ГидрометеорологиемкIэ ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаим иуплъэкIункIэ Адыгэ республикэ Гупчэр мы упчIэм иджэуап зылъыхъурэр ыкIи иджэуап цIыфхэм занигъэсырэр неущ илъэс 25-рэ мэхъу.

ЯмэфэкI ипэгъокIэу къулы­къум ипащэу Александр Митровым гущыIэгъу тыфэхъугъ. Гуп­чэм иIофшIэн зыфэдэм, ом изытет пэшIорыгъэшъэу агъэ­унэ­фынымкIэ шIыкIэ-амалэу агъэ­фе­дэхэрэм, гъэхъагъэу ыкIи щы­кIагъэу яIэхэм тащигъэгъозагъ.

— Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим изытет ыкIи чIыопсым зэхъо­кIыныгъэу фэхъухэрэм цIыфы­шъхьэр япхыгъэу щыт зэрэхъу­рэм ом ыкIи псым язытет иуплъэкIунхэр тефэу щытыным мэхьанэшхо иI,

— еIо А. Митровым. — МыщкIэ къэбарлъы­гъэIэс амалэу тиIэхэр зэрищыкIагъэу гъэфедэгъэнхэр ыкIи гидрометеорологиемкIэ къэбарыр псынкIэу къызIэкIэгъэхьэгъэныр ошIэ-дэмышIэ Iоф къэмыхъунымкIэ амалышIоу щыт ыкIи экономикэм илъэныкъохэм зэпыу афэмыхъоу Iоф ашIэнымкIэ мэхьанэшхо иI.

Пащэм къызэриIуагъэмкIэ, ошIэ-дэмышIэ Iоф къэмыхъунымкIэ анахь шъхьа­Iэр метеорологием ыкIи гидрологием алъэныкъокIэ игъом къэбарыр къыз­IэкIэбгъэхьаныр ары. Адыгеим гидрометеорологие уплъэкIунхэр зыщырагъэ­кIокIыхэрэр илъэси 130-м ехъугъ. Апэ­дэдэ Мыекъуапэ метеорологие уплъэ­кIунхэр зыщашIыгъэр 1886-рэ илъэсыр ары, 1947-рэ илъэсым Мыекъопэ аэропортым авиаметеорологическэ станцие (АМСГ) къыдагъэуцуагъ.

1998-рэ илъэсым шэкIогъум респуб­ликэм ипащэхэм ялъэIукIэ Росгидрометым гидрометеорологиемкIэ ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаим иуплъэкIункIэ Адыгэ республикэ Гупчэр ыгъэпсыгъ. А уахътэм къыщегъэжьагъэу ащ пэщэныгъэ дызэрехьэ Александр Митровым.

— Метеостанцие тхьапша непэ Гупчэм епхыгъэу Iоф зышIэрэр? — сеупчIы пащэм.

— ГидрометеорологиемкIэ ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаим иуплъэкIункIэ Темыр-Кавказ шъолъыр ГъэIорышIапIэм тепхыгъэу Iоф тэшIэ. Гупчэр загъэпсыгъэм къыщыублагъэу Гъозэрыплъэ, Шэнтыкъо, Дондуковскэм метеостанциехэр къащызэIутхыгъэх, ащ нэмыкIэу гидропости 3 дгъэпсыгъэ. Мы мафэм ехъулIэу Гупчэм метеостанциитф хахьэ: М-Мыекъуапэ, М-Гъозэрыплъэ, М-Да­хъор, М-Дондуковскэр, М-Шэнтыкъор, гидрологие станциеу Г-Мыекъуапэ, гидропости 10. Мыщ Iоф щызышIэрэ специалистхэр чэщ-зымафэм тыкъэзыуцухьэрэ дунаим, ом изытет лъэплъэх. ГидрометеорологиемкIэ отделым исиноптикхэм мэфищым ом изытет зыфэдэщтыр мафэ къэс зэ­ха­гъэуцо. Ом ошIэ-дэмышIэ Iоф къыз­дихьын ылъэкIыщтмэ агъэунэфы. ПэшIорыгъэшъ къэбарыр шъыпкъэу ыкIи игъом къэралыгъо къулыкъухэм ыкIи мыщ къылъыплъэхэрэм заIэкIахьэкIэ, ом зэрарэу къыхьыщтыр нахь макIэ зэ­рэхъущтым щэч хэлъэп.

— Сыд фэдэ оборудованиекIэ Iоф шъушIэра?

— Метеорологие ыкIи гидрологие уплъэкIунхэр тшIынхэм фэшI непэ Гуп­чэм ищыкIэгъэ оборудованиер иI, ахэм илъэси 100 зыныбжьхэр ахэт. Илъэ­си 10-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, ахэр дгъэцэкIэ­жьы­гъэх автоматикэ шIыкIэм тетэу Iоф ашIэ, къэбарэу къэтыугъоирэр Мос­ква IэкIэтэгъахьэ. Метеорологие уплъэ­кIунхэр сыхьатищ пэпчъ тэшIы. ОшIэ-дэмышIэ Iоф щымыIэ хъумэ гидрометеорологие уплъэкIунхэр мафэм тIо зэхэтэщэх.

— Сыд фэдэ гъэхъагъэхэмкIэ зыщытхъужьын ылъэкIыщта Адыгэ гидрометеогупчэр?

— ГидрометеорологиемкIэ ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаим иуплъэкIункIэ Темыр-Кавказ шъолъыр ГъэIорышIапIэм игупчэ анахь дэгъухэм тащыщ. Тикъулыкъу IэпэIэсэныгъэшхо зыIэкIэлъ цIыфхэм Iоф щашIэ. ТызэгурыIоу Iоф зэдэтэшIэ.

