«КIэлэегъэ­джэ дэгъу ухъуным фэшI ябгъэ­хьырэ десэри, ар зэбгъэхьыхэрэри шIу плъэгъунхэ фае...» В. Ключевский

Сыдэу шэн дэгъубэ ыпсэ щызэрипхыра кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхэзыхыгъэм: шIулъэгъуныгъэу сабыйхэм, щыIэныгъэм, егъэджэн Iофым афыриIэр, щэIагъэр, цыхьэшIыныр ыкIи зэкIэхэмкIи щысэтехыпIэ уафэхъуныр.

Непэрэ кIэлэегъаджэр

СССР-м илъэхъан щыIагъэхэм афэдэп. Ащыгъум сабыйхэр кIэлэегъаджэм къыIощтым ежэхэу, ар яупчIэжьэгъоу щытыгъ, ау а уахътэри текIыгъ.

Ари гъэшIэгъонэп, зэкIэри зэхъокIы: гъэсэныгъэри, ежь кIэ­лэеджакIохэри. ЛъэхъаныкIэм къыздихьырэ зэхъокIыныгъэхэм ялъытыгъэу IофшIэнри агъэпсынэу мэхъу.

Тэхъутэмыкъое районым кIэ­лэегъэджабэ щэлажьэ. Ахэм янахьыбэм гъэхъагъэу яIэхэм тарэгушхо, анахьэу мы сэнэхьат шIагъом зэрэлIакъоу фэзыгъэлэжьагъэхэм. Ащ фэдэхэм ащыщ непэ сыкъызтегущыIэщтыр.

Шъхьэлэхъо Кущыку

Шапсыгъэ шъэожъыеу Шъхьэ­лэхъо Кущыку Адыгэ кIэлэ­егъэджэ училищыр1940-рэ илъэсым къыухыгъ. Ащ илъэс 16 ныIэп ыныбжьыгъэр Псэйтыку дэт еджапIэм иублэпIэ классхэм якIэлэегъаджэу Iоф­шIэныр зырегъажьэм. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан, 1942-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ нэмыцмэ а чIыпIэхэр заубытхэм, егъэджэныр къызэтырагъэуцогъагъ ыкIи 1943-рэ илъэсым игъэтхапэ рагъэжьэжьыгъагъ. Пэнэхэс еджапIэм IофшIэныр кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэм щыпидзэжьыгъ.

Тыгъужъ Нуриет

Бэ темышIэу пшъэшъэжъыеу апэрэ классым Кущыку зыщыдеджэгъэгъэ Тыгъужъ Нуриет кIэлэегъаджэу еджапIэм къы­Iохьэ. Краснодар дэтыгъэ кIэлэегъэджэ институтым ифизикэ-хьисап факультет ия 2-рэ курс Нуриет къыухыгъэ къо­дыягъ, ау кIэлэегъаджэхэр зэримыкъухэрэм къыхэкIэу ар еджапIэм къырагъэблэгъагъ.

Хьащтыку щыпсэурэ Тыгъужъ­мэ Нуриет ащыщыгъ, ялIакъокIэ аскъэлаех. Нуриет ятэжъ Хьащтыку ефэндэу къызырагъэблэгъэгъагъэм къыщегъэжьагъэу ахэр мыщ щыпсэущтыгъэх.

Кущыкурэ Нуриетрэ апэрэ классым щызэдеджэнхэу рагъэ­жьэгъагъэми, пшъэшъэжъыер дэгъу дэдэу зэреджэрэм къы­хэкIэу, классхэр зэблырагъэ­хъузэ, нахь псынкIэу еджапIэр къыухыгъагъ. Джы зы чIыпIэм Iоф щызэдашIэнэу хъугъэ. НыбжьыкIэхэм агухэр зэфэкIуагъэх ыкIи а илъэс дэдэм къэзэрэ­щагъэх.

Унагъом апэрэ сабыеу къи­хъухьагъэм Руслъан фаусыгъ, ащ мэшэлахьэу сабыиплI къыкIэлъыкIуагъ. Сабыибэ зэрыс унагъом къиныбэ елъэгъу: мылъ­кури икъурэп, нэбгырэ пэпчъ зыщыкIэрэри егъэгъотыгъуай. Ау ащ фэдэ унэгъо Iужъур дэгъоу псэунымкIэ анахь шъхьаIэу ны-тымэ алъытагъэр шъхьэ­кIэфэныгъэу зэпагъохырэр ары. Кущыкуи Нуриети а шэныр зэкIэмэ апэ рагъэшъызэ псэугъэх. Унэгъо кIоцIым изакъоп, IофшIапIэу зыщылажьэхэрэми арэущтэу зыкъыщагъэлъэгъуагъ.

«ЩыIэныгъэмкIэ анахь шъхьа­Iэр ны сызэхъум зэхэсшIагъ», — ыIощтыгъ Нуриет.

