Адыгэхэр ижъырэ кавказ лъэпкъхэм ахалъытэхэми, адыгэ литера­турэр — ныбжьыкI. Ар щыIэ зыхъугъэр 1934-рэ илъэсыр ары.

Ащ елъытыгъэу тиIэм игугъу тшIын фае: адыгэ литературэм иублэпIэ-къежьапIэ щытыгъэхэр, апэрэ лъагъор ащ пхыры-зы­щыгъэхэр — Т. КIэращэр,

А. Хьаткъор, И. Цэир. Ахэм Iофыгъо инэу къырахьыжьагъэр лъагъэкIотагъ М. Пэрэныкъом, Д. Кэстанэм, Ю. Лъэустэным, нэмыкIхэми. Хэгъэгу зэошхор зэфэдэкIэ тихэгъэгу щызэдэ­псэурэ цIыф лъэпкъхэм зэха­шIагъ, къиныр зэдаIэтыгъ. Адыгэ хэкумкIэ тхэкIо-усэкIо ныбжьыкIабэ Хэгъэгу зэошхом кIогъагъэх, хэкIодагъэх. Ахэм ащыщ горэми «къэщтагъ» аригъэIуагъэп. Андырхъое Хъусен усэкIуагъ, журналистыгъ, советскэ тхакIохэмкIэ апэрэу «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ» цIэ лъапIэр зыфэхыгъэ уж къы­фагъэшъошагъ.

Зэо ужым, зэкIэ щыIэныгъэ лъэныкъуабэм афэдэу, адыгэ литературэ ныбжьыкIэми зы­къиштагъ, хэхъуагъ. Я 50 — 60-рэ илъэсхэм ащ кIочIэ лъэшхэу, творческэ мэшIуачэ зыхэлъхэр — МэщбэшIэ Исхьакъ, Бэрэтэрэ Хьамид, Iэшъынэ Хьазрэт къа­кIэлъыкIуагъэх.

ШэкIогъу мазэм къэхъугъэ тхакIохэм кIэкIэу ягугъу непэ къэсшIыщт. НахьыжъымкIэ къез­гъэжьэн.

ЯхъулIэ Сэфэр

(1914 — 1977)

ЯхъулIэ Сэфэр Мы­хьамодэ ыкъор Теу­цожь районым ит къуаджэу Пэнэ­жьы­къуае шэкIогъум и 7-м, 1914-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Сэфэр ибэу къани, сабыи­гъуи, кIэлэгъуи иIагъэп, Iэхъо гуадзэу, мэфапкIэ къызыщыратырэм щычырэу хьазабым хэтыгъ.

ИнасыпкIэ, совет хэбзакIэр къэкIуагъ, ащ кIалэр къыдэпсэу­жьыгъ. НыбжьыкIэ колхоз еджа­пIэр къыухи, мэкъумэщ техникумэу Краснодар дэтыгъэм чIэ­хьагъ, дэгъоу къыухыгъ. Адыгэ хэкум ит МТС-хэм ащыщ щылэжьагъ.

1936-рэ илъэсым комсомол IофышIэу, нэужым хьыкум-прокурорэу мэлажьэ. СССР-м юс­тициемкIэ и Министерствэ икурсхэр къыухыгъэх.

1941-рэ илъэсым ыкIэхэм къащегъэжьагъэу 1942-рэ илъэ­сым ыгузэгу нэс, Дзэ гарнизоным итрибунал итхьамэтагъ, ащ ыужым партием и Адыгэ хэку комитет тIэкIурэ Iоф зыщишIэгъэ уж юридическэ IофшIэным зыфигъэзэжьыгъагъ.

1947-рэ илъэсым С. ЯхъулIэр Адыгэ тхылъ тедзапIэм иредакторэу, ащ ыужым Адыгэ хэку радиом иредакторэу, итхьаматэу Iоф ышIагъ. 1959 — 1964-рэ илъэсхэм Адыгэ тхылъ тедзапIэм къыгъэзэжьи, редакторэу щылэжьагъ.

ЯхъулIэ Сэфэр ытхыхэрэр 1937-рэ илъэсым щегъэжьагъэу къыхиутыщтыгъ. Ащ усэхэр, поэмэхэр зыдэт тхылъхэр адыгабзэкIэ къыдигъэкIыгъэх: «Орэд къэсIощт» (1962), «Ытхыгъэмэ ащыщхэр», «Стиххэр», «ПсыорыпI», «Мэз тамэу си ПкIашъ», усакIор зыщымыIэжь ужым «Джэрпэджэжь» зыфиIорэр къыдэкIыгъ. УрысыбзэкIэ поэтическэ тхылъи 5 къыдигъэ­кIыгъ. Ахэм зэфэдэкIэ Хэгъэгум, ­Адыгэ хэкум ядэхэгъэ-лъэпIагъэ къащыриIотыкIыгъ. Сэфэр иусэхэм ащыщхэр композиторхэм орэдышъом аралъхьагъэх. Орэ­дэу «Адыгееу сигупсэу сикIас» зыфиIорэр Сэфэррэ Тхьабысым Умаррэ зэдаусыгъ, ар орэд анахь лъапIэу непи къэ­нэжьы. ЯхъулIэ Сэфэр итворчествэ гупшысэ ин зэгъэзэфагъэ хэлъ — Родинэр — ЦIыфыр — ЩыIэныгъэр темэ инэу ащ щыпхырэкIы. Итхыгъэхэм пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьанэшхо яI, адыгэбзэ икъу дахэкIэ тхэщтыгъ, классикыгъ.

