Адыгэмэ амышIэу аIуагъэп «гущыIэр — кIуачIэ» е «гущыIэр Iэзэгъу». Ащ кIоцIылъ зэрэщыIэм гу лъимытэн ылъэкIыщтыгъэп Къуекъо Налбый. Сыда пIомэ, адыгэ лэжьэкIо унэгъо дахэ къихъухьагъ, щапIугъ, ытхьакIумэ гущыIэр ихьэу къэтэджыгъ.

Илэгъумэ афэдэу Налбый Къун­чыкъохьэблэ еджапIэм щеджагъ, ащ ыуж Мыекъуапэ къакIуи, Адыгэ къэралыгъо институтым кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зыщыфигъэсагъ, филологиемкIэ факультетым иадыгэ отделение къыухыгъ. Налбый аукъодыеу мы факультетыр адрэ пстэумэ къахихыгъэп, ыгукIэ икIасэу, шIогъэшIэгъон адыгабзэм ыкIи адыгэ литературэм нахь апэблагъэ зэрэхъущтым ынаIэ тетыгъ.

Теубытагъэрэ щэIагъэрэ зы­хэлъ цIыфэу зэрэщытыгъэм ишыхьат ищыIэныгъэ гъогу фэхъугъэ гъэзапIэхэри. Институтыр къызеухым гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» корреспондентэу, къоджэ кIэлэегъаджэу, етIанэ клубым ипащэу ыкIи Тэхъутэмыкъое район гъэзетым икорреспонден­тэу Iоф ышIагъ. Ащ ыуж Мые­къуапэ къэкIожьи, хэку радиом ыкIи Адыгэ телевидением адыгабзэкIэ къэтынхэм яотдел ипэ­щагъ. 1998-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щэIэфэ, Налбый Адыгэ республикэ тхылъ тедзапIэм иредактор шъхьэIагъ.

Илъэс 40-м къыкIоцI адыгэ литературэм щылэжьагъ. Мы уахътэм ащ адыгэ гущыIэр цэу ыджыгъ: къыкIэкIыгъэр — усэ, гупшыс, кIуачIэ. Джащыгъум, сыдигъуи зэрэшIоигъуагъэу, ышъхьэкIэ, творчествэмкIэ фэлъэкIыщтыр ыушэтыгъ. Ытхы­хэрэр 1965-рэ илъэсым щегъэ­жьагъэу къыхиутыщтыгъэх. ШъхьашъорыкIо IофшIакIэр Налбый икIэсагъэп, хэти кIоцIылъ шъыпкъэр ары ышIэмэ шIоигъоу зыкIэхъопсыщтыгъэр. Анахьэу ыпшысыжьы икъугъэр гущыIэр ары. КъыгурыIощтыгъ ар купкI зиIэу, шъуабэу ыкIи кIочIэшхоу зэрэзэхэлъыр.

Зигъо кIэхьэгъэ гупшысэхэр бгъэгум дэмыфэжьхэ хъухи, тхьапэм къытехьагъэх — апэрэ усэхэр, апэрэ тхылъыр ыкIи нэмыкIхэр зыр зым нахь шIа­гъоу Налбый ытхыгъэх.

Адыгэ усакIоу, тхакIоу, драматургэу, литературэмкIэ АР-м и Къэралыгъо шIухьафтын, дунэе шIухьафтынэу Къандурым ыцIэкIэ агъэнэфагъэм ялауреатэу, шIэныгъэхэмкIэ Дунэе адыгэ академием, Урысыем итхакIохэм я Союз ахэтыгъэу Къуекъо Налбый къызыхъугъэр (бэдзэогъум и 20-м) илъэс 85-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iэнэ хъурае Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ чъэпыо­гъум и 31-м щызэхащагъ. Ар шIуфэс псэлъэ фабэкIэ къызэIуи­хыгъ Лъэпкъ тхылъеджапIэм иIофышIэ чанэу Кучмэз Аминэт. ТхэкIо цIэрыIоу, адыгэ литературэм ихъарзынэщ зипроизведениехэр хэхьагъэхэу, ар зыгъэ­баигъэ Къуекъо Налбый итворчествэ джырэ мафэхэм цIыфхэм ыкIи ныбжьыкIэхэм афиIотыкIыгъэныр, зэлъягъэшIэгъэныр мы Iофтхьабзэм мурадэу зэриIэр ащ къыIуагъ.

Iэнэ хъураем гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм ишIэныгъэлэжьхэр хэлэжьагъэх. МэфэкIым щыIа­гъэх Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжым щеджэхэрэр, ахэм ащыщхэр Налбый иусэхэм къя­джагъэх.

МэфэкI тхылъ къэгъэлъэгъон инэу «ТхакIоу лIэшIэгъухэр къэ­зыгъэгущыIэрэр» зыфиIорэр краеведениемрэ лъэпкъ литературэмрэкIэ яотдел иIофышIэу Айтэчыкъо Рузанэ къыриIотыкIыгъ. МэкIаиплIымэ атет гъэзет нэкIубгъохэр, журнал зэфэ­шъхьафхэр, сборникхэр, тхылъхэр Налбый итворчествэ лъэныкъуабэкIэ къизыIотыкIэу зэрэщытхэр, ахэм къакIэлъыкIоу, ежь усакIом, тхакIом икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэ тхыгъэ зэфэшъхьафыбэр, ахэм къаIуатэрэр, Налбый зэрэусэкIошхор, зэрэгупшысакIор, зэрэфилософыр, зэрэ­Iоф­шIэкIо­шхор библиотекарым къыриIотыкIыгъэх. Джащ фэдэу Налбый ыцIэ епхыгъэ фильмэр ыкIи слайд къэгъэлъэгъоныр мэфэкIым щагъэфедагъэх.

