Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей къэгъэлъэгъон про­ектэу «Ащэмэз икъамыл» зыфиIорэр къыщызэIуахыгъ.

Адыгэ къамылэу ащыгъупшэ­жьыным нэсыгъэм имэхьанэ зыкъегъэIэтыжьыгъэным ар фэ­гъэхьыгъ.

«Ащэмэз икъамыл» зыфиIорэ проектым адыгэ лъэпкъымкIэ мэхьанэшхо иI. Къамылыр ижъ­ижъыжькIэ адыгэхэм анахь якIасэу агъэфедэщтыгъэ мэ­къэмэ Iэмэ-псым, къамылапщэ IэпэIасэхэм ар «къагъэгущыIапэу» зэрэщытыгъэр фольклор тхыгъэхэм къаIуатэ. ТиныбжьыкIэхэр ащ нэIуасэ фэхъунхэ амал яI.

Къэгъэлъэгъоным икуратор шъхьаIэу Лъэпкъ музеим этнографиемкIэ иотдел ипащэу Цэй Сусанэ зэхахьэр къызэIуихыгъ.

«Музыкальнэ Iэмэ-псымэ анахьыжъхэм ащыщ къамылыр. — къыIуагъ Сусанэ. — Адыгэ культурэм ащ чIыпIэшхо щеубыты, ар лъэпкъ искусствэм ыкIи культурнэ кIэным янэпэ­еплъ. БлэкIыгъэ лIэшIэгъухэм сыд фэдэрэ мэфэкIи къамылыр къыщыIущтыгъ, къамылапщэхэм шъхьэкIафэ афашIы­щтыгъ. Адыгэ­хэм якъини яхъяри къамылым адигощыщтыгъ: мэкъэмэ чэфыри, гъыбзэри. Илъэс 50-кIэ узэкIэIэбэжьымэ Iэмэ-псымэр ащыгъупшэжьыным нэсыгъагъ. Мы гумэкIыгъом идэгъэзыжьын шIэныгъэлэжьхэмрэ адыгэ культурэр зышIогъэшIэгъонхэмрэ дэлэжьэнхэу рагъажьи, къамылым имэхьанэ къаIэтыжьыгъ».

Зэхахьэр лъигъэкIотагъ АР-м изаслуженнэ сурэтышIэу, адыгэ­хэм яижъырэ искусствэ иушэтакIоу ГъукIэлI Замудин. Ащ адыгэ къамылыр лъэпкъым Iуи­­гъэкIэжьыгъ, имэкъамэ ыгъэ­жъынчыгъ.

«Непэ апэрэу къамылым фэ­гъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон АР-м и Лъэпкъ музей къыщызэIуа­хыгъ. Къамылыр — лъэпкъым ымакъ, инэпэеплъ. Ащэмэз къы­щежьэгъэ къамылыр непэрэ мафэм мэбзэрабзэ. Лъэпкъ Iэмэ­-псымэхэм яшIынкIэ Iэпэ­Iасэхэр мымакIэу тиI: Нэгъой Заур, Абыдэ Хьис, Нэгъэрэкъо Казбек, ТIэшъу Аслъан, Увыж Анзор, СтIашъу Мадин, нэ­мыкI­хэри», — къыIуагъ ГъукIэлI Замудин.

Зэхахьэм къыщыгущыIагъ лъэпкъ Iофыгъохэм агъэгумэкIэу Чэмышъо Гъазый.

«Къамылым къыкIугъэ гъогур лъэпкъым ибаиныгъэ шъхьаI. Тэ тиныбжьыкIэгъум ар агъэфе­дэщтыгъэп, кIодыжьыным иIоф нэсыгъагъ. ГъукIэ Замудин фэдэ цIыфхэм Iэмэ-псымэр къытфау­хъумагъ», — къыхигъэщыгъ Чэмы­шъо Гъазый.

Археолог цIэ­рыIоу, АР-м и ­Лъэпкъ музей инаучнэ IофышIэ ­шъхьаIэу Тэу Ас­лъан гущыIэгъу тыфэхъугъ.

«Къамылым ита­рихъ Нарт эпосым къыщежьагъ, — къытфиIотагъ Тэу Аслъан. — Ащэмэз пшъыгъэу чъыг лъапсэм зыригъэкIыгъэу хэчъыягъ, ау ошIэ-дэмышIэу мэкъэмэ дахэ горэм ар къыгъэлъэтагъ. Макъэр къыздиIукIырэ чIыпIэм зекIуалIэм, хьамлыумэ чъыгым рашхыкIыгъэ гъуанэм жьыр арэпщэшъ, мэкъэмэ дахэ къарыIукIэу зэхихыгъ. Ащэмэз ар къыриупкIи, апэрэ къамылыр ышIыгъ.

АР-м изаслуженнэ сурэты­шIэу, модельерэу СтIашъу Юрэ къызэриIуагъэмкIэ, «...Джырэ уахътэм къамылым фэгъэхьыгъэ пшысэм къыхахыжьыгъэу Iэмэ-псымэм имэхьанэ къаIэтыжьы. Непэрэ дунаим ар къыхащэжьынышъ, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм агъэ­федэн алъэкIыщт».

«Адыгэ къамылым фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон зэрэзэха­ща­гъэм мэхьанэшхо иI, — хи­гъэу­нэфыкIыгъ шIэныгъэлэ­жьэу Унэ­рэкъо Рае.

«Къамылыр аукъодыеу иуупкIынэу щытэп. Ышъхьапэ ще­гъэжьагъэу ылъапсэ нэс уеIэ­бэхызэ IэкIэ уушэтын фае, ащ игъумагъэ, ипытагъэ, зэрытыпIэ пчъагъэу зэрэзэтеутыгъэр — зэ­кIэми мэхьанэ яI. Хъунэу къахэщырэр къамылышIхэм къыраупкIы, ау къамылишъэм щы ныIэп къыхэкIырэр. Къамыл кIоцIыр мызэикIэу, ыкIоцI зэ­хэ­кIэу щытмэ, мэкъэ тэрэз къы­тыщтэп, ащ Iэмэ-псымэ хэпшIыкIышъущтэп. Я 19-рэ лIэшIэгъум къыщыублагъэу къа­мылыр гъу­чIым хашIыкIэу аублагъ», — еIо лъэпкъ купэу «Джэныкъу» зы­фиIорэм ипащэу Юсып Заур.

Iофтхьабзэм Адыгэ Респуб­ли­кэм ишIэныгъэлэжьхэм ащыщ­хэр, лъэпкъ интеллигенцием инахьыжъ гъэшIуагъэхэр, АР-м культурэмкIэ и Министерствэ илIыкIохэр, еджэпIэ зэфэшъхьафхэм ачIэсхэр, журналистхэр ыкIи искусствэр зикIасэхэр хэлэжьагъэх. МэфэкI зэхахьэр зэгъэфагъэу, узIэпищэу, уигъэ­даIоу гъэпсыгъагъэ.

Адыгэм ылъапсэ зэрэкуум, тикультурэ зэрэбаим, ащ лъэпкъыхэр зэрэзэрипхыхэрэм, ты­зэрэзэфищэрэм щэч хэлъэп.

Лъэпшъыкъо Фатим. Сурэтхэр: А. Iэшъын.