызэримыфэрэр купым ипащэу, шIэныгъэлэжьэу, археологэу Кирилл Днепровскэм къыхе­гъэщы. Тэ тишъолъыр пштэмэ, ятIонэрэу дышъэ паIор чIым къы­чIахыгъ. Апэрэр Шытхьалэ пэмычыжьэу къыщагъотыгъагъ. Непэ а пэIо гъэдэхалъэр Бытырбыф дэт Эрмитажым чIэлъ. Ари, джырэкIэ къагъотыгъэ пэ­­Iуашъхьэри а зы уахътэм ашIыгъагъэхэу шIэныгъэлэжьхэм къыхагъэщы, я 15-рэ лIэшIэ­гъухэм якIэнэу алъытэ. Зэрэ­хъурэмкIэ, илъэс 500 Iэпэ-цыпэ пкъыгъор чIыгум хэлъыгъ. Археологхэм фэсакъыпэхэзэ ар Iошъхьэ тIыгъэм къычIахыгъ. ЗэтегъэуцожьакIоу купым хэт Константин Доткиным къызэриIуагъэмкIэ, ятIэм тыжьыныр ыуцIыцIыгъ, ифыкъоныгъэхэр агъэтэрэзыжьынхэу ыкIи иапэрэ теплъэ нахь пэблагъэу ашIы­жьыным дэлэжьэнхэр къэт. Шы­гум тет мэзэныкъор нахь пытэу къычIэкIыгъ, ар зыхэ­шIыкIыгъэ гъучIыр нахь шэп­хъэшIугъэу алъытэ. ПэIуашъхьэр ашIохьалэмэтэу археологхэм алъытэзэ, ар къызчIахыгъэ Iуа­шъхьэм ащ нахь агъэшIэгъуагъэхэри къычIэкIыгъэх: дышъэ Iуданэхэр ыкIи шэкI такъырхэр. ШIэныгъэлэжьхэм зэралъытэ­рэмкIэ, шэкIыр лъэпкъитIу мэ­хъу, бзыхьаф такъырэу къагъо­тыгъэхэр бзылъфыгъэ щыгъыным изы Iахьхэу ыкIи адыгэ шъуашэу саем иеу алъытэ. Чы­Iоу къагъотыгъэхэм уакъыпкъырыкIымэ, щыгъыныр бгъэупкIэпкIэнэу щытхэм афэдэгъэн ылъэкIыщт. ШэкIыр е къэтабэу е «парча» зыфаIорэм фэдагъэу егуцафэх. Археологхэм къаIуа­тэрэр зэкIэ джырэкIэ пэшIо­рыгъэшъ еплъыкIэх. Ау бгъэшIэгъонэу щыт илъэс 500 ятIэм хэлъыгъэ шэкIымрэ Iуданэхэмрэ къызэрэнагъэхэр. Ащ фэдэ пкъыгъохэри къагъотхэу бэрэ къыхэкIырэп. Дышъэ Iуданэхэр адыгэ шIыкIэу Iудэнэ тещэкIэ ашIыгъагъэхэмэ агъэунэфынэу къэт, джырэкIэ нафэр — Iуда­нэм дышъэ шъыпкъэ темыщы­хьэгъагъэмэ ар кIодыщтыгъ, шъущтыгъ. ШэкIыри дышъэ Iуданэр ары зыухъумагъэр.

[caption id="attachment_142318" align="aligncenter" width="800"] А. Гусев[/caption]

ПаIом итыжьынышъхьи, ды­шъэ Iуданэхэри, нэмыкI пкъыгъоу къагъотыгъэхэри Къо­кIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо му­зеим икъутамэу Мыекъуапэ дэтым щаухъумэщтых, ащ икIэн ахэр щыщ хъущтых.

Ушэтынхэр джыри илъэсныкъо кIощтых. Джыдэдэм ар­хеологхэм ДжэгокIо гъэхъунэм иIошъхьэ анахь иныр атIы. Ышъхьэ телъ чIыгур тырахыгъ, мыжъо тешъор къычIагъэщыгъ. Пщы е оркъ лъэш ащ щагъэтIылъыгъэу егупшысэх. ЫчIэгъ зэтеутыгъэн ылъэкIыщтэу къыхегъэщы археологэу Кирилл Еременкэм. Ащ къызэриIуа­гъэмкIэ, Iошъхьэ иным ыкIоцI зэгъэфагъэу къычIэкIымэ, ар зэIухыгъэу къагъэнэщт, зекIоу къакIохэрэм арагъэлъэгъузэ ашIыщт. Археологие саугъэтэу, чIыопсым хэт зэIухыгъэ музееу щытыщт. Ащ фэдэ шIыкIэу аухъу­мэщт испунэхэри агъэ­псыщтых.

ТIэшъу Светлан.