Бэрэ зэжэгъэхэ къэгъэлъэгъоныкIэм илъэтегъэуцо АР-м и Лъэпкъ театрэ щыкIуагъ. Театральнэ охътакIэр Софокл итрагедие техыгъэу «Пачъыхьэу Эдип» зыфиIорэ спектаклэмкIэ адыгэ театрэм къызэIуихыгъ.

ЯмышIыкIэу шIыгъэ декорациехэр, сценэр къагъэлъагъорэм елъытыгъэу къы­зэрэнэфырэр, мэкъамэхэр зэрагъэфедэхэрэр, артистхэм ащыгъ шъуашэхэр зэрэшIыгъэхэр, античнэ трагедием икъэ­гъэлъэгъон шIыкIэу къыфагъотыгъэр умыгъэшIэгъонхэ плъэкIырэп. Москва къикIыгъэ режиссерэу Константин Мишиным Лъэпкъ театрэм иактерхэм ишъып­къэу Iоф зэрадишIагъэм ишыхьатэу яIэпэIэсэныгъэ илъэгапIэхэр тиактерхэм къызэIуахыгъ, къагъэлъэгъуагъ, джыри зы ушэтыпIэ пхырыкIыгъэх.

Пачъыхьэу Эдип ироль къэзышIыгъэр УдыкIэко Ислъам, ар ежьыркIэ апэрэ роль шъхьаIэу, роль кIуачIэу щытыгъ. УшэтыпIэ шъыпкъэ фэхъугъ. КъыIорэ гущыIэхэм, зэрэзекIорэм, ролым хэтэу зэрэгупшысэрэм цыхьэ фэмышIын плъэ­кIырэп, спектаклэр окIофэ улъэплъэ, уиутIупщырэп. Иокастэ ироль къэзышIыгъэр Хьалэщтэ Саниет. ЫкъокIэ ар ны ыкIи ишъхьэгъус — щыIэныгъэр жъалымэу къыдэзекIуагъ, трагедием ылъапсэ илъ тхьамыкIэгъошхор ары къы­гъэ­лъагъорэр. Ятэми ымышIэу Эдип ыукIыгъэ пачъыхьэм ичIыпIэ еуцо, янэми ымышIэу шъузабэу къэнагъэр шъхьэгъусэу ештэжьы. Къызэхъум инэтIэгу итхагъэу къытраIуагъэм инасып блэкIыгъэп. Насыпынчъагъэу къехъулIагъэр нафэ зыхъукIэ Иокастэ зеукIыжьы, ынэхэр рекIыжьышъ, Эдип пачъыхьагъум текIыжьы, исабыйхэр къебгынэхэшъ, ышъхьэ хехьажьы. Креонт ироль къэзышIырэр Жъудэ Аскэрбый. Ицыхьэ зытелъыжьэу, ичIыпIэ пытэу ыIыгъэу ар къэгъэлъэгъоным хэт. Тхьэхаплъэу, Эдип къызэхъум къырыкIощтыр къэзыIуагъэу, Тиресий ироль къэзышIыгъэр Болэкъо Адам. Шъхьадж инасып къэзылъэгъурэ нэшъум иобраз ащ гъэшIэгъонэу къы­тыгъ. Эдип дыриIэ зэIукIэгъоу спектаклэм къыщыгъэлъэгъуагъэм нэ темыхэу улъе­гъаплъэ. Образ кIуачIэу хэтхэм зэу ащыщ. Мэлахъоу ыкIи Коринф щыщ мэкъэгъэIоу, Эдип псаоу къэзыгъэнэжьыгъэхэм ярольхэр къэзышIыгъэхэр Тхьаркъохъо Теуцожьрэ Хьакъуй Анзауррэ. Эдип ахэм къагъэнэжьынэу хъугъэ ыкIи инэтIэгу итхагъэм блэкIыгъэп. Теуцожьи Анзаури цIыфыгъэшхо зыхэлъ образхэу къэгъэлъэгъоным хэтых, ахэм Эдип нафэ къы­фашIыжьы къырыкIуагъэри, къызэрыхъу­хьэгъэ унэми пачъыхьэу къызэриуцожьыгъэри. Бэмэ уаригъэгупшысэу трагедиер зэрэщытым имызакъоу ар къызэрагъэлъэгъуагъэм античнэ зэманым иуахътэ Лъэпкъ театрэм иартистхэм нэм къыкIагъэуцоу ухащэ. Афинэ ироль къэзышIыгъэр Уайкъокъо Асиет, Корифей ироль — Бэгъушъэ Анзор, Зефс ижрец ироль — Джолэкъо Рэщыд, къэгъэлъэгъоным хэз имыIэу пстэуми ячIыпIэ гъэнэфагъэ. Хьалэмэт дэдэу узIэпащэу Минотаврэм ыкIи Сфинкс ярольхэр къэзышIыгъэхэр Хьаудэкъо Азэматрэ Хъут Ринатэрэ. ГущыIэ зыхэмыт рольхэм акIуачIэ пкъым игъэзекIонкIэ ахэм къагъэлъэгъошъугъ, мифым (къаугупшысыгъэм) къыхэкIыгъэ образхэм спектаклэм пшысэм, тызыщымыгъозэ тарихъым иплъышъо къырагъэ­убытыгъ. Ахэм уяплъынкIэ гъэшIэгъон дэдагъ. Спектаклэм еплъыгъэхэм ащыщ­хэр яеплъыкIэхэмкIэ къыддэгощагъэх.

