Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ бэмышIэу зэхащэгъэ зэнэкъокъоу «2023-рэ илъэсым ипащ» зыфиIорэм икIэуххэр къэнэфагъэх. Республикэм ит еджапIэхэм япэщэ 12-м ащыщэу анахь чанэу зыкъэзыгъэлъэгъуагъэр Козэт дэт гурыт еджапIэу N 10-м ипащэу Шъхьаплъэкъо Альберт.

— Мы зэнэкъокъур ящэнэрэу респуб­ликэм щэкIо. Гъэсэныгъэм иучреждениехэм япащэхэм яшIэныгъэ, ясэнаущыгъэ къыхэгъэщыгъэныр, гъэсэныгъэмкIэ къэ­ралыгъо политикэм епхыгъэ Iофыгъо­хэр зэрифэшъуашэу зэрагъэцакIэхэрэр ушэтыгъэныр, анахь чанхэр къыхэгъэщыгъэнхэр ары зэнэкъокъум пшъэрылъ шъхьаIэу иIэр. Шъхьаплъэкъо Альберт анахь пэщэ ныбжьыкIэхэм ащыщ. ЫпэкIи зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм ахэлэжьагъ, сыдигъокIи ишIэныгъэхэмкIэ къахэщы. Тиметодическэ мастерскоеу «КIэлэегъэ­джэ ныбжьыкIэм и ЕджапI» зыфиIорэм хэт. Мыщ фэдэ ныбжьыкIэ чанхэр ти­Iэхэмэ, гъэсэныгъэм исистемэ хэхъоныгъэхэр зэришIыщтхэм щэч хэлъэп, — еIо сэнэхьатхэм зыщахагъэхъорэ Адыгэ республикэ институтым епхыгъэ Гупчэм ипащэу КIэсэбэжъ Людмилэ.

Альберт мы къуаджэм къыщыхъугъ, непэ зипэщэ гурыт еджапIэр къыухыгъ. Я 9-рэ классым ыуж правосудиемкIэ Академием епхыгъэ колледжым чIэ­хьагъ нахь мышIэми, ар къызеухым кIэлэегъэ­джэ сэнэхьатыр къызэрэзIэкIигъэхьащтым фэшI хэушъхьафыкIыгъэ егъэджэнхэр ыкIугъэх, тарихъымкIэ кIэлэегъаджэу Iухьагъ. Ащ къыщымыуцоу апшъэрэ еджэпIитIу къыухыжьыгъ, Адыгэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ ифакультет ибакалавриат ыкIи правосудиемкIэ Академиер.

ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу ишIэныгъэхэмкIэ, ичаныгъэкIэ, игубзыгъагъэ­кIэ Альберт къахэщыщтыгъ. Гурыт еджапIэм тарихъымкIэ кIэлэегъаджэу бэрэ Iоф щимышIагъэу егъэджэн IофшIэнымкIэ пащэм игуадзэу ар агъэнэфагъ, «Точка роста» зыфиIорэм ипащэ ашIыгъ. Iоф зишIэрэр илъэсищ нахь мыхъугъэу гурыт еджапIэм ипащэ ашIыгъ. Илъэс 22-рэ ныIэп ащ дэжьым ыныбжьыгъэр.

— Мы еджапIэр бэшIагъэ ятIонэрэ унэ къызысфэхъугъэр. Апэрэ кIэлэегъа­джэу сиIэгъэ Гъыщ Марыет зэрэслъэ­гъоу мы сэнэхьатым сищыIэныгъэ зэреспхыщтыр зэхэсшIэгъагъ. Ащ илъэсиплIэ Iоф дэсшIэнэу синасып къыхьыгъ. Илъэ­сищ хъущт пащэу Iоф зысшIэрэр, шъыпкъэу пIощтмэ, апэрэ мэзэ заулэм лъэшэу сыгумэкIыгъ. Апэрэ тхьамэфитIум кабинетым сычIэхьагъэп — сезыгъэджагъэхэу, шIэныгъэ сэзыгъэгъотыгъэхэм пащэу сахэтыныр къезгъэкIущтыгъэп. КъасIомэ сшIоигъу нэбгырэ пэпчъ лъэшэу ишIуагъэ къызэрэсигъэкIыгъэр, сымышIэрэр къысаIожьыгъ, сыгу агъэкIодыгъэп. КIэлэ­егъэджэ сэнэхьатыр сыгу рихьэу, сесагъэу щытыгъ. Джы пшъэдэкIыжь гъэнэфагъэхэр сиIэх, гурыт еджапIэм имызакъоу, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэри къысэпхыгъ, шапхъэхэм адиштэу IофшIэныр зэхэщэгъэным зэрэтфэлъэкIэу тыдэлажьэ, — еIо тигущыIэгъу.

