Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI Iоф­хэм­кIэ и Министерствэ дознаниемкIэ иотдел ипащ полицием иполковникэу ШъэоцIыкIу Байзэт.

Ащ къызэрэтфиIотагъэмкIэ, дознаниер подразделение шъхьа­фэу, Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ исистемэ хэтэу 1992-рэ илъэсым агъэпсыгъ. 1986-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу АР-м ихэбзэухъумэкIо органхэм къу­лыкъур ащехьы. 2004-рэ илъэсым къыщыублагъэу отделым ипащэу Iоф ешIэ. Илъэс 37-м къыкIоцI гъэхъагъэу иIэр макIэп, ипшъэрылъхэр зэригъэцакIэрэр къаушыхьаты МВД-м ищытхъу тхылъхэу, медальхэу къыфагъэ­шъошагъэхэм.

— 1994-рэ илъэсым хэбзэу­хъумэкIо къулыкъум сыхэхьагъ, ащыгъум отделениер нэбгыри 5 зэрэхъущтыгъэр. А лъэхъаным отделым ипэщагъ хэгъэгу кIоцI къулыкъухэм пэщэ IэнатIэ ащызыIыгъыгъэ, IэпэIэсэныгъэшхо зыIэкIэлъ Акимов Александр Иван ыкъор. ЩысэтехыпIэу си­Iагъэри ары. Ащыгъум къэлэ ыкIи район анахь инищымэ ямилицие участкэхэм дознаниемкIэ отделхэр ащагъэпсыгъагъэх, адрэ райониплIымэ до­знанием икъулыкъушIэ зы нэ­бгырэ-нэбгырищ зыхэт купхэр ащызэхэщэгъагъэх. Мы уахътэм тиреспубликэ дознаниемкIэ икъулыкъу нэбгырэ 58-мэ, Мые­къуапэ щыIэ отделым нэбгыри 8-мэ Iоф ащашIэ. Ахэм апшъэрэ юридическэ гъэсэныгъэ яI. Зэ­кIэмкIи типодразделение Iоф щызышIэхэрэм япроцент 15-р бзылъфыгъэх. Ныбжь зиIэхэри, ныбжьыкIэхэри Iутых, ахэм IэпэIэсэныгъэшхо яI, япшъэ­рылъхэр дэгъоу зэшIуахых. Лъэ­шэу сафэраз, — еIо Байзэт.

Республикэм дознаниемкIэ иподразделение IофшIэнышхо егъэцакIэ. Дознавательхэр бзэ­джэшIагъэхэм ялъэныкъуи 100-м ехъумэ язэхэфын фэгъэ­загъэх. Ахэр «неквалифицированнэкIэ» заджэхэрэ бзэджэшIагъэх: тыгъоным, хъункIэным, Iашэр ыкIи наркотикхэр хэбзэнчъэу къегъэкIокIыгъэнхэм, жъа­лымыгъэ зыхэлъ зекIуакIэхэм, документ нэпцIхэр шIыгъэнхэм ыкIи нэмыкIхэми япхыгъэхэр. Ахэм ащыщыбэхэм обществэм мэхьанэшхо ратэу бэрэ къы­хэкIы. Мы илъэсым имэзи 9-у пыкIыгъэм уголовнэ Iоф 500 зэхифыгъ, ащ щыщэу Iоф 460-м хьыкумыр хэплъэнэу фигъэ­хьыгъ.

Ешъуагъэу автомобилыр зэрафэзэ ятIонэрэу къаубытыгъэ­хэм япхыгъэ уголовнэ Iофхэм язэхэфын илъэсыбэ хъугъэу дознаниемкIэ къулыкъушIэхэр дэлажьэх. Мы лъэныкъомкIэ уголовнэ Iофи 150-рэ фэдиз зэхафыгъ. Отделым ипащэ къы­зэриIорэмкIэ, аужырэ илъэсхэм ащ фэдэ бзэджэшIагъэхэм къа­щыкIагъ. Ащ зэрилъытэрэмкIэ, Къэралыгъо автоинспекциер, участковэхэр ыкIи отделыр зэ­гъусэхэу зэрахьэрэ пэшIоры­гъэшъ Iофтхьабзэхэм яшIуагъэ къэкIо.

