Республикэ естественнэ-хьисап еджапIэр Адыгеим имызакъоу Урысыем щызэлъашIэ. Ар къызызэIуахыгъэр илъэс 25-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI Iофтхьабзэхэр мы мафэхэм зэхащагъэх.

КIэлэеджакIоу мыщ къекIуа­лIэхэрэм ямызакъоу илъэс зэкIэлъыкIохэм ар къэзыухыгъэ­хэри къырагъэблэгъагъэх, ахэм экскурсиехэр афызэхащагъэх, ныбжьыкIэхэмрэ нахьыжъхэмрэ зэнэкъокъугъэх. Марафонэу «РЕМШ 25» зыфиIорэм къыды­хэлъытагъэу ныбжьыкIэхэм Мыекъуапэ истанцие зэфэ­шъхьафхэр къакIухьэхэзэ охътэ кIэкIым къыкIоцI задачэхэр къашIыгъэх. Куп-купэу гощыгъэ­хэу ныбжьыкIэхэр зэнэкъокъугъэх. Нэужым РЕМШ-р къэзыухыгъэхэр зэIукIагъэх, гукъэ­кIыжьхэмкIэ зэдэгощагъэх. КъекIолIагъэхэм анэмыкIэу, видеозэпхыныгъэмкIэ нэмыкI къалэхэм ащыпсэухэрэри мыщ къыхэлэжьагъэх.

МэфитIум къыкIоцI программэ гъэшIэгъон яIагъ. Хьисап зэнэкъокъоу «ЛIэужхэм ятурнир» зыфиIорэм 1990-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2020-м нэс мы еджапIэр къэзыухыгъэ­хэр щызэнэкъокъугъэх, текIоныгъэр къыщыдэзыхыгъэхэр агъэшIуагъэх. Нэужым мэфэ­кIым фэгъэхьыгъэ зэхахьэ рагъэкIокIыгъ.

— Адыгеим щыщ кIэлэ­еджакIо пэпчъ республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм щеджэн фае. Мыщ къе­кIуалIэхэрэм ядунэе­еплъыкIэ зэхъокIы, гъэхъэгъэшIухэр ашIых. ШIоигъоныгъэ зиIэхэм зи пэрыохъу яIэп, къалэм дэмысхэм пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу яшIэныгъэхэм ахагъахъо, — къыIуагъ Адыгэ къэралыгъо университетым иректорэу, илъэс пчъагъэ­рэ мы еджапIэм ипэща­гъэу Мамый Даутэ.

Непэ хьисапым ылъэныкъокIэ Iоф зышIэрэ еджэпIэ анахь дэгъухэм мыр ащыщ. Адыгеим имызакъоу Урысыеми, IэкIыб къэралыгъохэми ащызэлъашIэ. Урысые Федерацием ирейтинг­хэм язэфэхьысыжьхэмкIэ 2021-рэ илъэсым я 25-рэ чIыпIэр ыубытыгъагъ, 2024-рэ илъэсым я 24-рэ хъугъэ. Къыблэ ыкIи Темыр Кавказ федеральнэ шъо­лъырхэмкIэ пэрытныгъэ ащи­Iыгъ.

Непэрэ мафэм мыщ кIэлэеджэкIо 2080-рэ къекIуалIэ, ахэм ащыщэу «Полярис-Адыгея» зыфиIорэм — 281-рэ, «IT-клубым» — 229-рэ ащеджэ, 263-мэ пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу яшIэныгъэхэм ахагъахъо.

Лъэныкъуи 7-кIэ гощыгъэу ныбжьыкIэхэм шIэныгъэхэр ара­гъэгъотых: хьисапымкIэ, информатикэмкIэ, физикэмкIэ, биологиемкIэ, химиемкIэ ыкIи астро­номиемкIэ. Республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм щеджэхэрэр ягъэхъагъэхэмкIэ сыдигъокIи къахэщых. Урысые олимпиадэхэм текIоныгъэр ыкIи хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къащыдахых.

РЕМШ-м щарагъэгъотырэ шIэныгъэхэм яшIуагъэкIэ ныбжьыкIэ пчъагъэ Урысыем ит апшъэрэ еджэпIэ анахь дэгъу­хэм ачIэхьагъэх. Республикэ естественнэ-хьисап еджапIэр къэзыухыгъэ нэбгыри 100 Мос­ква къэралыгъо университетым имеханико-хьисап факультет щеджэх.

