Тхьаркъохъо Теуцожь АР-м и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм иактер, АР-м инароднэ артист. ШэкIогъум и 7-м 1963-рэ илъэсым къуаджэу Гъобэкъуае къыщыхъугъ. 1986-рэ илъэсым театральнэ искусствэхэмкIэ институтэу Москва дэтыр къыухыгъ. Илъэс 37-рэ хъугъэу АР-м и Лъэпкъ театрэ щэлажьэ.

Теуцожь театрэм иартист пэрытхэм ащыщ. Спектаклэу къыщагъэлъагъохэрэм зэкIэм ащ рольхэр ащыриIэх. Аужырэ къэгъэлъэгъоныкIэу «Пачъыхьэу Эдип» зыфиIорэм былымахъоу Лаия ироль къыщешIы. «СышъолъэIу сыжъугъэтIы­лъыжь» зыфиIорэ спектаклэу джырэкIэ агъэкIэжьырэми джащ фэдэу ар хэлажьэ.

БэмышIэу Тхьаркъохъо Теуцожь къы­зыхъугъэ мафэр хигъэунэфыкIыгъ. Ащ тефэу артистым зыIудгъэкIагъ ыкIи ищыIэныгъэ, итворческэ гъогу афэгъэ­хьыгъэу тыдэгущыIагъ.

— Теуцожь, адыгэ къоджэ къызэрыкIом къыщыхъугъэ шъэожъыем актер хъунэу сыда ыгу къэзгъэкIыгъэр?

— Гъобэкъуае дэт клубым кIэлэеджа­кIохэр къыщышъохэу бэрэ слъэгъущтыгъ. Зы мэфэкI горэм ахэм якъэгъэлъэгъон лъэшэу сыгу рихьыгъ ыкIи купым сыхагъэхьанэу сялъэIугъ. Ащ сыхэтзэ 1981-рэ илъэсым еджапIэр къэсыухыгъ. Ащ тефэу къэбар къэIугъ артист хъу зышIоигъохэр Москва щырагъэджэщтхэу. Ушэтынхэм зафэзгъэхьазырыгъ ыкIи сыпхырыкIыгъ. А илъэситфэу къэлэшхом сызщеджагъэр пштэмэ, сигъусагъэхэм ягъэпшагъэмэ, сэ сирепертуар сыдигъокIи нахь иныгъ, гъэшIэгъоныгъ. Къуаджэм сыдэсыфэ сценэм сытетэу сыкъызэрэшъуагъэр къысшъхьэпагъ, шъхьафитэу зыкъэсшIынымкIэ ишIуагъэ къысэкIыгъ.

— Апэрэ ролэу къэпшIыгъагъэр угу къэкIыжьа?

— Къулыкъум сыкъикIыжьи театрэм сыкъызэкIом, Сулейман Юныс ыгъэуцугъэ спектаклэу «Дэхэбаринэ ихьакIэщ» апэрэ ролыр къыщысатыгъагъ. КIэлэ ныбжьыкIэу хэтыгъэ РэмэзанкIэ сыублэгъагъ. Нэужым ШъэоцIыкIур къэсшIыгъ, джаущтэу ныбжьым зэрэхахъорэм дакIоу рольхэр зэкIэ сIэкIэкIыгъэх, къэсымышIыгъэр Дэхэбаринэ ироль закъу (Теуцожь мэщхы).

— Илъэс 37-рэ хъугъэу театрэм иактерэу Iоф ошIэ. А уахътэм къы­кIоцI теубытагъэу, узэмыджэнджэшыжьэу «джы сыактер шъыпкъ» сыдигъуа зэпIожьын зыплъэкIыгъэр?

— Шъыпкъэр пIощтмэ, ащ фэдэ зэсIо­жьыгъэу къыхэкIыгъэп, ау Iофэу пшIа­гъэм ар къегъэлъагъо. ХьакIэгъогъу Къэсэй ыгъэуцугъагъ «Мое сердце в горах» зыфиIорэ спектакль. Сэ ащ дэжьым режиссерым иIэпыIэгъоу Iоф сшIэщтыгъ. Спектаклэм ныом иролэу хэтыр къэзышIыщтыр джыри тымышIэу, актерхэм сахэтэу ащ игущыIэхэр къадасIозэ, ыужкIэ сэ къысфэнэжьыгъагъ ар. 1994-рэ илъэсым Адыгэ культурэм имафэхэу Москва щыкIуагъэхэм а спектаклэр тщэгъагъэ ыкIи ныом ироль къызэрэсшIы­гъэм ихьатыркIэ Щепкиным ыцIэ зыхьырэ бгъэхалъхьэ къысфагъэшъошэгъагъ. Джащ фэдэ роль инхэр ары укъэзыIэтырэр.

