Лъэпкъ искусствэм итарихъ щыщ

Адыгэхэм ямэкъэмэ Iэмэ-псымэхэр

Хэтрэ цIыф лъэпкъи къыгъэшIагъэм, пэкIэкIыгъэм ыкIи щыIакIэу зыхэтым ялъытыгъэу, ахэм къапкъырыкIэу орэдхэр, мэкъамэхэр иIэх. Мэкъамэхэр къырагъаIохэу адыгэхэм Iэмэ-псымэу пшIым нахьыбэ яIагъ. Ахэм ащыщэу непэ нахь агъэфедэу къэнэжьыгъэхэр Iэпэпщынэхэр, шыкIэпщынэхэр, пхъэкIычыр, шъонтырыпыр. Тэ джы зигугъу къэтшIыщтыр ащыгъупшэжьыгъэмэ ащыщэу бжъэмый зыфаIорэр ары. Бжъэмыер епщэхэзэ макъэр къызэрагъэкIырэмэ ащыщэу зыпэблагъэр «рожок» зыфаIорэр ары. Былым (цу) бжъакъом хашIыкIыщтыгъ, ыцыпэ псыгъокIэ уепщэнэу щытыгъ, мэкъэ псыгъо дахэу къикIырэр чыжьэу ущыIэми зэхэпхыщтыгъ. Бжъэмыер адыгэмэ ижъдэдэкIэ агъэфедэщтыгъ, нарт пщыналъэмэ къахэфэрэ лIыхъужъэу Ащэмэз ащ фэIэзэ дэдагъ. Ау ар запщэщтыгъэ бжъэмыер къызэрыкIоу щытыгъэп. Зы цыпэм уепщэмэ, шIугъэм, нэфынэм уафэзыщэрэ мэкъамэ къикIыщтыгъ, адрэ цыпэм уепщэмэ — шIункIым, ем уязыщалIэрэр. Ащ зэфэхьысыжь гупшысэ гъэшIэгъонхэр уегъэшIых: цIыфым ышIэрэ пстэури шIугъэм фэгъэзэгъэн фае. Орэдри, мэкъамэри, цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу хъуным тегъэпсыхьагъэхэу щытынхэ фае.

КIэлэцIыкIухэм ядунай

«Моу сымышъхьахынэуи, нан…»

Шъэожъые гушIубзыу цIыкIоу илъэси 4 — 5 зыныбжьым ябынхэр Шамик зэреджэхэрэр. ЫцIэ шъыпкъэр Щамил. Сабый пстэумэ зэряшэнэу, зэкIэ ышIэмэ шIоигъу, упчIэрый. Нэф къызышъырэм къыщыублагъэу чэщ зыщыхъурэм нэс упчIэ мыухыжьыр унэм исхэм аретэкъу­лIэ. АщкIэ анахь «тхъэжьхэрэр» янэжърэ ятэжърэ, хъупхъэ дэдэр инэнэжъ. Мэфэ ощхылэ горэм Шамикрэ янэжърэ унэм зэдисынхэу хъугъэ. Шхэни, пкIэни, лъэни къытенагъэп. Къещхыми, бэдзэогъу мэфэшхо гопэгъу. Шамики тIэкIыхьэгъэ цIыкIути, ыпшъэ шIохэлъэгъэ тхылъ тхыгъэр ынэ къыпэшIофагъ: — Нан, нан, сыд пIуагъа мы спшъэ илъыр, зэ къысэIожьи? — ишъыпкъэ дэдэу янэжъ елъэIу. Къом ыкъо цIыкIоу зыпишIын щымыIэм щыгушIукIызэ, Минсурэ-нанэ къыреIо: — А сикIэлэхъужъ! Мыр тхылъ лъапI, джэгуалъэп, бгъэчэрэгъуи хъущтэп, умыщынэным пае къыпфязгъэтхыгъ. — Ара, нан, дэгъуба адэ, сыщынэнэп, — еIо, анахь иным фэдэу ыIэ цIыкIу­хэр ыпчанэ ригъэуцуагъэхэу. ТакъикъкIэ, зыгорэ ыгу къызэрэкIыгъэр мыгъуащэу, инанэ къечъалIи IаплI къырищэкIыгъэу къелъэIу: — Нан, моу ащыгъум джыри мыщ фэдэ сымышъхьахынэу къысфягъэтхыба…Зэхихыгъэм нэнэжъыр къыгъэ­- щхыгъ.

