Охътэ анахь гупсэф, тынч

Имафи гупсэф, итыгъи цэкъалэп. Ду­наир зэдиштэ рэхьат: оялэп, губжыпхэп.

Чъэпыогъур агурэ бжыхьэ маз, ау Iоныгъор гъэмафэм фэдагъ, мы мэзакIэри зэкIэубытэгъэ дахэ хъунэу тэгугъэ.

Чъэпыогъум мэфэкIхэр къебэкIых. Анахь тызэрыгушхорэр ащ Адыгэ Рес­публикэ ныбжьыкIэм имэфэкI зэрэщыхагъэунэфыкIырэр ары. Тикъэлэ гупсэу Мыекъуапэ кIэракI, гуIэтыпI, ар нахь зэтегъэпсыхьагъэ зэрэхъущтым мафэ къэс къэлэ администрациери, республикэ Iэшъхьэтетхэри яшъыпкъэу дэлажьэх. Тикъалэ иурамхэм, ыпэкIэ фэмыдэу, ныбжьыкIэ чэф макъэр атиз — апшъэрэ еджэпIэшхохэу Адыгэ къэралыгъо университетыр, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетыр, сэнэхьат зэгъэгъотыпIэ колледж зэфэшъхьафхэр бэу дэт хъугъэх. Ахэм тиреспубликэ щыпсэурэ ныбжьыкIэхэм ямызакъоу, нэмыкI цIыф лъэпкъхэр республикэ, къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарэкIы­хэшъ, Адыгеим, Мыекъуапэ къэкIох, шIэныгъэ щызэрагъэгъоты. Яеджэгъу илъэс­хэр ушъагъэхэу макIо, ежьхэри сэнэхьат гъэнэфагъэ яIэ хъугъэу ярес­публикэхэм, якъэралыгъохэм агъэзэжьы. Ти Мыекъуа­пэ ныбжьыкIэхэм язэкъошныгъэ, гъэсэныгъэ-пIуныгъэ щапсыхьэ, ар насыпыгъ.

Н. Дзэукъожь.

Усэхэр зэтэгъашIэх

Къуекъо Налбый

Уиогу

Сыдэу огур къэбзэ-лъабз, Сыдэу непэ нэфынабз! Сыдэу даха, зэпэшIэты, Орэд гухьэу гур еIэты.

Мо огу лъагэу нэфынабзэм Фэдэу, ори угу гъэкъабзэ. Уянэ ыбзэ, уичIыгу кIасэ Укъалъфыгъэшъ, уямызэщ.

Джар уигъашI, джащ уегъасэ, Джар уимаф, мэзэгъо чэщ.

Пчыхьэ

Пчыхьэшъхьапэм Ошъочапэм Мэз Iэхъогъур къыщэлъагъо. Ари сшIыгъэ сэ сурэт, Мэлмэ ауж ит Мэмэт. Огу нашхъом Уцы къашхъоу КъыщыкIыгъэм ар хэтыгъ. Псыхъо чъэрым шъхьарыт мэзым Мэл Iэхъогъур рифэкIыгъ.

Мэфэ реным ар Iэхъуагъ. Мэмэт тыгъэм игъусагъ.

Адыгэ тхакIохэу чъэпыогъум къэхъугъэхэр

Хьаткъо Ахьмэд (1901 — 1937)

Лъэпкъ литературэм изэтеуцон лъыкIотэнкIэ Iофышхо зылэжьыгъэу, апэрэ лъэпсэхэщ­хэм ащыщыгъэу А. ХьаткъомкIэ къедгъэжьэн.

Ар Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае чъэпыогъум и 24-м, 1901-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Ахьмэд ятэу Джанхъот дин гъэсэныгъэ ин иIагъ, ефэндышхоу щытыгъ.

Иманкъулэ Ибрахьимэ иеджапIэу Хьатыгъужъыкъуае къыщызэIуихыгъэм Хьаткъо Ахьмэд илъэситIо дэгъу дэдэу щеджагъ, Уфа дэт дин еджапIэми, Ставропольскэ кIэлэегъэджэ семинариеми дэгъу дэдэу илъэситIо ащеджагъ, къыухыгъэх. Илъэс зытIущрэ кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ. 1923 —1926-рэ илъэсхэм КУТВ-м (КъокIыпIэм щыпсэурэ цIыфхэм якъэралыгъо университет) щеджагъ ыкIи хэкум къыгъэзэжьи, хэку гъэзетым иредактор игуадзэу, иредакторэу, лъэпкъ гъэсэныгъэм хэкумкIэ иотдел иIофышIэу, адыгэ тхакIохэм я Союз ипащэу щэIэфэ Iофышхо ылэжьыгъ.

Хьаткъо Ахьмэд ытхыхэрэр 1923-рэ илъэсым щегъэжьагъэу адыгабзэкIи урысыбзэкIи хиутыщтыгъэх. Усэхэр, рассказхэр зыдэт тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. ЫгъэшIагъэр макIэми, адыгэ литературэм, культурэм яхэхъоныгъэ иIахьышIу ахилъхьагъ.

