Адыгэ культурэм, шэн-хабзэхэм ныбжьыкIэхэр нэIуасэ зыщафашIырэ лагерэу «Адыгэ Хабз» зыфиIорэр мы мафэхэм зыгъэпсэфыпIэу Рыфабгъо щэлажьэ. Абхъазым къикIыгъэ хьакIэу къытфэкIуагъэхэр ащ тщагъэх. ЗыгъэпсэфыпIэ чIыпIэм ичIыопс идэхагъэ имызакъоу адыгэ шъуашэм, адыгэ Iэпэщысэхэм якъэгъэлъэгъонхэм, IэпэIасэхэм ядесэ къэтыгъохэм ахэлэжьэнхэу хъугъэ.

Iофтхьабзэм изэхэщакIор КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым щагъэпсыгъэ Проектнэ офисэу адыгабзэм икъэухъумэнрэ изэгъэшIэнрэ адэлажьэрэр ары. Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъ­къарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, хы ШIуцIэ Iушъом къарыкIыгъэ студент 50 мыщ къыщызэIукIагъ. Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, бзэшIэныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбый ныбжьыкIэхэм адыриIэгъэ зэIукIэгъум тефэу тэри хьакIэхэр тигъусэу такъыхэхьагъ. ИгущыIэ зэпигъэуи Бырсыр Батырбый къытпэгъо­кIыгъ. Абхъаз Республикэм илъэпкъ гъэзетэу «Апсны» иредактор шъхьаIэу, абхъаз- адыгэ филологием и Гупчэу Абхъаз къэралыгъо университетым щызэхэщагъэм ипащэу Ахра Анкваб Бырсыр Батырбый къышIэжьыгъэу гуфэбэныгъэ хэлъэу шIуфэс зэрахыгъ. Адыгэ шэн-хэбзэ зэхэтыкIэхэм афэгъэхьыгъэ десэу студентхэм адишIыгъэр Бырсыр Батырбый зеухым хьакIэхэр пчэгум къырагъэб­лэгъагъэх, Ахра Анкваб гущыIэр ратыгъ, гум къикIырэ гущыIэхэр ныбжьыкIэхэм афигъэзагъ:

— Лъэшэу сигуапэ мыщ фэдэ зэхэхьэ шIагъом тыкъызэрэтефагъэр. Зэкъош шъолъырхэм яныбжьыкIэхэр зэрэшIэнхэм, лъэпкъ шэн-хабзэхэр къаухъу­мэнхэм, лъагъэкIотэнхэм алъэныкъокIэ ащ ишIогъэшхо къэ­кIощт. Адыгэ къэралыгъо университетымрэ абхъаз-адыгэ филологием и Гупчэу Абхъаз къэралыгъо университетым щызэхэщагъэмрэ зэдэлэжьэнхэм фэгъэхьыгъэ зэзэгъыныгъэм зэдыкIэтхагъэхэу а лъэныкъомкIэ апэрэ лъэбэкъухэр тэшIых. Нахьыбэрэ тызэхэхьан, тызэрэшIэн, абхъаз-адыгэ лъэпкъхэм хэхъоныгъэ языгъэшIыщт Iоф­тхьабзэхэр зэхэтщэнхэ фае. Шъори шъуизэхахьэ шIуагъэ къытынэу шъуфэсэIо!

Нэужым ныбжьыкIэхэр IэпэIасэхэм ядесэ къэтыгъохэмкIэ загощыгъ. Адыгэ шыуанэм ишIын пылъ шъэфхэм ПIатIэкъо Айдэмыр кIалэхэр щигъэгъозагъэх. Адыгэ шъуашэм, дышъэидэным афэгъэхьыгъэу пшъашъэхэм апае десэр зезыщагъэр Боджэкъо Бэлл.

