Аужырэ илъэсхэм зекIоным илъэныкъоу Шъачэ анахь щагъэфедэ хъугъэ лъэпкъ зекIоныр апэу къезыхьыжьагъэр фирмэ цIыкIоу «Джэгуш» («Джегош») зыфиIорэм ипащэу Ацумыжъ Айсэр ары.

Псаоу ар къытхэтыгъэмэ шышъхьэIу мазэм зыныбжь илъэс 75-рэ хъущтыгъэ тичIыпIэгъу а Iофыр зырегъажьэм къоджэдэсхэр ащ зэрэхища­гъэхэм имызакъоу, Урысыем инэмыкI шъолъырхэм ащы­псэу­хэрэм ащыщхэри гъусэ къы­фэхъугъагъэх.

ЗэкIэми ар Зорик зэрашIэщтыгъэр. ЩыIэныгъэр дэгъоу зэришIэщтыгъэм, иакъылы­шIуагъэ, иеплъыкIэхэм, зэфагъэ зы­хэмылъым зэремыбгъукIо­шъущтыгъэм апае лъытэныгъэшхо фашIыщтыгъ. Ыгу зэрэзэ­Iухыгъэм, къин зиIэм ыIэ фи­щэинэу сыдигъокIи зэрэхьазырым фэшI шIу алъэгъущтыгъ.

НэшIо-гушIо зэпытэу, жьы кIэтэу, сэмэркъэушхо хэлъэу Айсэ зэкIэми жабзэ къадигъотын ылъэкIыщтыгъ. Илъэсыбэ хъугъэу лъэпкъ туризмэм зэрэпылъым, хьакIэхэм гушIубзыоу сыдигъокIи зэрапэгъокIырэм яшIуагъэкIэ ныбджэгъубэ иIагъ. Зорик, хэгъэхъуагъэу къэIуа-гъэу щымытэу, Шъачи, Краснодар краими, нэмыкI шъолъыр­хэми, ары пакIошъ, IэкIыбыми ащашIэщтыгъ. Ащ ишIушIагъэкIэ адыгэу Краснодар краим къыщыхъугъэу, щыпсэухэрэм якъэ­бар нэбгырэ минишъэ пчъа­гъэхэм алъыIэсыгъ. Ахэм ащыщыбэм Шъачэ шIу алъэгъугъ, хэгъэгум игъэпсэфыпIэ шъхьаIэ, хы ШIуцIэ Шапсыгъэм, Темыр Кавказым нэмыкIэу яплъыжьыгъэх.

«Хъишъэм ыкIи псыкъефэхым ягъэхъун» зыфиIорэ зекIо гъогоу Шъачэ анахь щызэлъашIэрэр «Джэгушым» пытэу епхыгъ. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 80 — 90-рэ илъэсхэм мы фирмэм изэ­хэщакIоу Ацумыжъ Айсэ зыгъэпсэфыпIэм джыри щамышIэщтыгъэ лъэпкъ туризмэм ыуж ихьэгъагъ. Ежь зэрэфаеу псынкIэу ар хъугъэп, гъэхъагъэ иIэным охътаби, кIочIаби ыхьыгъ. Арэу щытми, илъэсхэр хьаулые хъугъэхэп. Непэ мы лъэныкъор тикъалэ дэсхэми, хьакIэу къакIохэрэми анахьыбэу агъэфедэхэрэм ащыщ, къоджэ­дэс нэбгыришъэ пчъагъэ, предприниматель пшIы пчъагъэ, зе­кIоным пылъ организациехэр, ахэм ащылажьэхэрэр ащ «егъашхэх».

— Ащ «ирецепт» къызэрыкIоу щыт. ЧIыопсым идэхагъэ зэхапшIэу ащ ухэтыныр гъэшIэгъонэу ыкIи зэщтегъэоу зэрэщытым имызакъоу, уишIэныгъи къыхигъэхъон фае, — ыIощтыгъ ежь Айсэ.

Ащыгъум, илъэс щэкI фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, ащ фэдэ Шъачэ иIагъэп, къоджэ псэупIэу, къалэу чIыпIэ дахэхэр, ландшафт гъэшIэгъонхэр зиIэхэри пэчыжьагъэх. Ежь Айсэ ахэм амалышхо яIэу ылъытэщтыгъ. Шъачэ щыпсэурэ лъэпкъ зэфэшъхьафыбэу хьакIэхэм нэгуихыгъэу апэгъокIыхэрэм, шхыныгъохэмкIэ байхэм зэкIэри зыIэпащэщтхэу ыIощтыгъ. Ары зэрэхъугъэри. ЦIыкIу-­цIыкIоу хы ШIуцIэ Iушъом Iус къуаджэхэм зекIоу къадахьэ­хэрэм афытегъэпсыхьагъэхэу щапIэхэр, этнографическэ музейхэр, шхапIэхэр, ермэлыкъхэр къащызэIуахыхэу рагъэжьагъ, Iэпэщысэ шIыным фэIазэхэм нахь чанэу Iоф ашIэ хъугъэ.

Ацумыжъ Айсэ иапэрэ гъогоу ыкIи анахь шъхьаIэу щытыгъ къуаджэу ШэхэкIэй дэжь щыIэ «Псыкъефэх 33-м» екIурэр. Ащ темыкIэу зекIонымкIэ программэм етIупщыгъэу зыригъэу­шъомбгъущтыгъ. Аущтэу къуа­джэу Шэхапэ дэжь щыт тюльпан чъыгыр (тюльпановое дерево-­исполин) къыхигъэщыгъ. ШIэныгъэлэжьхэм ащ ыныбжь илъэс 260-м ехъоу ары къызэраIорэр. Ащ ыуж поселкэу Ахинтам дэжь щыIэ щай къэгъэкIыпIэхэр зэрагъэлъэгъунхэу хьакIэхэм амал яIэ хъугъэ.