Мы зэкIэм къакIэлъыкIуагъ Iэнэ хъураем иIофшIэн. Ар зэрищагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым и Ученэ секретарэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Шэуджэн Тэмарэ.

Апэрэ гущыIэу тхакIом ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ фэгъэ­хьыгъэр къышIыгъ филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, институтым литературэмкIэ иотдел иIофышIэу Шъхьэлэхъо Дарико. Илъэс 40-м литературэм фэлэжьэгъэ усэкIо ыкIи тхэкIо цIэрыIом ишIулэжьыгъэ кIигъэтхъэу ар къэгущыIагъ. Налбый щэIэфэ емызэщыжьэу литературэм зэрэфэлэжьагъэр, зэкIэ жанрэ пстэоу щыIэмкIэ гъэзагъэу Iофышхо зэрилэжьыгъэр, сэнаущыгъэ къодыер арымырэу, зэчый гъэшIэгъон зэрэхэлъы­гъэр ыкIи фэлъэкIырэр зэришIагъэр, илъэпкъ зэрэIуигъэкIэжьыгъэр Дарико кIигъэтхъыгъ. Налбый иусэ, ипрозэ, идраматургическэ произведениехэм, кIэлэцIыкIу­хэм апае ытхыгъэхэм, исценариекIэ апэрэ фильмэу «Гугъэм имэзах» ыIоу агъэуцугъэм ацIэхэр къып­чъыгъ, ахэм мэхьанэшхо аритыгъ.

ШIэныгъэлэжьэу, институтым литературэмкIэ иотдел иIофышIэу Агъыржьанэкъо Симхъан гущыIэр лъигъэкIотагъ, ащ ынаIэ анахьэу зытетыгъэр Налбый кIэлэцIыкIу­хэм уасэ зиIэу, бзэ IэшIу зэкIукIэ тхыгъэ тхылъыбэ зэрафитхыгъэр ары. Апэрэхэм ащыщэу «Та­къэмрэ къакъэмрэ» ежь Налбый къызэрэритыгъагъэр, «Домик для дождя», «Адыгабзэм фэ­Iазэр», нэмыкIхэри еджэкIо цIыкIухэм япсихологие тегъэ­псыхьэгъэ шъыпкъэхэу, егъэ­джэн-пIуныгъэ мэхьанэшхо ахэ­лъэу зэрэгъэпсыгъэхэр, ахэмкIэ пшIоигъомэ, ебгъэджэнхэ зэрэплъэкIыщтыр, кIэлэцIыкIухэм тхэкIошхор афэгумэкIэу зэрафэтхагъэр шIукIэ филъэгъугъ.

Налбый игущыIэ зафэ, игуп­шысэ псыхьагъэ зэфэдэкIэ адыгэ литературэм зэрэхэхьагъэр, щыIэныгъэр лъэныкъуабэкIэ рилъэгъукIэу зэрэтхагъэр, цIыфым фэгумэкIэу, жъи кIи шIу къадэхъумэ шIоигъоу, инэплъэгъу итхэу, дэгъур ыкIи дэир гущыIэкIэ афызэхифэу, адеIэу зэрэщыIагъэр Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет икIэлэегъаджэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Хъуажъ Нуриет кIэкIэу къыриIотыкIыгъ.

Джащ фэдэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжьхэу ЖакIэмыкъо Зарим, Тэу Нуриет, ШэкIо Мирэ Налбый итворчествэкIэ гъэзагъэу дахэу къэгущыIагъэх. Институтым фольклорымкIэ иотдел ипащэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Цуекъо Нэфсэт Налбый ищыIэныгъэ, итхыгъэхэр икIасэу зэришIэхэрэр нафэми, къызтегущыIагъэу, къызщыуцугъэр, уса­кIор ежь игукъэкIыжьхэм шIукIэ къызэрахэнагъэр ары. Налбый район гъэзетым икорреспондентэу Iоф ышIэзэ, ПчыхьалIыкъое гурыт еджапIэм къызэрэкIогъагъэр, шIоIофэу, мэхьанэ ритэу, дэпкъ гъэзетэу къыдагъэ­кIыщтыгъэм зэреплъыгъагъэр, ашIэрэ Iоф цIыкIум зэрэкIигъэгушIугъагъэхэр, район гъэзетым тхыгъэ цIыкIухэр арагъэхьызэ ашIынэу къызэрялъэIугъагъэр Нэфсэт ыгу къыгъэкIыжьыгъэх. Ащ дакIоу Налбый цIыфхэр зылъищэнхэ, щыIэныгъэм кIигъэ­гушIунхэ зэрилъэкIыщтыгъэр кIигъэтхъыгъ.

Iэнэ хъураем къырагъэблэ­гъагъ ыкIи щыIагъ Къуекъо Налбый ишъхьэгъусэу Жаннэ. МэфэкI Iофтхьабзэр зэрэкIуа­гъэм, къаIогъэ гущыIэ пэпчъ Налбый ишIушIэгъэ ин кIигъэтхъэу зэрэщытыгъэр, лъэпкъым, цIыфхэм апае усакIор зэрэзы­шъхьамысыжьыгъэр, Тхьэр къы­фэупсэу, акъыл-шIэныгъэр къызэрэритыгъагъэр, ар зэкIэ илъэпкъ зэрэIуигъэкIэжьыгъэр, Налбый ыцIэ ыIэтэу мы Iэнэ хъураер зэрэгъэпсыгъагъэр Жаннэ къыхигъэщыгъ, пстэуми «тхьашъуегъэпсэу!» къариIуагъ.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.