ШъэуапцIэкъо Аминэт — КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ ипащ: — Шъыпкъэр пIощтмэ, лъэш дэдэу сыгу рихьыгъ. Зэрэгъэуцугъэр, артистхэм шъуашэу ащыгъхэр, античнэ зэманым иуахътэ къызэрэгъэлъэгъуагъэр, джырэ уахътэмрэ къэкIощтымрэ щызэблэкIыхэу спектаклэм къызэрэщыгъэлъэгъуагъэр сыгу екIугъ. Роль шъхьаIэр къэзышIы­гъэу УдыкIэко Ислъам гъэшIэгъонэу къызэкIоцIыкIыгъ. Ащ фэдэ роль хьылъэ къышIы­шъуным сежэгъахэп. Дэгъу дэдэу къыгъэлъэгъуагъ. Актерхэу спектаклэм хэ­хьа­гъэхэр хэшыпыкIыгъэ закIэх, тырагъа­фэу къыхахыгъэх. Пшъхьэ уфимытэу ижъырэ урым зэманым ухащэ, узIэпащэ. Лъэпкъ театрэм адыгэ драматургхэм атхыгъэхэм ямызакъоу дунэе классикэри къыгъэлъэгъошъунхэ фае. ЦIыфым ышIын ылъэкIыщт хэукъоныгъэхэр нафэу къэбгъэлъэгъоным пIуныгъэ мэхьанэшхо иI, ащ фэдэу тэри тыхэмыукъоным фэшI. Ежь актерхэми ар лъэшэу ящыкIагъ хэхъоныгъэхэр ашIышъунхэм пае. Ащ фэдэу зыхъурэм ясэнэхьат хагъахъо.

Къуекъо Асфар — шIэныгъэлэжь, тхакIо: — Адыгэмэ «Уижъ ыIорэм едэIу, уикIэ ышIырэр шхы» аIо. КIэрытэу, дэгъоу пщэрыхьагъэх. СыдкIэ тэ Эдип къытхэт шъхьае, ащ къыщекIокIырэ Iофхэр тыди къыщекIокIых. Арышъ, кIалэхэр дэгъоу лэжьагъэхэу сэлъытэ. ТыкъызэрэкIуагъэ­ри сигуап. Мыщ фэдэу бэрэ пшIэу къе­жьэрэ Iофыр лъыбгъэкIотэныр къин, ау дахэу рагъэжьагъэу сэлъытэ. Шъуашэхэри, сценэм тет декорациехэри, ар къызэрагъэнэфыщтыгъэри — зэкIэми мэхьанэ яIэу, дэгъоу хъугъэ. Остыгъэр сценэм зэрэщыджэгурэм цIыфым ыгу зэрэгумэкIырэр къыушыхьатэу унаIэ тыреогъадзэ. Артистхэр тэтыех шъхьае, дахэу къашIыгъ, сэ сшъхьэкIэ сафэраз. Спектаклэм къыщыгъэлъэгъуагъэр хъишъэ шъхьае, ащ фэдэ классикэр къэбгъэ­лъэгъон фае цIыфхэм ашIэнэу. Зыгорэми зебгъэпшэн фае, дунаим сыд щыхъу­щтыгъэр илъэс минкIэ узэкIэIэбэжьмэ? ЦIыфыр ригъэгупшысэным пае ащ фэдэ къэгъэлъэгъонхэр тищыкIагъэх. Ягухэлъ къадэхъугъэу сэлъытэ.

