Дунаим цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу, шъхьадж ежь бзэ гъэнэфагъэ Iулъ. ЩыIэпын фае цIыф лъэпкъ иныдэлъфыбзэ шIо-мыдахэу, шIомылъапIэу, ащ хэхъоныгъэ ышIыным, нэмыкI лъэпкъхэми ар къагурыIо, рыгущыIэхэ, зэрагъашIэ хъуным кIэмыхъо­псы­рэ. Аущтэу зыкIыщытыри гурыIогъуаеп.

[caption id="attachment_140257" align="aligncenter" width="800"] «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.[/caption]

Ныдэлъфыбзэр — лъэпкъым ыпс, итыгъ. Ар кIочIэшху, тэмабгъу, цIыф лъэпкъым игъэсэкIо ин. Лъэпкъыр лъэпкъы зышIырэр, ар щызыгъаIэрэр, хэхъоныгьэ езыгъэшIырэр, ыпэ­кIэ лъызыгъэкIуатарэр бзэр ары. Бзэр щэIэфэ лъэпкъыр мэпсэу, мэлажьэ, ау ар зыкIодыжьырэм, лъэпкъыри мэкIодыжьы, нэмыкI цIыф лъэпкъ инымэ ахэткIухьажьы.

Сыд фэдэ чIыпIэ хьылъэ адыгэ лъэпкъыр ифагъэми, щыIэныгъэм изэжъупIэ пчъа­гъэмэ арыуцоу хъугъэми, къа­кIэхъухьэрэ ныбжьыкIэмэ япIун, ягъэсэн имэхьанэ къырагъэ­Iыхыгъэп, нахь аIэтыгъ, ылъапсэ зэрагъэпытэщтым анаIэ тырагъэтыгъ. Адыгэмэ дэгъоу къагурыIощтыгъ ныбжьыкIэхэр лъэпкъым инеущырэ мафэ зы­фэдэщтымкIэ, хахъоу, щытхъоу пылъыщтымкIэ жъогъо­гъуазэу зэрэщытхэр. Ар къыдалъытэзэ, ныбжьыкIэмэ ягъэсэныгъэ-пIуныгъэ сыдигъокIи мэхьанэшхо ратыщтыгъ, ахэр щыIэныгъэм илъэныкъо пстэуми афэухьазырыгъэнхэр пшъэрылъмэ япшъэ­рылъыжьэу алъытэщтыгъ.

Непэрэ мафэм ныбжьыкIэхэм гъэсэныгъэ-пIуныгъэ тэрэз ягъэгъотыгъэнымкIэ анахь мэхьэнэ ин зиIэмэ ащыщ еджапIэр. Мыщ лъэпкъым ибаигъэ, ианахь шэн-хэбзэ дахэмэ сабыйхэр щапсыхьэх, гъэсэны­гъэм икуупIэхэм щыхащэх, шIум, дэ­хагъэм щыфагъасэх.

Ныдэлъфыбзэр ныбжьыкIэхэм ягъэсэныгъэ-пIуныгъэкIэ амалышIоу щыт. «Чыр цIынэзэ умыуфэмэ, гъумэ пфэуфэжьыщтэп» аIо адыгэмэ. Тилъэпкъ инеущырэ мафэ нэфэу, хахъо иIэу, гъэхъэгъэ инхэр ышIыхэу, ищытхъу зиIэтызэ псэу тшIоигъомэ, непэ тиныбжьыкIэмэ ягъэсэныгъэ-пIуныгъэ тынаIэ лъэшэу тедгъэтын фае. Егъа­шIэм тиадыгэ лъэпкъ зыгъэ­дахэрэр, зыгъэлъапIэрэр шэн-зекIокIэ дахэу тиIэхэр, укIытэ зэрэтхэлъыр, зэдеIэжьыныр, гукIэгъуныгъэр, шъхьэкIэфэныгъэр, цIыфыгъэр, зэфэныгъэр, шьыпкъэныгъэр ары. Ахэр икъу фэдизэу кIэлэеджакIомэ ягъэшIэгъэнымкIэ, агурыгъэIогъэнымкIэ, ящыIэныгъэкIэ хэбзэ­-бзыпхъэу афэшIыгъэнымкIэ ны­дэлъфыбзэм иамалхэр чанэу дгъэфедэнхэ фае.

Сабыим игъэсэнкIэ анахь мэхьанэшхо зиIэмэ ащыщэу тлъытэрэр урокыр ары. Программэм къыдилъытэрэ Iофыгъохэр зэкIэ зыщыдгъэцакIэ­хэрэр мы чIыпIэр ары. Урокыр нахьыпэрэ урок къызэрыкIоу зэрэщытыгъэм текIэу, нахь гъэ­шIэгъонэу зэрэтшIыщтым тыпылъэу, тиIофшIэкIэ амалхэм, тиIэпэIэсэныгъэ ренэу хахъо афэтшIызэ Iоф тэшIэ. Тилъэ­хъанэ урокым мэхьэнэ гъэнэфагъэ щызыубытырэмэ адиштэу техническэ амал зэфэ­шъхьафхэм ащыщхэр тэгъэфедэх. Мыхэм урокыр къагъэбаи, къагъэпсынкIэ, нахь гъэшIэгъон къашIы.