— Iоф къыбдэзышIэхэрэми къаIо театрэм щагъэуцурэ спектаклэхэм зэкIэми хэз имыIэу узэрахэлажьэрэр. Арэу зыхъукIэ, роль тхьапша къэпшIыгъэр? Ахэм ащыщэу сыд фэдэр ара анахьэу уикIасэр?

— Ролэу къэсшIыгъэр къэпчъыгъуай. Анахь сикIасэхэр джа «Дэхэбаринэ ихьакIэщ» хэтыгъэ ныомкIэ къезгъэжьэни, етIанэ тыкъэм итыгъужъ, Тыкъэр, Хьатх ЯкъокIас. Сыфэмыеуи зи къэсшIыгъэп. Къысатырэ роль пэпчъ сыгу рехьы, сикIас, ар нахь гъэшIэгъон зэрэсшIыщтым сыдэлажьэ. Мары джырэкIэ Къуекъо Налбый ипьесэ Iоф дэтэшIэ. Театрэм ыгъэуцугъэгъэ спектаклэу ыкIи бэмэ шIу алъэгъугъэу «СышъолъэIу, сыжъугъэтIы­лъыжь» зыфиIорэр тэгъэкIэжьы. Режиссерыр Кукэнэ Мурат. Спектаклэм ублапIэ фэхъущтым мэхьанэшхо иI. Апэ къытехьэу къэгущыIагъэм къытэплъыхэ­рэм зэхашIэу аригъэгъотыгъэр ары кIэухым нэс зыдаIыгъыщтыр. Ар къы­дэслъыти, сэр-сэрэу пэублэ стхыгъэ.

— Теуцожь, аужырэ илъэсхэм актер ныбжьыкIэхэр мымакIэу театрэм къэ­кIуагъэх. Сыд фэдэха ахэр? Уадэлэжьэныр гъэшIэгъона?

— Тызэрэгъэсэжьы, репетициехэр тиIэхэми тызэдэIэпыIэжьы. Нахь дэгъум­кIэ тызэдэгуащэ. Ащ нахь Iоф уегъашIэ, узэкIоу узэдегъэлажьэ. ТиныбжьыкIэхэм уарыгушхонэу щыт. Мары бэмышIэу Волгоград тыщыIагъ, спектаклищ тщэгъа­гъэ. Къэдгъэлъэгъуагъэхэм «Псэлъыхъо­хэр» ащыщ. Ахэр урысыбзэкIэ зэдзэкIыгъагъэх. Адыгэ сэмэркъэур къагурыIонэп тшIошIыгъ, ау цIыфхэр тхъэжьыгъэх, щхы макъэр зэпыугъэп. Сэри спектаклэм къе­кIолIагъэхэм сахэсэу садеплъыгъ. Пчъагъэрэ слъэгъугъэми апэрэм фэдэу сынэ кIэкIыгъ. Сытхъэжьыгъ. НыбжьыкIэхэр арыба къэзышIыгъэр?! Къадэхъугъ.

— Адэ спектаклэу «Пачъыхьэу Эдип» сыдэущтэу ухаплъэра? Ащ ролэу къы­щыпшIыгъэр сыдэущтэу къыптефагъа?

— Роль гъэнэфагъэ тимыIэу, о мыщ къедж, мыдырэр мыщ къерэдж ыIозэ бзэр, макъэр зэрэдгъэфедэрэр режиссерым бэрэ ыуплъэкIугъ. Джаущтэу роль тимыIэу гущыIэ зэфэдзхэм мазэ фэдизрэ тыкъяджагъ. ЕтIанэ «мары, мыщ сыфай», — сIуи, былымахъом ироль къыхэсхыгъ.

— Сценэр оркIэ сыда?

— Сянэ-сятэхэм яунэ сызэрисыгъэм нахьыбэрэ сценэм сытет, щыIэныгъэр ащ щыкIуагъ. КъыхэкIыгъ уахътэ ахъщэ къэдгъэхъэным пае чIыпIэ зэфэшъхьаф­хэм тащылажьэуи, пчыхьэзэхахьэхэр зетщэхэуи. Илъэсиблырэ джащ фэдэу Iоф сшIагъэ. Ау ахэм яшIуагъэ къысэмыкIыгъэмэ, къысэгоуагъэп. Нахь гуфит— шъхьафитэу сценэм сытетынымкIэ, къогъу зысымышIынымкIэ а уахътэр IэпыIэгъу къысфэхъугъ, Iоф зыдэсшIэжьыгъэ фэдэу хъугъэ. УисэнэхьаткIэ лъэгапIэхэм уанэ­сынэу уфаемэ ренэу уздэлэжьэжьын, уеджэн, зыгорэм укIырыплъызэ зыбгъэсэжьын фае. Репетицие ужым бэрэ театрэм тыкъычIанэу мэхъу. Шъхьадж зыгорэм ыуж ит: зыр еджэ, адрэм орэд къеIо. АщкIэ тинепэрэ актер ныбжьыкIэхэм лъэшэу сагъэгушIо. Уахътэ зыщы­ряIэм Iоф зыдашIэжьы, пианинэм къыра­гъаIо, Тхьэм ыIомэ къэкIорэ илъэсым шыкIэпщынэ тиIэщт.