Гиви Валиевыр — Темыр Осетием и Къэралыгъо академическэ театрэу В.Тхапсаевым ыцIэ зыхьырэм ихудожественнэ пащ: — Лъэпкъ театрэм непэ пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыхэрэм ялъытыгъэу къэгъэлъэгъонхэр егъэуцух. Ащ гъунапкъэхэр фэбгъэуцунэу щытэп. Ар зиусхьанэу театр ыкIи щагъэуцурэр зэкIэ цIыфхэр еплъынхэм пай. Театрэм лъэбгъу епты­нэу, ытамэ гоуупкIынэу щытэп. Ар мэбы­бышъу ыкIи театрэм ипащэхэм пшъэрылъ инхэр зыфагъэуцужьыгъэхэмэ, труппэр, артистхэр ащ фэхьазырхэмэ, къогъум къобгъэтынхэу щытэп. Театрэр ежь илъэпкъ ыбзэкIэ мэгущыIэ, илъэпкъ илыуз зэхишIэу, итарихъ ышIэу щытмэ ар лъэпкъымкIэ шъуашэ. Дунаими хэгъо­зэн фае. Софокл итрагедиеу «Пачъыхьэу Эдип» анахь хьылъэмэ ащыщ. Эдип къыщышIыгъэр зэрэпщэчышъущтыр сшIэрэп. Сыдэущтэу ущыIэщт ащ фэдэ тхьамыкIагъо къыпщышIыгъэу? СшIэрэп… Непэрэ премьерэм ухыгъэ мэхьанэ иIэу уеплъынэу щытэп. Я 10-у къагъэлъагъо зыхъукIэ уеплъымэ нахьышIу, актерхэми, зэкIэ щылажьэхэрэми спектаклэм ышъо, лъэу кIэтыр, зыхэхъыкIыгъэр къагурIоным пае. Роль шъхьаIэр къэзышIыгъэ актерым джыри бэ ыпэ илъыр. Ащ мэхьанэшхо иI. Пачъыхьэу Эдип къышIыным пае зэкIэ фэлъэкIыщтыр ышIагъ сIомэ, шъусэгъапцIэ. Тэрэзэу ролым дэлэжьагъ, ау джыри нахь куоу Эдип илыуз зэхишIэн, ащ етIэн фае. Ащ къыщышIыгъэр тхьамыкIэгъо дэд ыкIи спектаклэр загъэуцугъэ мэзитIум къыкIоцI ар къыбгурыIони, зэхэпшIэшъунэу щытэп. ЩыIэныгъэ ин рыкIон, ар ыпкъышъолкIэ зэхишIэн фае. А зэкIэ мы актерым хэлъ, ар къэлъагъо. Сыгу римыхьыгъэм игугъу къэсшIынэу фитыныгъэ сиIэп. Спектаклэр гъэшIэгъон дэдэу режиссерым ыгъэуцугъ. СурэтышIэу дэлэжьагъэхэми сэнаущыгъэ ин къагъэлъэгъуагъ. Актерхэм хьалэмэтэу сценэм зыкъыщагъэлъагъо, апкъыхэр дахэу агъэIорышIэх, актерхэри дэгъоу къыхахыгъэх. Премьерэр «генеральный прогон» зыфаIорэм фэдэу кIуагъэ. Сицыхьэ телъ къыкIэлъыкIорэ къэгъэлъэгъонхэр нахьи нахь гъэшIэгъонэу зэрэкIощтхэм.

Алан Кокаевыр — Темыр Осетием и Къэралыгъо университет ипроректор, Темыр Осетием изаслуженнэ артист: — Режиссерэу Константин Мишиным бэрэ Москва сыщыдэлэжьагъ. «Мцыри», «Антигона» зыфиIорэ спектаклэхэр зэдэдгъэуцугъэх. Арышъ, ар къыспэблэгъэ цIыф, сиIофшIэгъу. Москва театрэм хэт драматическэ искусствэм иеджапIэ Iоф щызэдэтшIагъ, итворчествэ сыщы­гъуаз. Рустам къызэджэм сигопэ дэдэу сыкъэкIуагъ. Ащ фэдэ цIыф пхъашэхэр зэрэшъуиIэхэм сегъэгушхо. Непэ театрэм къыщагъэлъэгъуагъэр зыгорэм ыгу ри­хьыщт, адрэм ыгу рихьыщтэп. Ау театральнэ культурэ лъагэм ар щыщ ыкIи непэ Адыгеим ар къыдэхъугъ, Мыекъуа­пэ къыщагъэлъэгъуагъ. Мы къэгъэлъэгъо­ным еплъыгъэхэр ушэтыным пхырыкIыгъэхэм фэд. Мэкъамэхэр, къашъор, философиер, гъэшIэгъон горэхэр зыщызэIукIэгъэхэ къэгъэлъэгъонэу ар хъугъэ. Еплъыгъэхэм шъхьадж шIоигъор къыхихыгъ ыкIи ядэжь зыдахьыжьыгъ. Ары режиссерыр зыфэягъэри, рихъухьэгъагъэри. Режиссерым адыгабзэ ымышIэу зэригъэуцугъэ­ми зэпэуцуныгъэ горэ хэлъ, арэу щытми непэ къэгъэлъэгъоным лъэ­шэу Iэгу фытеуагъэх, ар гъэхъэгъэшху.