— Бэрэ къыхэкIы ом изытет зыфэ­дэнэу къатыгъэм темыфэжьэу. Ана­хьэу тхьамэфитIу ыпэ итэу…

— УплъэкIунхэр зэрытшIырэм имызакъоу, метеостанцием икъулыкъушIэхэм ыпэкIэ ом изытет зыфэдэщтыр зэрагъа­шIэ. Синоптикхэм мэфищым къыкIоцI къэхъущтыр ары къатырэр. ГъэIорышIапIэм мэфитфым къэхъущтыр егъэунэфы. Ащ къыхэкIэу блыпэм къыщегъэжьагъэу бэрэскэшхом нэс ом изытет зыфэдэщтыр, псыр къиуным ыкIи машIор къэ­хъуным ящынагъо щыIэмэ къэбарыр апэу республикэм ипащэхэм ыкIи АР-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ аIэкIэтэгъахьэ. Чэщ-зымафэм ом изытет зыфэдэщтыр процент 95-м кIахьэу тэгъэунэфы. Мазэм ыпэ итэу къэттырэ къэбарыр пэшIорыгъэшъэу щыт.

— IофшIэныр сыда къэзыгъэкъинырэр?

— Шъыпкъэр пIощтмэ, ом изытет зыфэдэщтыр бгъэунэфыныр Iоф псынкIэп. Сыда пIомэ, тыкъэзыуцухьэрэ дунаим нэмыкI кIуачIэхэр щагъэфедэхэ хъумэ, ар тиIофшIэн пэрыохъу къыфэхъу. ГущыIэм пае, къытамыIоу ошъум пэшIуе­кIорэ техникэр загъэфедэкIэ, ащ иягъэ къытэкIы. Ар къызыхэкIырэр уашъом топыщэу щагъэуагъэм пщэхэр зызэбгырифыкIэ, мыщ ыпэкIэ уплъэкIунэу тшIыгъэхэр тефэжьыхэрэп. Джары тиIофшIэн къэзыгъэкъинырэр.

— Гупчэм Iоф щызышIэрэ специалистхэр шъуфекъуха, ахэр сыдэущтэу жъугъэхьазырхэра?

— ЗэкIэмкIи тиIофшIапIэ, метеостанциехэри хэтэу, нэбгырэ 67-мэ Iоф ща-шIэ. Дахъо, Дондуковскэ, Гъозэрыплъэ адэт метеостанциехэм Iоф ащызышIэщтхэм тащэкIэ. Анахьэу тынаIэ зытедгъэтырэр къулыкъушIэхэм яшIэныгъэхэм ахэгъэхъогъэныр ыкIи ныбжьыкIэ IофышIэхэр гъэхьазырыгъэнхэр ары. ГидрометеорологиемкIэ университетыр ыкIи техникумыр къэзыухыгъэ студентхэм Гупчэм практикэ щахьы. Ащ нэмыкIэу IофышIэхэм илъэс къэс яшIэныгъэ­хэм зыщахагъахъорэ Росгидромет институтым щеджэх. ТикъулыкъушIэхэм ащыщыбэхэм УФ-м чIыопсымкIэ и Министерствэ, Росгидрометым ящытхъу тхылъхэр къафагъэшъошагъэх, нэбгыри 9-р Урысыем игидрометкъулыкъу иIофышIэ гъэшIуагъэх. СиIофшIэгъухэм ыкIи къулыукъум ветеранхэм мэфэкIымкIэ сафэгушIо сшIоигъу. Ахэр: гупчэм ипащэ игуадзэ­хэу Л. Клепниковыр ыкIи В. Гусевыр, синоптикхэу И. Мартыновар, И. Бражко, Н. Сергеевар, В. Гульмурзаевар, метеорологэу И. Шпакович, станциехэм япащэхэу И. Анчутиам, И. Журавлевар, О. Авсеевар, О. Сало, гидрологхэу Т. Руньшовар, Т. Рахимзановыр, метеорологэу О. Скидан, отдел зэ­фэ­шъхьаф­хэм яIофышIэхэу В. Кисловар, Е. Неделько, Н. Резчиковар, Л. Якимцовар, Е. Котельниковар, Ю. Коно­валовар, Е. Савченкар, Ж. Кобенкэр, В. Колесниковар, нэмыкIхэри.

ТизэдэгущыIэгъу хахьэу шэкIогъу мазэр зыфэдэщтым пащэм тыщигъэ­гъо­загъ.

Ащ къызэриIуагъэмкIэ, чъэпыогъу мазэр фабэу ыкIи гъушъэу икIыгъ. Фабэр градус 29-м кIахьэу къыхэкIыгъ. Ощхэу щыIагъэр процент 60 — 77-кIэ шапхъэхэм анахь мэкIагъ.

Бжыхьэм иаужырэ мазэу шэкIогъур къихьагъ. ГурытымкIэ температурэр шапхъэхэм ашIокIыщтэп, ощхэу къещхыщтыр шапхъэхэм анахьыбэщт.

Апэрэ мэфипшIыр: чэщым фабэр градуси 7 — 12-м нэсыщт, мафэм градус 15 — 20 щыIэщт.

ЯтIонэрэ мэфипшIыр: чэщым чъыIэр зы градусым нэсын ылъэкIыщт, мафэм фабэу градуси 7 — 12 щыIэщт.

Ящэнэрэ мэфипшIыр нахь чъыIэтагъэу щытыщт, чэщым чъыIэр градуси 2 нэсыщт, мафэм фабэр градуси 6 — 11-м кIэхьащт.

Псыхъохэм адэт псыр шапхъэу щыIэ­хэм ашIокIыщтэп. Ау мазэм къыкIоцI ощхыр лъэшэу къызещхырэм, псыр къы­дэкIоен ылъэкIыщт.

КIАРЭ Фатим.