Тинепэрэ лъэхъан гъэсэныгъэм зэпымыоу хэхъоныгъэхэр ешIых, зэхъокIыныгъэшIухэр фэхъух. Ахэм адиштэу бзэхэр зыщызэрагъэшIэрэ Гупчэу «Активыр» илъэс 30 хъугъэу игъогу къырэкIо.

Къыдэхъугъэм сыдигъокIи къыщы­мыу­цоу, хэхъоныгъэ зэришIыщтым пылъ. Ащ дакIоу, илъэс зэкIэлъыкIохэм хэбзэшIоу щагъэпсыгъэхэр чIимынэхэу, кIэу къе­жьэхэрэм алъэхъу, иIофшIэн гъэшIэгъо­нэу зэригъэпсыщтым зэпымыоу ыуж ит.

ЕгъэжьапIэр

ЕджапIэр зыгъэпсыгъэу, ащ ипащэу, Адыгэ Республикэм лъэпкъ гъэсэны­гъэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Едыдж Мэмэт гущыIэгъу тыфэхъугъ, Гупчэр зэ­хищэным зыкIытыриубытагъэм тыкIэупчIагъ.

— Сыкъызщыхъугъэ Анталием ит адыгэ чылэу Елэмэ Адыгэ хэкум икъэбар дэгъоу щытагъэшIагъ, шIу тагъэлъэ­гъугъ. Сятэшэу Азиз къэбархэр куоу ышIэщтыгъэх, ащ хэкум тыфищагъ. Си­цыхьэ телъыгъ, уахътэр къэсэу амал горэ щыIэ зэрэхъугъэм тетэу, Адыгеим сыкъэзэрэкIожьыщтым. Апэдэдэ 1990-рэ илъэсым чъэпыогъум нэбгыритф тыхъоу Налщык конференцие горэм тыкъырагъэблэгъагъ. Ащ дэжьым сэ зэу сыкъэ­нэнэу сыфэягъ. Ау тхылъ IофхэмкIэ ар зэрэмыхъущтыр къызгурагъэIуагъ. Нахь псынкIэу къызэрэзгъэзэжьыщтым ихэкIыпIэхэм салъыхъузэ, сисэнэхьаткIэ тыркубэзэмкIэ сыкIэлэегъаджэу щытти, еджа­пIэ горэм укъыригъэблагъэмэ ар къызэрэбдэхъущтыр къысаIуагъ. Ащ лъыпытэу гимназиеу N 1-м лъэIу тхылъ къысфитхи, а лъэхъаным Iоф зышIэщтыгъэ обществэу «Родинэм» IэкIагъэхьагъ, ищыкIэгъэ нэмыкI тхьапэу ащ къысфигъэхьазырыгъэхэр посольствэу Анкара дэтым рагъэхьыгъэх. 1992-рэ илъэсым хэкум сыкъэкIожьын амал щыIэ хъугъэ, — къыIуагъ Едыдж Мэмэт.

ТигущыIэгъу ичIыгужъ къызегъэзэжьым Урысыер охътэ къин хэтыгъ. 1990-рэ илъэсхэм зэхъокIыныгъэхэр къежьагъэх, IофшIапIэхэр зэхэтакъощтыгъэх. «СыкъэкIожьымэ сыдэу сыхъун? Сыд сшIэщтыр? Сыд тшхыщтыр?» зы­фэ­пIощт упчIэхэр зы мафи ыгу къи­хьагъэхэп. ШIуагъэ къэзыхьыщт Iофэу зыз­фигъэзэщтым, цIыфхэм зэрахэуцон ылъэкIыщтым ар егупшысагъ. Тыркуем щыпсэурэ иныбджэгъухэр упчIэжьэгъу ышIыгъэх. Бзэ зэфэшъхьафхэр зыщызэрагъэшIэрэ гупчэхэр Тыркуем бэдэдэ итых, ащ фэдэ мыщ зэрэщымыIэр къыгурыIуагъ. Ащ Адыгеим игъэсэныгъи, цIыфхэми шIуагъэ къафихьыщтэу Мэмэт ылъытагъ ыкIи ащ фэдэ гупчэ къызэ­Iуихынэу тыриубытагъ.