— Ешъуагъэу рулым IутIыс­хьэрэ водителым къыгу­рыIон фае ащ фэдэ зекIуакIэм щынагъоу къыздихьын ылъэкIыщтыр. Зэрешъуагъэм къыхэкIэу апэрэу агъэпщынэгъэ водителыр ащ къызимыгъэуцукIэ, гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу пшъэдэкIыжь ра­гъэхьы. Водителыр ешъуагъэу ятIонэрэу къызаубытыкIэ, илъэ­си 2-м ехъу хьапс тыралъхьэ. Ар гущыIэ къодыеу щытэп. Ахэр хьапс поселениехэр ары зы­дэсхэр, арэу щытми, обществэм хэщыгъэхэ хъугъэх, хьапс зэрателъыгъэр егъашIэми ужэу ящыIэныгъэ къыхэнэ, — еIо Б. ШъэоцIыкIум.

Дознователым, следователым фэдэу, пэшIорыгъэшъ зэхэфынхэр ешIых. ГущыIэм пае, «неквалифицированнэкIэ» заджэхэрэ бзэджэшIагъэхэм ахэхьэ сомэ мини 5-м нэс, мыщ фэдиз зытефэгъэ зыгорэм имылъку къы­тыгъугъэмэ. Зэрарыр сомэ мини 5-м къызехъукIэ, ар следователым зэхифынэу щыт.

— Куп зэхэтхэм цIыфым шъобж зэрэтыращагъэм епхыгъэ бзэджэшIагъэхэр зэхэфыгъэнхэм фэшI дознавательхэм ясэнэхьаткIэ IэпэIэсэныгъэшхо, щэIагъэ ахэлъын ыкIи психо­логиер ашIэн фае. КъыбгурыIон фае бзэджэшIагъэ пэпчъ зэрэзэтефыгъэр, зипсауныгъэ зэрар зэрахыгъэм шъобжэу тещагъэ хъугъэм елъытыгъ бзэджашIэм пшъэдэкIыжьэу тыралъхьащтыр, — къыIуагъ отделым ипащэ.

ШъэоцIыкIу Байзэт къызэ­рэкIигъэтхъырэмкIэ, IофшIэныр зэрифэшъуашэу бгъэцэкIэным фэшI юриспруденцием ылъэныкъокIэ шIэныгъэ куухэр пIэкIэлъынхэу щыт. Ащ нэмыкIэу тэ­рэзэу ыкIи ухэмыукъоу шэп­хъэ-хэбзэ актхэм уадэлэжьэн фае. Ащ хэхьэх административнэ хэукъоныгъэхэмкIэ Урысые Федерацием и Кодекс, гражданскэ кодексыр, нэмыкIхэри. ЯкъулыкъукIэ ащ мэхьанэшхо раты, сыда пIомэ уголовнэ Iоф къызфызэIуахыгъэхэм алъэныкъокIэ административнэ пшъэ­дэкIыжьэу, гражданскэ-правовой зэфыщытыкIэ нэшанэу щы­Iэхэр къыдэплъытэнхэ, ыпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, психолог дэ­гъоу ущытын фае.

— Уголовнэ лъыхъунми, полицием иуполномоченнэ участковэхэми Iоф адэтэшIэ. Ахэр тиIэпыIэгъушIух. БзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм якъыхэгъэщын­кIэ, джащ фэдэу хэбзэ къулыкъум зышIозыгъэбылъырэ бзэ­джашIэм икъэубытынкIэ уголовнэ лъыхъуным икъулыкъушIэ­хэмрэ тэрырэ зэпхыныгъэ дэгъу зэдытиI. ТищыкIагъэ хъумэ, эксперт-криминалистхэм экспертизэ ыкIи ушэтынхэр ашIых, ахэм такъыпкъырыкIызэ тэри Iофыр зэхэтэфы. Джащ фэдэу документхэм алъэныкъокIэ хабзэр зыукъуагъэхэм якъыхэгъэ­щынкIэ кощын IофхэмкIэ къулы­къум Iоф дэтэшIэ, — еIо пащэм. — МэфэкIымкIэ хэбзэу­хъумэкIо къулыкъушIэхэм зэкIэми сафэгушIо. Джащ фэдэу тиветеран лъапIэхэр зыщыд­гъэгъупшэхэ­рэп. Тикъулыкъу ныбжьыкI нахь мышIэми, тиветеранхэм, тина­хьыжъхэм такIырыплъызэ, тищы­сэтехыпIэхэу Iоф тэшIэ, пшъэ­рылъэу къыт­фагъэуцурэр тэгъэ­цакIэ. Псауныгъэ яIэу, зэо-банэ амылъэгъоу щыIэнхэу сафэ­лъаIо.

КIАРЭ Фатим.