Ау цIыфышIу чан Iушым ебэнынхэри къыкъокIы­- гъэх, ыцIэ къыраIон фимытхэу охътэ бэкIае тешIагъ. УсакIор зыщымыIэжьым илъэс 20 зытешIэжьыгъэ уж имыхьакъэу зэрагъэпщынагъэр къэнэфагъ, икIэрыкIэу игугъу ашIэу, итхыгъэхэр къыхаутыхэ хъужьыгъэ. Псэ зафэхэм сыдигъуи къин макIэп мы щыIэныгъэм щащэчырэр.

Пэнэшъу Сэфэр (1930 — 2021)

Теуцожь районым итыгъэ къуаджэу (хым ычIэ хъугъэ IэрышI) Къэзэныкъоежъым чъэпыогъум и 29-м, 1930-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Сэфэр апшъэрэ гъэсэныгъэ иIагъ, исэнэхьаткIэ аг­рономыгъ. Ау къызэриIотэжьыщтыгъэмкIэ, иныбджэгъу дэда­гъэу, усэкIо цIэрыIоу Бэрэтэрэ Хьамидэ иусэ макъэ кIэдэIукIы зыхъукIэ, лъэшэу ыгукIэ ехъуа­псэщтыгъ. ИлъэситIо исэнэхьаткIэ колхозым Iоф зыщишIэгъэ уж 1959-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1998-рэ илъэсым нэс Сэфэр адыгэ гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим», нэужым «Адыгэ ма­къэм» икорреспондентэу, иотдел ипащэу, редактор шъхьаIэм игуа­дзэу Iоф ышIагъ.

Ытхыхэрэр 1965-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыщтыгъэх. Сэмэркъэу-лакъырд кIэкIхэмкIэ ригъажьи, рассказхэр бэдэдэу, повестьхэр ыкIи романхэр ытхы­гъэх, тхылъы­бэ къыдигъэкIыгъ. Ахэм тхакIом илъэпкъ фыриIэ гумэкI-гукIэгъур, шIулъэгъур, зэфагъэр къащиIо­ты­кIыгъ. Лъэпкъым ищыIэныгъэ игъэзэпIэ инхэм къа­тегущыIэу бэ икъэлэм къычIэкIыгъэр. Повестэу «Псы къаргъом ычIэгъ» зыфиIорэм пае Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэ­нэфэгъэ шIухьафтыным илауреат хъугъэ. Пэнэшъу Сэфэр УФ-м итхакIохэм я Союз 1977-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ, «АР-м инароднэ тхакIу» зыфиIорэ щытхъуцIэр къыфагъэшъо­шагъ.

Мэхъош Руслъан (1940 — 2017)

Мэхъош Руслъан Тэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Козэт чъэпыогъум и 20-м, 1940-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Адыгэ педучилищыр ыкIи Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъэх. Козэт гурыт еджапIэм икIэлэегъаджэу, изавучэу, идиректорэу, ащ ыужы Козэт кой администрацием ипащэу Iоф ышIагъ.

Р. Мэхъошым ытхыхэрэр 1975-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыщтыгъэх. ТхэкIо куп ятхыгъэхэр зыдэт сборникэу «КIочIэ зэикI» зыфиIоу 1983-рэ илъэсым къыдэкIыгъэм итхыгъэхэр апэрэу къыдэхьагъэх. Ащ итхылъ зэфэшъхьафхэр «Ахьырэри мэгугъэ», «Заор, заор!» «ШIу шIи псым хадз», «Гугъэм инэфшъагъу», илъэс 70-рэ зэрэхъурэм ипэгъокIэу «Уашъом жъуагъохэр къисхышъурэп», нэмыкIхэри къыдигъэкIыгъэх. КъэIогъэн фае исэнэхьаткIэ, егъэджэн-пIуныгъэмкIэ Iофы­шхо зэришIагъэр, тхылъ-IэпыIэгъухэр зэритхыгъэхэр. Ахэм ямызакъоу, щэIэфэ усэкIо-публицистэу зыкъи­ушыхьатыгъ, фэлъэкIырэмкIэ къогъанэ иIагъэп.

Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт (1950 — 2023)

Щамсэт Ерстэм ыпхъур Теуцожь районым итыгъэ къуаджэу Едэпсыкъоешхом (IэрышI хым ычIэ хъугъэ) чъэпыогъум и 1-м, 1950-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет очнэу къыухыгъ. Мы илъэсым Щамсэт игъонэмысэу идунай ыхъожьыгъ.

1976 — 1977-рэ илъэсхэм Адыгэ хэку еджэпIэ-интернатым Щамсэт икIэлэегъэджагъ. 1977 — 1990-рэ илъэсхэм Адыгэ хэку краеведческэ музеим научнэ пропагандэмкIэ иотдел ипэщагъ. 1990-рэ илъэсым щегъэжьагъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу ыкIи литературэмкIэ отделым ипащэу Iоф ышIагъ.

1994-рэ илъэсым Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат ыкIи ащ ыуж доктор хъугъэ. Ихудожественнэ IофшIагъэхэр 1975-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Щамсэт научнэ IофшIагъэхэри къыдигъэкIыгъэх. Ахэм ащыщых «Восхождение к памяти. Размышления о романах Исхака Машбаша», «Слово о нартах» зыфиIохэрэр, нэмыкI­хэри.

1997-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт хэтыгъ.

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.