ЯхъулIэ Сэфэр 1963-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз хэтыгъ.

Бэгъ Нурбый

(1937 — 1994)

УсакIор Теуцожь районым ит къуа­джэу Нэчэрэзые шэ­кIогъум и 18-м, 1937-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Мыекъуапэ дэт мэкъумэщ­хъызмэт техникумым щеджагъ, зоотехникэу илъэсрэ колхозым Iоф щишIагъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым чIахьи, филологиемкIэ ифакультет ще­джагъ, къыухыгъ. Къуаджэу Пэ­нэжьыкъуае илъэс заулэ кIэ­лэегъаджэу Iоф щишIагъ. Ащ ыужым Мыекъуапэ зыкъигъэ­загъ, гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» (1963 — 1993-рэ илъэсхэм) литературнэ Iофы­шIэу, отделым ипащэу щылэ­жьагъ. КIэлэцIыкIухэм апае къыдэкIырэ журналэу «Жъогъо­быным» иредакторыгъ.

Ытхыхэрэр 1962-рэ илъэсым щегъэжьагъэу къыхиутыщтыгъэх. Иусэхэмрэ ипоэмэхэмрэ зыдэт тхылъи 7 адыгабзэкIэ ыкIи зы тхылъ урысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэх. «Хъярым пчъэр фыIусэхы», «Тыгъэпс», «Гъэбэжъу огъот», «Гъэтхэ нэплъэгъу», «ЧIыгум игупсэф» зыфиIохэрэм усакIом щыIэныгъэр икIасэу, илъапIэу зэрэщытым гу лъыуагъатэ. Иадыгабзэ фабэ, шъабэ, гукIэгъу-шIулъэгъу ин ышъхьэкIи цIыфхэмкIи зыхэлъыгъ Бэгъ Нурбый, адыгэ гущыIэр ыухъумагъ, ыIэтыгъ. Иусэмэ ащыщхэр адыгэ композиторхэм орэды­шъом аралъхьагъэх. Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз 1989-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ.

Хъалыщ Сэфэрбый

(1940 — 2022)

Сэфэрбый Ахьмэд ыкъор Тэхъутэмыкъое районымкIэ къуаджэу Натыхъуае шэкIогъум и 9-м 1940-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэ­джэ институтым филологиемкIэ ифакультет къыухи, Бжыхьэ­къоякIэм дэт гурыт еджапIэм адыга­бзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ ыкIи урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ щыригъэджагъэх, ащ ыужым мы районым ит Отрадненскэ гурыт еджапIэм икIэлэегъэджагъ.

Хъалыщ Сэфэрбый ытхыхэрэр 1963-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хиутыгъэх. Тхылъ зыщыплI къыдигъэкIыгъ: «СшIошъ мэхъу», «Чэтэ чIэгъым», «Сыпщэгугъы», «Мэзэтыгъ» ыкIи цIыкIухэм апае «Гъогумаф, пцIэшхъо цIыкIур».

Хъалыщ Сэфэрбый Урысыем итхакIохэм я Союз 1997-рэ илъэсым къыщыублагъэу хэ­тыгъ. Адыгабзэр икIэсагъ, еджакIохэм ар аригъэшIагъ.

ГъукIэлI Нурбый

ШэкIогъум и 17-м, 1939-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Гъобэкъуае къыщыхъугъ.

Къоджэ гурыт еджапIэр къы­зеухым Краснодар дэт мон­тажнэ техникумым ипсэолъэшI къу­тамэ щеджагъ. 1963-рэ илъэ­сым Къэбэртэе-Бэлъкъар университетым иинженер-техническэ факультет къыухыгъ. IофышIэ къызэрыкIоу ригъажьи, мастер, прораб, инженер шъхьа­Iэ, псэолъэшI-монтаж гъэIоры­шIапIэм ипащэ хъугъэ. Мые­къуа­пэ дэт унэхэм яшIын, къа­лэм троллейбус линиер щы­пхырыщыгъэным. Мыекъопэ псырыкIуапIэр гъэпсыгъэным адэлэжьагъ. 1977 — 2000-рэ илъэсхэм псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым игъэIорышIапIэ ипэщагъ. ИIофшIагъэ щытхъуцIэ зэфэшъхьафхэмкIэ хагъэунэфыкIыгъ. Ахэм ащыщых орденэу «Щытхъум итамыгъ», «УФ-м псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтымкIэ изаслуженнэ IофышI» зыфиIохэрэр.

ГъукIэлI Нурбый мызэу, мытIоу Мыекъопэ къэлэ ыкIи Адыгэ хэку советхэм, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм ядепутатыгъ.

Ар прозэ тхылъ пчъагъэу адыгабзэкIэ къыдэкIыгъэхэм яавтор: «ГъашIэм игумэкIхэр» (2004), «Жъогъо шIуцIэхэр», «Жьыбгъэм ыхьырэ тхьапэхэр», «Джэнэт лъэгу икIэй», «Аужырэ оркъ».

ГъукIэлIыр анахь зэлъязыгъэ­шIагъэр ирассказхэу «Адыгэ макъэм» къыщыхиутыгъэхэу ным, тым, кIэлэегъаджэм афэгъэхьыгъэхэр ары. ТапэкIи игу­пшысэ ыIэтэу, тынчэу щыIэнэу, тхэнэу фэтэIо.

Мамырыкъо Нуриет.