IэпэIасэм къыздихьыгъэ адыгэ саехэр пшъашъэхэм къызщалъи, къэгъэлъэгъон хьалэмэт къашIыгъ. Общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» итхьаматэу ЛIы­мыщэкъо Рэмэзан, Хэсашъхьэм хэтхэу МэщфэшIу Нэдждэт, ЦIыкIушъо Аслъан, Хъот Юныс зэгъусэхэу Iофтхьабзэм къекIолIагъэх. Абхъазым къикIыгъэ хьакIэхэм шIуфэс къарахыгъ. Ащ ишъхьа­фитныгъэ фэбэнэным фэхьазырэу гуфакIохэм яапэрэ куп хэтэу къош хэгъэ­гум зэрэкIогъагъэр МэщфэшIу Нэдждэт Ахрэ къыфиIотагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет икIэлэегъа­джэхэм ялIыкIо куп хэтэу Темзэкъо Маринэ абхъаз-адыгэ филологием и Гупчэ зэрэщыIагъэр хьакIэхэм агу къэ­кIыжьыгъ, зэфэчэфыгъэх. Гуманитар ушэтынхэмкIэ институтым ипащэ игуа­дзэу Биданыкъо Марзиет нэIуасэ фэхъу­гъэх. ЗыгъэпсэфыпIэ чIыпIэр яунаеу лъэпкъ Iофтхьабзэхэу щызэхащагъэхэм ахэлэжьэнхэм ныбжьыкIэхэр яшъып­къэу пылъыгъэх. Бысымэу Бибэ Нуриет Iоф­тхьабзэм изэхэщакIохэми, хэлажьэхэрэми, хьакIэу къекIолIагъэхэми тынчыгъэ щагъотыным ынаIэ тетыгъ. Ылъэгъурэр лъэшэу шIогъэшIэгъонэу «Апсны» иредактор шъхьаIэ игупшысэхэмкIэ къыддэгощагъ:

«Мыщ фэдэу ныбжьыкIэхэм зэрадэлажьэхэрэм мэхьанэшхо иI. Лэжьыгъэ къэзытыщт чылапхъэм уешIушIэн фае. Мыхэр — тинеущырэ мафэх, лъэпкъхэр лъызыгъэкIотэщтхэр ары. Тэ ти Гупчэ зызэхащагъэр илъэс хъугъэ ныIэп, джыри зыгорэ тшIынэу игъо тифагъэп. Непэ Адыгеим щытлъэгъурэ Iоф­тхьабзэхэр тшIогъэшIэгъоных, щысэ зытепхын закI. Тэри ащ фэдэ зэхахьэхэр тшIынхэ фае. Тызэгъусэу ахэр редгъэ­кIокIыхэмэ тиныбжьыкIэхэри нахь зэрэшIэных, тапэкIэ лъэбэ­къушIухэр тшIыщтых».

ЗыгъэпсэфыпIэу Рыфабгъо зэтезгъэу­цуагъэу, лъэпкъ мэфэкIэу мыщ щызэхащэхэрэр зигукъэкIыгъэу, ахэм ублапIэ афэзышIыгъэу Бибэ Мурат ишIэжь мыжъосын хьакIэхэр екIолIагъэх. Ащ ищыIэныгъэ зыфигъэшъошэгъэ лъэпкъ Iофтхьабзэхэу зыгъэпсэфыпIэм щызэхи­щэщтыгъэхэм якъэбар ашIогъэшIэгъоныгъ. Адыгэ лIэкъо чъыг-хатэу Рыфабгъо щыгъэтIысхьагъэр, лъэпкъ тамыгъэ­хэр, ижъырэ зэманхэм къащегъэжьа­гъэу лъэпкъым щыщ цIыфхэу зыцIэ Iугъэхэм афэгъэхьыгъэ нэпэеплъхэр къаплъыхьагъэх, мэкъэшхо зыпыIукIырэ апэрэ псы­къечъэхыпIэу «Шум» зыфаIоу Рыфаб­гъо ипсыкъечъэхыпIэхэр къызэIузыхырэм екIолIагъэх.

Мэфэ реным тигъусэгъэ хьакIэхэм алъэ­гъугъэм, зыIукIагъэхэм, нэIуасэ зыфэхъугъэхэм, адашIыгъэ зэдэгущыIэгъухэм язэхашIэ къыгъэбаигъэу тиIоф­шIэгъоу Ахрэ къытиIуагъ:

«Тхьашъуегъэ­псэу, гуфэбэныгъэ хэлъэу шъукъытпэгъокIыгъ. Ау ащ щытыухырэп, етэ­­гъэжьэ къодый. Тызэхэхьащт, тызэдэлэжьэщт, къыкIэлъыкIощт зэIукIэгъухэр тапэ илъых». Тэу Замир.