Мы еджапIэр анахь къахэзыгъэщыхэрэм ащыщ Адыгэ къэралыгъо университетым игъусэу Iоф зэришIэрэр. Мыхэм хьисап проектхэр зэхагъэуцох, Урысые Федерацием ишъолъыр 68-мэ ыкIи хэгъэгу 17-мэ ястудентхэмрэ якIэлэеджакIохэмрэ ащ хэлажьэх. Урысые кIэлэцIыкIу гупчэу «Орленкэм» исменэу «Юный математик» зыфиIорэр кIэлэеджакIохэм я Дунэе Кавказ хьисап олимпиадэ, проектэу «Математический парк», «Музыка Математического парка», хьисап олимпиадэу «Ассара» ыкIи нэмыкIыбэхэр афызэхащэх.

Непэ республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм ипащэр Бэджэнэ Светлан ары.

— Тэ тыщеджэ зэхъум физикэмкIэ ыкIи хьисапымкIэ тишIэныгъэхэм ахэдгъа­хъощтыгъ. Илъэс 25-м къыкIоцI тиеджапIэ гъогу дахэ къыкIугъ. Непэ ар къахэщы, лъэныкъуи 7-кIэ кIэлэцIыкIухэм Iоф адэтэшIэ.

ЫпэкIэ тылъэкIуатэ. ГущыIэм пае, бэмышIэу пшъэ­шъэжъыехэм апае зэхэт­щэгъэ олимпиадэу «Ассара» зыфиIорэм тиеджакIохэм яшIэныгъэхэр зэрэтыу­плъэкIугъэхэм дакIоу культурнэ Iофтхьабзэхэри хэдгъэхьагъэх. ТиныбжьыкIэ­хэм ясэнаущыгъэ къызэIутхыныр ары типшъэрылъыр. ЗэкIэмкIи кIэлэегъэджи 150-рэ фэдизмэ Iоф ашIэ, непэрэ мафэм кIэлэеджэкIо мини 2-м ехъу щеджэ. Ахэр Урысые олимпиадэхэм ахэлажьэх, зыкI къэралыгъо ушэтынхэр зэрифэшъуашэу атых, балли 100 къизыхыгъэу ахэтыр бэ. Типроектхэм нэмыкI шъолъырхэри къахэлажьэх, — еIо пащэм.

Андрей Синякиным мы еджа­пIэр илъэс пчъагъэ хъугъэ къы­зиухыгъэр. ИмэфэкI зэрэхагъэу­нэфыкIырэр зызэхехым къэ­кIуагъ. Мыщ шIэныгъэу щызэригъэгъотыгъэхэм яшIуагъэкIэ лъэгэпIэ инхэм зэранэсыгъэр къытиIуагъ. Москва дэт банкым Iоф щешIэ.

— Гурыт еджапIэу N 3-м ия 6-рэ классым сисыгъ мыщ сыкъэкIонэу зесэгъа­жьэм. Урысые олимпиадэхэм бэрэ сахэлэжьагъ, фэгъэкIотэнхэр сиIэхэу Москва къэралыгъо университетым сычIэхьэгъагъ, ащ сыщеджэныр къин къыс­щыхъугъэп. Тэ тызыщеджэщтыгъэ лъэхъаным къыщегъэжьагъэу бэ зэ­хъокIыгъэр, непэ ныбжьыкIэхэм шIэныгъэ зэрагъэ­гъотыным фэшI ящыкIа­гъэр зэкIэ яI, аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ технологиехэмкIэ Iоф ашIэ, — къыIуагъ ащ.

«Полярис-Адыгея» зыфиIо­рэм хьисапымкIэ илабораторие ипащэу Юрий Карпенкэм нэ­ужым гущыIэгъу тыфэхъугъ. Мы еджа­пIэм зэрэщеджагъэр, шIэ­ныгъэ куухэр зэрэзэригъэгъотыгъэхэм ишIуагъэкIэ Санкт-Петербург къэралыгъо университетым фэгъэкIотэнхэр иIэу зэрэчIэхьагъэр ыкIи ар дэгъу дэдэу къызэриухыгъэр къытфиIотагъ. РЕМШ-м хэхъоныгъэ­хэр зэришIыхэрэр, мыщ къе­кIолIэрэ кIэлэеджакIохэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ яшIэ­ныгъэхэм зэрахагъахъорэр, гупшысэкIэ дэгъу яIэ зэрэхъу­рэр къыхигъэщыгъ. НыбжьыкIэу мыщ щеджэхэрэм къэгъэлъэгъон дэгъухэр яIэх ыкIи ащ ишIуагъэкIэ щыIэныгъэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щаубытын амал аIэкIэлъ.

ДЕЛЭКЪО Анет. Сурэтхэр: А. Iэшъын, РЕМШ.