— ЕджапIэ къыщызэIусхы зэрэсшIоигъом фэгъэхьыгъэ тхылъхэр хэбзэ къулыкъушIэхэм аIэкIэзгъэхьагъэх. Iоф­шIапIэу непэ тиIэр зычIэт унэр 1992-рэ илъэсым щылэ мазэм и 22-м къыта­тыгъ. Унэр чIадзыжьыгъэу бысым хэхыгъэ иIэжьыгъэп. Мэзи 2 — 3-кIэ гъэцэкIэ­жьын IофшIэнхэр зэшIотхыщтхэу, егъэ­джэным тыфежьэщтэу тыгугъэщтыгъ. Илъэсрэ ныкъорэм нахьыбэ тыпылъыгъ псэуалъэм изэтегъэпсыхьан. МэфэкI шIыкIэм тетэу 1993-рэ илъэсым чъэпыогъум и 15-м ар къызэIутхыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ Едыдж Мэмэт.

ТигущыIэгъу къыгоуцуагъэхэу, зыгъэ­гушхуагъэхэу, ныбджэгъу Iапэр къыфэзыщэигъэ пстэуми афэраз, Адыгэ Рес­публикэм и Апэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан къыщыублагъэу гъэсэныгъэмкIэ министрэу щытыгъэ Бырсыр Батырбый, Мыекъопэ къэлэ администрацием ипэщагъэу М. Черниченкэм, гъэсэныгъэмкIэ къэлэ ГъэIорышIапIэм ипащэщты-гъэу Мамыщ Юрэ анэс. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу илъэс 27-м къыкIоцI къыготэу къыдэлэжьэгъэ Аулъэ Сусаннэ (идунай ыхъожьыгъ, Тхьэм джэнэт лъа­пIэ къырет) «Активым» игъэпсын иIа­хьышIу хилъхьагъ, ипащэу Iоф ышIагъ.

Ылъэ зэрэтеуцуагъэр

Бзэхэм язэгъэшIэн зэхэпщэныр IэшIэ­хэп. Сыдми угу къи­хьагъэм уфежьэкIэ къыбдэхъущтыр зы­фэдэр къэшIэгъуае.

— МэфэкIым фэдгъэдэгъэ апэрэ зэ­хахьэм цыхьэу къыщытфашIыгъэр къэдгъэшъыпкъэжьыным тыпылъыгъ, — къе­Iуатэ Мэмэт. — Апэ кабинети 4 ныIэп тиIагъэр. Егъэджэныр зедгъэжьэгъэ апэрэ мафэм къыщыублагъэу, тIысыпIэ нэкI еджапIэм имыIэжьэу къе­кIолIагъэх, ащ нахь гушхоныгъэ къытхилъхьагъ. Джы къызнэсыгъэми, илъэс къэс нэбгырэ пчъагъэу къытфакIорэм къыщыкIэрэп.

Бзэхэм якъыхэхын

«БзитIу зышIэрэр цIыфитIу мэхъу» аIо. ИкIэлэцIыкIугъом къыщыублагъэу цIыфыр чыжьэу ыпэкIэ плъэн ылъэкIыным Гупчэм мэхьэнэ ин щыраты. Бзэ зэфэшъхьафхэр мыщ щызэрагъашIэх.

ЕджапIэм гъэсэныгъэ IофхэмкIэ ипащэу Тхьаркъохъо Фатимэ къызэриIуа­гъэмкIэ, мы илъэсым инджылызыбзэр, тыркубзэр ыкIи китаибзэр зэзыгъэшIэрэ купхэр ары къэнагъэхэр. Адрэ бзэхэмкIэ езыгъэджэнхэ зылъэкIыщт кIэлэегъа­джэхэр щымыIэхэу арэп, цIыфхэм зэрагъашIэмэ ашIоигъоу къыхахыгъэхэр лъагъэкIуатэх.