Непэ гурыт еджапIэм ыкIи кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм нэбгырэ 56-мэ Iоф ащашIэ, ахэм ащыщэу 26-р кIэлэегъаджэх, 5-р кIэлэпIу, 3-р гъэсэныгъэ тедзэмкIэ кIэлэегъаджэх, 6-р лъэныкъо зэфэшъхьаф­хэмкIэ пащэм игуадзэх. ЗэкIэри зэгурыIожьхэу, зэдэIужьхэу, хэхъоныгъэхэр зэрашIыщтым ыуж итхэу Iоф ашIэ. Нэбгырэ пэпчъ кIэлэеджакIохэм шIэныгъэ куу зэрарагъэгъотыщтыр ары зыуж итхэр. ЗэкIэмкIи кIэлэеджэкIо 390-рэ джырэкIэ гурыт еджапIэм щеджэ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм 130-рэ чIэс. Мы илъэсым я 9-рэ классыр 49-мэ къаухы, я 11-р — нэбгыри 9-мэ. КъэкIорэ илъэсым нэбгырэ 21-мэ къаухыщт. Козэт мафэ къэс нахь зеушъомбгъу, цIыф лъэпкъэу дэсхэми ахэхъо. ДжырэкIэ лъэпкъ зэфэшъхьафи 7-м якIэлэцIыкIухэр гурыт еджа­пIэм щеджэ, ахэм ащыщэу адыгэхэр процент 56-рэ мэхъух, урысхэр процент 40, ащ нэмыкIэу ермэлхэр, къэндзалхэр, азербайджанхэр, Украинэм, Гурыт Азием къикIыжьыгъэхэри чIэсых.

КIэлэцIыкIухэм зэгурыIоныгъэ азыфагу илъыныр пшъэрылъ шъхьаIэу яIэхэм ащыщ. Ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр ренэу зэхащэх. Лъэпкъ зыкIыныгъэм и Мафэ игъэкIотыгъэу щыхагъэунэфы­кIыгъ. Патриотическэ пIуныгъэ ягъэгъотыгъэныр, лъэпкъэу къызхэкIыгъэхэм емы­лъыты­гъэу зэгурыIоныгъэ, зыкIыныгъэ кIэлэцIыкIу­хэм азыфагу илъыныр кIэлэегъаджэхэм япшъэрылъ. ЦIыф лъэпкъ пэпчъ ыбзэ, икультурэ ымыгъэкIодэу, джащ дакIоу Адыгэ Республикэм зэрис­хэр агурагъаIозэ Iоф адашIэ. Ащыщыбэм адыгабзэр ашIогъэшIэгъонэу зэрагъашIэ, адыгэ къашъомкIэ кружокым макIох, Iофтхьабзэхэм ахэлажьэх.

Илъэс зэкIэлъыкIохэм гурыт еджапIэр зэтегъэпсыхьагъэ зэрэхъугъэр пащэм къеIо. Аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ технологиехэр агъэфедэхэзэ кIэлэеджа­кIохэр рагъаджэх. Джы ныбжьыкIэхэм ежь-ежьырэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ шIэныгъэхэр зэрагъэгъотын алъэкIы, проект гъэшIэгъонхэр ашIых, компьютерым хэшIыкI фыряI. Цифрэм ылъэныкъо­кIэ нахь игъэкIотыгъэу Iоф ашIэ хъугъэ. «Точка роста» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ Iэмэ-псымакIэхэр къафащагъэх: ноутбукхэр, принтерхэр, виртуальнэ нэгъунджэхэр ыкIи нэмыкIхэр яIэхэ хъугъэ. Джащ фэдэу цIыфым апэрэ IэпыIэгъу рагъэкIын алъэкIэу хъунхэм фэшI ищыкIагъэр арагъэгъотыгъ.

— Мы илъэсым иIоныгъо къыщегъэ­жьагъэу «Движение первых» зыфиIорэр нэмыкI гурыт еджапIэхэм афэдэу тэри къызэIутхыгъ. Федеральнэ гупчэм пшъэ­рылъэу къыгъэуцухэрэр тэгъэцакIэх. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм патриотическэ пIуныгъэ, гушъхьэбаиныгъэ яIэным фэтэщэх. КIэлэцIыкIухэм ягухэлъхэр щыIэныгъэм щыпхыращынхэ амал яIэ хъугъэ, — еIо пащэм.

Илъэси 6 хъугъэ тарихъымкIэ кIэлэ­егъаджэу Альберт Iоф зишIэрэр. Мыгъэ я 9 — 11-рэ классхэм ятхылъхэр зэрэзэблахъугъэхэр, зэхъокIыныгъэу фэ­хъугъэхэр ащ къытфиIотагъэх. Джы тихэгъэгу фэгъэхьыгъэ къэбархэр нахьыбэу зэритыр, кIэлэеджакIохэм ятарихъ нахь дэгъоу ашIэнымкIэ ар Iэрыфэгъу зэрафэхъурэр, джащ фэдэу тишъолъыр фэгъэхьыгъэ сыхьатхэр нахьыбэу программэм зэрэхагъахьэрэр къыхигъэ­щыгъ.