Зэшъхьэгъусэхэр Пэнэхэс щалъытэщтыгъэх, кIэлэегъэджэ сэнэхьатым ящыIэныгъэ зэрэрапхыгъэр, ежьхэр зэрыгъо­зэхэрэ шэн-хабзэхэр сабыймэ ахалъхьэзэ зэрэпсэухэрэр зэ­кIэми ягопагъ. Кущыку илъэс 42-рэ, Нуриет илъэс 39-рэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым рылэ­жьагъэх.

Ахэм рагъэджагъэмэ шIэныгъэлэжьхэр, инженерхэр, врач­хэр, министрэхэр къахэкIыгъэх: Жадэ Анзаур, Нашэ Кущыку, Сэхъутэ Ким, Сэхъутэ Казбек, Хьагъур Аслъан. ЯкIэлэеджэ­кIуагъэмэ ащыщыбэ нэужым кIэлэегъаджэхэу еджапIэм къа­гъэзэжьыгъ: ЛIыф Аскэр, Бастэ Айдэмыр, Тахътэмыр СултIан, Бастэ ЗекIошыу.

Ежьхэм ясабыитфым щыщэу плIымэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхахыгъ, ны-тыхэм ягъогу ры­кIуагъэх. ГъэшIэгъоныр зэ­кIэхэри хьисапымкIэ кIэлэегъа­джэ зэрэхъугъэхэр ары.

Руслъан

ЯкIэлэ нахьыжъэу Руслъан Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифизикэ-хьисап фа­культет къызеухым ыуж Яблоновскэм дэт я 5-рэ гурыт еджа­пIэм илъэситфырэ щылэ­жьагъ. Нэужым ар райкомым и ВЛКСМ исекретарэу агъэнафэ ыкIи Апшъэрэ партийнэ еджапIэм агъакIо. Ар къызеухым, Руслъан лъэпкъ уплъэкIунхэмкIэ районым игъэIорышIапIэ итхьаматэу Тэхъутэмыкъуае илъэсыбэрэ щылэжьагъ. Краснодарскэ таможеннэ постым и Адыгэ къутамэ къызызэIуахым, ар ащ пащэ фашIыгъ. Нэужым, Адыгэ Республикэм таможнэ шъхьаф зыщагъэпсыжьым, таможеннэ къулыкъум иапэрэ ранг иупчIэ­жьэгъу звание иIэу ащ иIэшъхьэ­тетыгъ. Таможеннэ къулыкъур зэхэзыщагъэхэм ыкIи иапэрэ IофшIакIохэм адэлэ­жьагъэхэм Шъхьэлэхъо Руслъан ащыщыгъ.

Аужырэ илъэсым ар Урысые таможнэм илIыкIоу Ка­захстан щыIагъ, ау, гухэкI нахь мышIэми, сымэджэ хьылъэ хъуи, 1999-рэ илъэсым идунай ыхъо­жьыгъ.

Ащ ишъхьэгъусэу Людмилэ Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет къыухыгъ. Джырэ уахътэм кIэлэегъэджэ-логопедэу, дефектологэу республикэ сы­мэджэщым щэлажьэ. КIэлэ­егъэджэ сэнэхьатым ар илъэс 42-рэ хъугъэу рэлажьэ.

Светлан

Руслъан ышыпхъоу Светланэ (Алал-Шъхьэлахъо) 1970-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифизикэ-хьисап факультет къыу-­ хыгъ ыкIи илъэс 38-м къыкIоцI физикэмкIэ кIэлэегъаджэу Афы­псыпэ дэт еджапIэм Iоф щи­шIагъ. «Урысые Федерацием гъэсэныгъэмкIэ иотличник» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфа­гъэшъошагъ.

Заур

Руслъан ышэу Заур джащ фэдэу Адыгэ къэралыгъо кIэлэ­егъэджэ институтым ифизикэ­-хьисап факультет къыухыгъ. Апэрэ илъэситфым станицэу Новодмитриевскэм игурыт еджа­пIэ Iоф щишIагъ, ар гъунэгъу Северскэ районым ит. Нэужым цIыфхэр социальнэу къэухъу­мэгъэнхэмкIэ Гупчэм пащэ фашIыгъ, а IофшIэныр илъэс 12-рэ ыгъэцэкIагъ. Гупчэр гъогогъу пчъагъэрэ анахь дэгъоу республикэм къыщыхагъэщыгъ. 2021-рэ илъэсым Заур зигъэ­псэфынэу тIысыжьыгъэ.

Минсур

Кущыкурэ Нуриетрэ якIалэу Казбек кIэлэегъаджэ хъугъэп, агроном сэнэхьатыр къыхихыгъ, ау ащ ишъхьэгъусэу Минсурэ унагъом хабзэ фэхъугъэ кIэлэ­егъэджэ Iофым игъогу рыкIуагъ. Пшызэ къэралыгъо универси­тетым филологиемкIэ ифакультет къыухыгъ ыкIи Пэнэхэс дэт я 7-рэ гурыт еджапIэм илъэс 38-м къыкIоцI урысыбзэмрэ литературэмрэ щаригъэхьыгъ. «ГъэсэныгъэмкIэ УФ-м иIофышIэ ГъэшIуагъ» зыфиIорэ щытхъуцIэр Шъхьэлэхъо Минсурэ къы­лэжьыгъ.