Жабзэм фэлэжьэрэ урок зэ­фэшъхьафхэр зэхэтэщэх: урок- хьакIэщхэр, зэнэкъокъухэр, къэ­гъэлъэгъонхэр, инсценировкэхэр зыхэтхэр, джэгукIэ зэ­фэшъхьафкIэ зэтефыгъэ шIыкIэхэр, урок-концертхэр, тхылъеджэ зэIукIэхэр.

Лъэпкъыбзэр нахь куоу ашIэным, шIу алъэгъуным пае, урокым имызакъоу, еджапIэхэм Iофыгъо зэфэшъхьафхэр ащызэхэтэщэх. Хабзэ тфэхъугъэу илъэс къэс тиеджапIэхэм ны­дэлъфыбзэм и Мафэ ехъулIэу «Убзэ зэгъашIэ, уилъэпкъ гъэ­дахэ», адыгэ шъуашэм и Мафэ, «Сыдэу дахэ мы тихабзэ» ыIоу щызэхэтэщэх; зэIукIэгъухэр, зэнэкъокъу-джэгукIэхэу «Гу­бзыгъэхэр», «Гулъытэ чан зи­Iэхэр», пчыхьэзэхэхьэ зэфэшъхьафхэр ретэгъэкIокIых. КIэлэеджакIохэм яшъыпкъэу зэ­нэ­къокъухэм зафагъэхьазыры, ахэлажьэх. ЗэкIэми сочинение­хэр атхыгъэх, усэхэм къяджагъэх, зэхалъхьагъэх, орэдхэр къаIуагъэх, хырыхыхьэхэр, гущыIэжъхэр нахьыбэу зышIэхэрэр къэнэфагъэх. Мыхэм ягуапэу къахэлажьэх сабыйхэм янэ­-ятэхэри. Мыщ фэдэ пчы­хьэзэхахьэхэр нахьыбэрэмкIэ адыгэ джэгу дахэкIэ тэухыжьых. Джэгур адыгэ хабзэм тетэу, шэпхъэ гъэнэфагъэхэр къыда­лъытэзэ, ежь кIэлэеджакIомэ зэращэ, ны-тыхэри, хьакIэу къе­кIуалIэхэрэри ягуапэу джэгум хэлажьэх.

Мыхэм афэдэ пчыхьэзэха­хьэхэм, зэнэкъокъухэм лъэп­къым ыбзэ идэхагъэ, ибаигъэ, ищэрыуагъэ кIэлэеджакIохэм ащызэхашIэ, ялъэпкъ культурэ шIулъэгъоу фыряIэр нахь ща­гъэпытэ, хахъо щыфашIы. ШIэныгъэу ыкIи къулаиныгъэу щагъотырэм дыкIыгъоу пIуныгъэ­-гъэсэныгъэ тэрэз яIэу, цIыфыгъэр, адыгагъэр яшапхъэу щы­Iэнхэу ныбжьыкIэхэр щапIух.

Лъэпкъым ихъишъэ дэгъоу ашIэу, яныдэлъфыбзэ рыгушхо­хэу, ягулъытэ чанэу, нэмыкI цIыф лъэпкъхэми шъхьэкIэфэныгъэрэ лъытэныгъэрэ афа- шIэу, зэгурыIохэзэ, зэдеIэжьхэзэ зэ­дэпсэунхэм, гукIэгъушхо, Iэдэб ин ахэлъэу къыткIэхъу­хьэрэ ныбжьыкIэхэр пIугъэнхэм тынаIэ тетэгъэты. Лъэпкъым ищыIэкIэ-псэукIэ, игупшысэ-гу­лъытэхэм, итарихъ, икультурэ ныбжьыкIэхэр акIэрымычыгъэу пIугъэнхэр тэ непэ типшъэрылъ шъхьаIэу зыфэтэлъэгъужьы, ащ тырыгъуазэзэ тиIофшIэн зэхэтэщэ.

КIэлэегъаджэхэр чанэу ахэлажьэ республикэм щызэхащэрэ Iофтхьабзэхэм: олим­пиа­дэхэм, научнэ-практическэ кон­ференциехэм, зэнэкъокъу­хэм, педагогическэ фестивальхэм, яIэпэIэсэныгъэ ренэу хагъахъо.

ЦIыф лъэпкъым ыкIуачIэр ныдэлъфыбзэм ыкIуачI, ныдэлъфыбзэм иамалхэр цIыф лъэп­къым иIашэх. Арышъ, тиадыгабзэ дгъэшIоныр, дгъэлъэпIэныр, дгъэфедэныр, ащ идэхагъэрэ ищэрыуагъэрэ тиIэрылъхьэхэу, ыкIуачIэ ткIуачIэ хэлъэу, ар къэтыухъумэзэ, тинеущрэ мафэ тыхэхьаныр — джары тимурад шъхьаIэр, пшъэрылъ инэу зыфэдгъэуцужьырэр.

Ожъубаныкъо Светлан.

Тэхъутэмыкъое гурыт еджа­пIэу N 1-м икIэлэегъадж.