— Теуцожь, актер пэпчъ роль горэ къышIыным кIэхъопсэу аIо. О угукIэ сыда зыдэпIыгъыр? Хьаумэ къэпшIыгъаха?

— Шъыпкъэр къыосIон, ащ фэдэ сиIэп. Сэ сызыфаер адыгэ спектакль дэгъу горэм сыхэлэжьэныр ары. Ау пьесэхэр зытхыхэрэр макIэ. Мары зэнэкъокъухэр зэхащэх, пьесэ анахь дэгъухэр къыхахых. Ахэм зэу ащыщ Дэрбэ Тимур итхыгъэу «Шыу маф» зыфиIорэр. Ар спектакль шIагъо хъугъэ, тигуапэу тыхэлажьэ. Драматургыр театрэм къыщыхъун, мыщ щыпсэун фае. Сыд пае Чеховым зыфэдэ къэмыхъугъэ пьесэхэр ытхыщтыгъэха? Ар театрэм щыпсэущтыгъ, сценэм, актерхэм яамалхэр ылъэгъущтыгъэх, ышIэщтыгъ. Ахэм къызэрякIущтэу тхэщтыгъ.

— Тэпсэуфэ мэхьанэ зиIэу, къыддэхъу тшIоигъоу тлъытэрэр ныбжьэу тызэрыуцорэм елъытыгъэу тэхъожьы. Илъэс 60-м узынэскIэ сыда анахь шъхьаIэу къэнэжьырэр?

— СэркIэ сиунагъу, театрэр, сичылэу Гъобэкъуай. Мары Iоф къыздэзышIэхэрэм узяупчIыкIэ къыуаIощт, сикъуаджэ автобусым сисэу сыблэкIы зыхъукIэ сыкъэтэджы, ащ ыцIэ непэ зэ нэмыIэми къесы­мыIоу хъурэп. Джащ фэдэу шIу сэлъэгъу. КъызгурэIо, дунаир зэхъокIыгъ, лIэужыкIэхэри къыткIэлъыкIуагъэх, сшIэ­щтыгъэхэм ащыщыбэхэм ядунай ахъо­жьыгъ. Ары нахь мышIэми, «Гъобэкъуай» зысIокIэ непэрэ мафэм сынэгу къыкIэуцорэр сыкъызхэхъухьагъэу, сызщыпсэугъэ зэманыр ары. ЕтIанэ, театрэм уIуты зыхъукIэ, унагъор къыпкъомыуцомэ пкIэ иIэп, къин плъэгъущт. ДэкIыгъо кIыхьэхэр теIэх, IофшIэгъу мафэр гъэнэфагъэп, ащ къыхэкIэу уибынхэм икъу фэдизэу унаIэ атебгъэтынэу хъурэп. Арышъ, унагъомкIэ синасып къыхьыгъ. Сисабыйхэр езгъэджа­гъэх, къэсIэтыгъэх, унагъо ашIагъ, си­шъхьэ­гъусэ врач.

Сяти икIэсагъ сызхэлэжьэрэ спектак­лэхэм яплъыныр. Ау сянэ сценэм сыте­тэу зыкIи ылъэгъугъэп, къэкIуагъэп. Сятэ илъэс 63-м итэу сыкъэхъугъ, сысабый кIас. Икъорэлъфхэр къылъэгъужьынхэм фэшI жьэу къысигъэщэнэу фэягъ, инасыпи къыхьыгъ, ар къылъэгъужьыгъ. Илъэси 102-рэ къыгъэшIагъ, зэуитIумэ ахэлэжьагъ.

Волгоград тызэкIом спектаклэм ыуж зэхащэгъэ пресс-конференцием ситарихъ щыщ Iахь къафэсIуатэ сшIоигъоу гущыIэр аIысхыгъ. Сятэ Сталинград заом зэрэ­хэлэжьагъэр къясIуагъ. Ащ дэжьым пстэури къэтэджи Iэгу фытеуагъэх. Зэо ужым Волгоград къыгъэзэжьынэу хъу-гъэп. Ау ащ фызэшIокIыгъэм шъуеплъ: илъэс 63-рэ ыныбжьэу сэ сыкъыфэхъугъ, сипIугъ, силэжьыгъ, джы мыщ сыкъэкIонышъ, икъэбар къэсIотэнэу, лIыхъужъхэм яIуашъхьэ шъхьащэ фэсшIынэу хъугъэ. Ар сятэ ихьатыр.

Анцокъо Ирин.