Нурбый

КIэлэегъаджэу IофшIэныр ригъажьи, гъэсэныгъэмкIэ район отделым ипэщэ IэнатIэ нэсыгъ Кущыкурэ Нуриетрэ якIэлэ нахьыкIэу Нурбый (цIыфмэ зэрашIэрэр Налбый Кущыку ыкъор, ау паспортым НурбыйкIэ дэтхагъ). Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифизикэ-хьисап факультет 1980-рэ илъэсым ащ къыухыгъ. Инэм дэт еджапIэхэм ащыщ физикэмкIэ щыригъэджагъэх, Тэхъутэмы­къое еджапIэм завучэу илъэситфырэ Iутыгъ. 1987-рэ илъэсым къыщыублагъэу къызщы­хъугъэ къуаджэу Пэнэхэс дэт гурыт еджапIэм ар ипэщагъ. Тэхъутэмыкъое районым гъэсэныгъэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу 2009-рэ илъэсым Нурбый агъэнэфагъ.

— Нурбыий гъэсэныгъэмкIэ ГъэIорышIапIэм пащэу зыфашIым, ныбжьышхо иIэу щытыгъэп, ау ишIэныгъэрэ исэнаущыгъэрэ яшIуагъэкIэ IофшIэкIо дэгъоу, шъхьэкIэфэныгъэ зыфашIырэ пащэу зыкъыгъэлъэгъуагъ. КIэлэеджакIохэм яшIои­гъоныгъэхэр нэмыкI Iофхэм апэ ригъэшъыщтыгъ. Гъэсэныгъэ тедзэмрэ шъхьаIэмрэ зэгъусэхэу зы лъагъом рыкIонхэ фаеу ащ ылъытэщтыгъ, нэмыкIэуи хъун ылъэкIыщтыгъэп, — къеIуатэ гъэсэныгъэ тедзэм и Гуп­чэу Тэхъутэмыкъое районым щы­Iэм ипащэу Бракъый Фатимэ.

Джырэ уахътэм Нурбый информатикэр Пэнэхэс еджапIэм щарегъэхьы. Апэрэхэм ащыщэу «Робототехникэр» щыIэныгъэм пхырызыщыгъэхэм ащыщ. Нурбый ригъэджэрэ кIэлэеджакIо- хэр район ыкIи республикэ зэнэкъокъухэм ащатекIох. Шъхьэ­лэхъо Нурбый кIэлэ­егъэджэ сэнэхьатым илъэс 43-рэ хъугъэу рэлажьэ, «ГъэсэныгъэмкIэ УФ-м иIофышIэ Гъэ­шIуагъ» зыфиIорэ щытхъуцIэри къыфагъэшъошагъ.

Ащ ишъхьэгъусэу Зурети Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым тарихъымкIэ ифакультет къыухыгъ, 2009-рэ илъэсым къыщыублагъэу Пэнэ­хэс дэт еджапIэм ипащэ гъэсэныгъэ IофхэмкIэ игуадзэу Iоф ешIэ. ГъэсэныгъэмкIэ УФ-м и Министерствэ и Щытхъу тхылъ къыратыгъ. КIэлэегъэджэ сэнэхьатым илъэс 34-рэ ащ ритыгъ.

Хьазрэт

КIэлэегъаджэхэм яшышъхьэIу конференциеу мыгъэ районым щызэхащэгъагъэм хэлэжьагъ Нурбый икIалэу, Пшызэ къэралыгъо университетыр къэзыу­хыгъэ Шъхьэлэхъо Хьазрэт.

ИнформатикэмкIэ кIэлэегъаджэу ар Пэнэхэс дэт еджапIэм Iу­хьагъ, янэ-ятэхэм ыкIи янэжъ­ятэжъхэм ягъогу техьагъ.

Шъхьэлэхъо унагъом щыщхэр зэкIэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зэрэрылэжьэгъэхэ илъэсхэр зэхэбгъэхъожьхэмэ, илъэс 285-рэ икъущт, ащ щыщэу илъэси 195-м Пэнэхэс дэт гурыт еджэпIэ гупсэм ратыгъ.

Пхъорэлъфхэмрэ ахэм япхъо­рэлъфыжьхэмрэ зэхэтхэу нэ­бгырэ 29-рэ мэхъух. Шъхьэла­хъохэм яплIэнэрэ лIэуж на­хьыжъхэм ягъогу зэрэрыкIощтхэм техъырэхъышэрэп.

АкIэгъу Разиет. Тэхъутэмыкъуай.­