«Хьэр Iофыжьа, сикIал…»

Шъэожъые емышIэ-шIумышIэм, Тхьэм нахь ымышIэу, къыфахьыгъэ хьэжъу щыр цIыкIум ыгу фэгъоу, «чэщым чъыIэ мылIэнэу» ыIуи, ицы бгъэфэбэ дахэр щилъагъ. Адрэм зэхишIыкIыгъэп – хьапэ*сапэ ригъэфагъ. Ар зылъэгъугъэ сабыеу гъырэм еубзэзэ, инэнэжъ егъэрэхьатыжьы. — А сикIэлэ нэфын, хьэр уиджэнэ цIыкIухэмкIэ пфэпэнэу щытэп, плъэгъурэба ышъо зэрэпырэцэ дахэр, ащ егъэфабэ, — шъэожъыем ынэпсыцэ дыигъэхэр ынэгушъхьэмэ атырелъэкIыкIы, джэгунэу ечъэжьэжьыгъэ шъаом кIэлъыплъэзэ нанэм зыфеIожьы: «Хьэм фапшIэрэр зэхимышIыкIыгъэр Iофэп, шIу зыфэпшIэрэ цIыфым узэхерэшIыкIи, сикIал».

Ащ игушIуакI

Ромик (Рэмэзан) хьакIапIэ зыдищэнэу янэжъ ефапэ. — Тыдэ тыкIощта, нан, Мыекъуапа? — Хьау, нынэ, модэ къоджашъхьэм дэс нанэ горэм дэжь, ау къыосIощтыр ошIа? — ахъщэ къыуитынэу ежьэмэ, къы­Iыпхы хъущтэп, псэкIоды, ежьыри пенсие тIэкIумкIэ щыI. Шъэожъыем IорышIэ дэдэу «хъун, хъун!» еIо. КIуагъэх, къыщысыгъэх. Ромики тхъэ­жьэу чэтыушхо кIэ шъабэм дэджэгугъ, зы­Iуифыхьагъ. КъэкIожьынхэу къежьэ­жьыгъэхэу, зыдэкIогъэ ныом «Инышхо охъу!» ыIуи, Ромик соми 10 (ар мэкIагъэп а лъэхъаным) къыIэкIилъхьагъ. — Эх! Джарыба сэ зыфэсIуагъэр! — гушIор фэмыгъэбылъэу, раIуагъэри бэшIагъэу щыгъупшэжьыгъэу ахъщэр пытэу зыIэкIиубытагъ. Н. Дзэукъожь

Хьаткъо Ахьмэд УнакIэ

Ей, ей, сыд унакI? — МакIо, макIо, ашъхьадэкI, ЗэплъэкIыгъо уимыфэзэ, Инэу, инэу зыкъеIэт! Тезылъхьэрэри умылъэгъу, Ар зыгъэчъырэри темылъагъу — Ригъэхъузэ, ашъхьадэщы, Ищыгъэшхоу бэу зэтет!

Чылэпхъэеут

Тракторым ыуж итэу Чылэпхъэеутыр зэнкIабзэу лъэкIо. Цэ цIыкIухэр къыдэзы, ДэбзыкIыгъэм дэгъуалъхьэх. ЕтIэ шъэбабзэкIэ ар дегъэбылъы­хьэшъ, Iушъашъэу непэ чIыбэ зэлъешIы.

Хырыхыхьэхэр

Адэдае къыхэзы, адэмэз хэфэжьы.(Дэжъый).

Амыгоу фыгу нэт, амыдэу дарие джан. (ПIырыпI).

БгъэуцIынмэ мэбэгы, бгъэтIыпIэмэ мэцIацIэ. (Натрыф).

Гъогу напцэм лъы пцIагъэ хэлъ.(Цумпэ).

Пчэгъу шъхьапэ рыкIу, нэкIу бырэтIэжъ. (Къэбы).

Къарышъопс псым къы­хэкIы. (Сэнашъхь).

Зышъхьэ чIым чIэлъэу, зыпкъ дунаим тет. (Бжьыныф).

  НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.