Гупчэм ипащэхэм ягукъаоу къыхагъэ­щыгъэр аужырэ илъэситIум адыгабзэр зэзыгъашIэмэ зышIоигъохэр къызэр­хэмыкIырэр ары. «Активым» иапэрэ илъэс­хэр пштэмэ, ащ фэдэ куп ямыIэу хъугъэп. Ары пакIошъ, адыгэ кIэ­лэ­цIыкIу нэбгыри 10-м щыщэу 8-м адыгабзэр ашIэщтыгъ, джы зы нэбгыр ар зышIэу къахэкIырэр.

Егъэджэн Iофыр зэрэзэхэщагъэр

— Илъэс 30 хъурэ гъогоу къызэты­нэкIыгъэм тэркIэ мэхьанэшхо иI. ТиIоф­шIэн кIэ горэ зэрэхэтлъхьащтым ыуж тит, проектыкIэхэр хэдгъэхьагъэх, джырэ лъэхъаным диштэрэ егъэджэкIэ-шIыкIэхэр къыхэтхыгъэх. А зэпстэуми ада­кIоу, тикIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэхэм зэрахагъэхъощтым ренэу тыпылъ. Ащ пае семинархэр афызэхэтэщэх, бзэхэм адэлэжьэрэ специалистхэр нэмыкI къалэ­хэм къарытэщых, къэралы­гъо зэфэшъ­хьаф­хэм, Адыгеим иапшъэрэ еджапIэхэм зэпхыныгъэ адытиI. КIэлэцIыкIухэр ежь яшIоигъоныгъэкIэ еджакIо къытфэкIонхэм тегъэпсыхьагъэу тиIоф­шIэн зэхэтэщэ, — къыIуагъ Тхьаркъо­хъо Фатимэ. Нэбгырэ шъэ пчъагъэхэм «Активыр» къаухыгъэу республикэм ыцIэ лъагэу аIэтызэ къэлэ зэфэшъхьафхэм Iоф зэра­щашIэрэм рэгушхох.

ФэгъэкIотэнхэр

Едыдж Мэмэт мы гупчэр зигъэпсыгъэ апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу фэгъэ­кIотэн гъэнэфагъэхэр куп зэфэшъхьаф­хэм афишIыхэзэ щырегъаджэх. Экономикэм зызэблехъу, уасэхэм зэпымыоу къахэхъо. Ау мыр унэе IофшIапIэу зэ­рэщытыр, ежь зиIыгъыжьын зэрэфаер къыдалъытэзэ, амал зэриIэкIэ илъэсищым къыкIоцI еджапкIэм цIыфхэм къя­хьылъэкIынэу зэблэхъугъэ фашIыгъэп.

— Сызыпылъыр гъэсэныгъэ Iоф. Хабзэр, ны-тыхэр сигъусэх. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу гъот макIэ зиIэ унагъохэм ыкIи сабыибэ зэрысхэм къарыкIыгъэхэм, дэгъу дэдэу еджэхэрэм, кIэ­лэцIыкIухэу зянэ-зятэхэр адыгэ лъэп­къым шIуагъэ къыфахьэу фэлажьэхэрэм фэгъэкIотэн яIэу мыщ щетэгъаджэх, — къыхигъэщыгъ Едыдж Мэмэт. КIэухым къыхэзгъэхъожьымэ сшIоигъу, ыпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, илъэс 30-м къыкIоцI еджапIэм зыпкъ итэу Iоф ышIэзэ, неущырэ мафэм лъапсэ фэхъущтыр непэ ыгъэпытэзэ къырэкIо. Бзэр — псэ, ар умышIэу, умыгъэфедэу джырэ уахътэм дебгъэштэн плъэкIыщтэп.

Iэшъынэ Сусан. Сурэтхэр бзэзэгъэшIэн гупчэм иех.