Аузэ Ацумыжъхэм яунагъо, илъэсыбэхэм Айсэ ишъхьэгъусэу Мэлайчэти, ишъаоу Тимури, ипшъашъэхэу Фатими, Светлани иIэпыIэгъугъэх, этногра­фическэ музей фэдэу чIыпIэ агъэ­псынэу рахъухьагъ. «Шапсыгъэ щагу» зэреджагъэхэр. Ежьхэм ящагу дэдэ ар щашIыгъ. Адыгэ онджэкъымрэ Ацумыжъ лIакъом ичъыгрэ зэрэрагъэжьэгъагъэр. Нэужым ащ хы ШIуцIэ Iушъо шапсыгъэхэм якультурэ, ящыIакIэ къэзыгъэлъэгъорэ пкъыгъохэр, зыфэдэ къэмы­хъугъэу археологхэм къычIа­тIыкIыгъэхэр, лъэпкъ шъуашэхэр, музыкальнэ псэолъэ зэфэшъхьафхэр, сурэтхэр, тхылъхэр, нэмыкIхэр къагохъуагъэх. Мыщ онджэкъ машIом укIэлъырысэу щай ущешъон, чIыпIэм къыщаугъоижьыгъэ шъоур зыфэдэр щыууплъэкIун плъэкIыщт.

— Айсэ зекIонэу зэхищэщтыгъэхэм лъэныкъо пстэумкIи профессионализмэгъэ ин ахэлъыгъ, — ыгу къэкIыжьы экскурсоводхэмрэ гид-зэ­дзэкIа­кIохэмрэ я Общественнэ организациеу Шъачэ щызэхащагъэм ипащэу, Пшызэ шъолъыр курортхэмкIэ ыкIи зекIонымкIэ изаслуженнэ IофышIэу Надежда Кучеряваям. — Игуапэу ащ Шъачэ зекIо­нымкIэ испециалист ныбжьыкIэхэм апае экскурсиехэр зэхищэщтыгъэх, ащ ипрограммэ мастер-класс дэгъоу щытыгъ.

Илъэс щэкI фэдизым Зорик дэжь Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафыбэм, IэкIыб къэралхэм къарыкIыгъэ нэбгырэ мин пчъа­гъэ щыIагъ. «Шапсыгъэ щагум» ихьэкIэ гъэшIуагъэхэр зыдэт тхылъым рэзэныгъэу къыфы­датхагъэр шъэ пчъагъэ мэхъу. Шъолъырхэм, къалэхэм япащэ­хэр, къэралыгъом и Правительствэ хэтхэр, Къэралыгъо Думэм идепутатхэр, сенаторхэр, космонавтхэр, шIэныгъэлэжьхэр, нэмыкIхэри ащ къыдэтхагъэх.

— Iофэу епхьыжьагъэр зэ­кIэмэ анахь дэгъоу пшIэныр ащ идевиз шъхьаIэу щытыгъ, — къыIуагъ экскурсоводэу, краеведческэ клубэу «Истоки» зыфиIорэм ипащэу Людмила Лагерь. — Ар музыкант дэ­гъугъ, ишIэныгъэкIэ иIофшIэ­гъухэм адэгуащэщтыгъ. Иунап­чъэхэр зэкIэми афызэIухыгъагъэх. Экскурсантхэм цыхьэ къытфашIыным, зэпхыныгъэ къыд­дыряIэным тыкъыфэкIоным, тихьа­кIэхэм ныбджэгъуныгъэ адэтшIыным тыфигъасэщтыгъ.

Мы зэпстэумэ ямызакъоу, Айсэ краеведением, общест­веннэ Iофхэм апылъыгъ, охътабэрэ Чылэ Хасэм итхьамэ- тагъ, хы ШIуцIэ Iушъо шапсыгъэ­хэм яобщественнэ парламент иIофшIэн хэлажьэщтыгъ, мызэу, мытIоу Адыгэ Хасэм изэфэс иделегатэу хадзыгъ, цIыфхэм ягумэкIыгъохэм ядэгъэзыжьын­кIэ организацием мымакIэу IэпыIэгъу фэхъугъ.

Шъачэ ыкIи Краснодар краим хэхъоныгъэхэр ягъэшIыгъэн­хэм, шъолъырым зекIоным зы­щегъэу­шъомбгъугъэным иIа­хьышхо зэ­рахилъхьагъэм фэшI тын зэфэшъхьафхэмкIэ, щытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэмкIэ ар мызэу, мытIоу къыхагъэщыгъ.

2018-рэ илъэсым ыныбжь 70-рэ зэрэхъурэр зыхегъэунэфыкIым ыужи Зорик уз мэхъа­джэу къыфыкъокIыгъэм ебэнзэ Iоф ышIагъ, ежь ышъхьэкIэ хьа­кIэхэм апэгъокIыщтыгъ. Ау икIалэу Тимур игъонэмыс зэ­рэхъугъэм ыкIуачIэ ригъэухыгъ. Ащ ыуж мэзэ заулэ нахьыбэ къымыгъэшIэжьэу, 2020-рэ илъэ­сым, «Джэгуш» ыныбжь илъэс 30 зэрэхъурэр хэгъэунэфыкIыгъо имыфэу, Ацумыжъ Айсэ дунаим ехыжьыгъ.

НЫБЭ Анзор. Сурэтхэр: авторым ихъарзынэщ.