— Гъэсэныгъэ тедзэм мэхьэнэ ин етэты. Лъэныкъуи 5-кIэ гощыгъэу гурыт еджапIэм чIэсхэм тикIэлэегъаджэхэм Iоф адашIэ. Лъэныкъо пэпчъ епхыгъэу кружокхэм къякIуалIэх, сигуапэу къыхэзгъэ­щымэ сшIоигъу, ыпэкIэ къекIуалIэщтыгъэ­хэр кIэлэеджакIохэм япроцент 70-рэ хъущтыгъэмэ, джы проценти 100-м нэдгъэсыгъ, апэрэ классым къыщегъэ­жьагъэу шъхьадж нахь зыфэщэгъэ лъэныкъор къыхехы, — еIо тигущыIэгъу.

IэпэIэсэныгъэ ин зыIэкIэлъ кIэлэегъа­джэх Козэт гурыт еджапIэм щылажьэ­хэрэр. ГурытымкIэ Iоф зышIэхэрэм аныбжь илъэс 36-рэ. КIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэр къещэлIэгъэнхэм фэшI ищыкIагъэр агъэцакIэ. КъыIухьэгъакIэхэм зэтыгъоу сомэ мини 10 муниципалитетым зэрэритырэм нэмыкIэу, мазэ къэс апэрэ илъэси 5-м лэжьапкIэм проценти 5 къы­фыхагъахъо. «Земский учитель» зыфи­Iорэм къыдыхэлъытагъэу нэбгыри 3 къыIухьагъ, ахэр пэублэ классхэмкIэ кIэлэегъаджэх.

Шъхьаплъэкъо Альберт икабинет кубкэхэр бэу чIэтых, ахэм ягугъу къытфишIыгъ. ФутболымкIэ еджапIэм хэт спорт клубым, къэшъокIо купым къыхьыгъэхэр, ежь ышъхьэкIэ къыфагъэшъошагъэуи макIэп ахэтыр. Ахэм ащыщ усэ къеджэнымкIэ зэнэкъокъум я 2-рэ чIыпIэр къызэрэщыдихыгъэр, «Новой школе — новые учителя» зыфиIорэм ишъолъыр уцугъо я 2-рэ чIыпIэр къыщыдихыгъагъ, ащ нэмыкIыбэхэри. Ау анахь мэхьанэ зэритэу зигугъу къышIырэр аужырэ цIэ лъапIэу къыфагъэшъошагъэр ары. Зэ­нэ­къокъум ыуж нэмыкI шъыпкъэу къызэригъэзэжьыгъэр тигущыIэгъу къы­хегъэщы, шIэныгъакIэхэр, гухэлъыкIэхэр иIэхэу игупсэ еджапIэ къэкIо­жьыгъ.

— Зэнэкъокъум сызэрэхэлэжьагъэм лъэшэу сегъэгушхо. ИлъэситIу нахь Iоф сшIагъэпти сыщынагъ, ау гу къызыIэпысшIыхьи сыхэлэжьагъ, сишIэныгъэхэр, сиамалхэр сыушэтынхэр, ахэзгъэхъоныр, нахьыжъхэм щысэ атесхыныр ары сыгукIэ сызыфэягъэр. ЫпэрапшIэу нэбгырэ пэпчъ фэгъэхьыгъэ видеоролик зэхэдгъэуцуагъ, пэщэ IэнатIэр зэрэзэхатщэрэр къитIотыкIыгъ, нэужым кIэлэегъэджэ совет зэхэт­щагъ, ошIэ-дэмышIэ Iоф къэхъумэ хэкIыпIэу къыфэбгъотын плъэкIыщтым тытегущыIагъ, шъыпкъэу пIон хъумэ, ар къин къысфэхъугъ, сыда пIомэ ащ фэдиз опыт сиIэп. Ящэнэрэ уцугъом проект зэхэбгъэуцонэу щытыгъ, ар сэркIэ IэшIэхыгъ, проектхэм яшIын сыгукIэ сыфэщагъ. ТекIоныгъэр къызэрэсфагъэшъошагъэм кIуачIэ хэзгъотагъ, ыпэкIи гъэ­хъэгъэшIухэр тшIыхэзэ Iоф тшIэщт, — еIо ащ.

Шъхьаплъэкъо Альберт ныбжьыкI нахь мышIэми, иIофшIэн зэригъэцакIэрэр гъэнэфагъэ. Гурыт еджапIэр анахь дэгъухэм ясатырэ зэрэхэтыщтым дэлажьэ ыкIи ар къыдэхъу. ЗыкI къэралыгъо ушэтынхэр кIэлэегъаджэхэм дэгъоу зэратыщтым, Урысые олимпиадэхэм якIэлэеджакIохэр зэрахэлэжьэщтхэм, яшIэныгъэхэмкIэ къазэрахэщыщтхэм ыпэкIи дэлэжьэщтых.

ДЕЛЭКЪО Анет. Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.