Кушъу Светлан — АР-м культурэмкIэ иминистрэ игуадз: — Театрэу уасэ зыфэзышIыжьырэм зы греческэ трагедие ыгъэуцун фае, нахьыбэу Софоклэ иехэм ащыщэу. Мы къэгъэлъэгъоным адыгэ театрэм изы уцупIэ, изы дэкIояпIэ фэдэу сыхаплъэ. Емыж МулиIэт дэгъу дэдэу зэридзэ­кIыжьыгъэу сэлъытэ. Ащ фэдэ зэдзэ­кIыжьыгъэмэ тядэIу зыхъукIэ «сыдэущтэу мыр урысыбзэкIэ къэIогъагъа шъуIуа?» тыфай-тыфэмыеми тегъаIо. Мыдрэр зэнкIабзэу гум екIу. УдыкIэко Ислъамэу роль шъхьаIэр къэзышIыгъэм адыгэ театрэм сыд фэдизэу ущылъыхъуагъэми, нахь къекIоу зыгорэ къыщыбгъотын плъэкIынэу сэ сшIэрэп. Адыгэ театрэмкIэ мы къэгъэлъэгъоныр нэмыкI нэкIубгъо фэдэу къэлъагъо. Спектаклэм ыкIоцI цIыф гупшысэм изэкIэлъыкIуакIэ къы­щыуубытын плъэкIыщтым фэдэу гур къыщытео. Теонхэу щыгъэфедагъэхэм ар къаушыхьаты, гупшысэхэр псынкIэу зэрэщызэблэкIыхэрэм ишыхьатых. Декорациехэр, сценэр къызэрагъэнэфырэр дэхэдэд. НэмыкI театрэ учIэхьагъэм фэдэу къыпщегъэхъу, ау адыгабзэм укъехьыжьы адыгэ театрэм. ЗэкIэмэ анахь шъхьаIэр адыгэ IорыIуатэмэ ахэт сюжетхэмэ яфэмэ-бжьымэ ахэолъагъо. Урым трагедиех тэIо шъхьае, адыгэ IорыIуатэхэр уутхыдзымэ ащ фэдэ ыкIи нахь гъэшIэгъон сюжетхэр ахэплъэгъон плъэкIыщт. ГущыIэм пае, «Борэжъы иорэд» зыфиIорэм сюжет пчъагъэ хэ­лъэу къызэкIоцIыкIызэ рэкIо, сынэгу къыкIэуцо ар спектаклэу зэрэдгъэуцун тлъэкIыщтыр ыкIи сыкIэхъопсы ар къэслъэгъу­жьынэу.

Еплъыгъэхэм яеплъыкIэхэр зэфэшъхьафыгъэх ыкIи гъэшIэгъоныгъэх. Ежь Театральнэ объединением ихудо­же­ствен­нэ пащэу Ацумыжъ Рустам тизэ­дэгущыIэгъухэм ащыщ къызэрэщиIогъагъэмкIэ, «фестивальнэ къэгъэлъэгъонэу» ар къашIырэ спектаклэхэм ячэзыу зэ­рэхэуцощтым, ушэтыпIэ шъыпкъэу зэрафэхъугъэм имызакъоу, философскэ мэхьэнэ куоу иIэр хегъэунэфыкIы:

— Дунаим, щыIэныгъэм язэхэтыкIэ, цIыфым инасып, ащ къехъулIэщтым ыкIи къырыкIощтым, тхьамыкIагъоу, ушэтыпIэ фэхъущтэу ыпэ къэкIыщтхэм ябгъукIони, щигъэзыени зэримылъэкIырэр, ышхьэ еуфэхыгъэу Тхьэшхом къыфи­­— гъэ­шъошагъэм пэгъокIы, ау иакъылрэ иамалрэ къызэрихьэу хэкIыпIэм еусэ, лъэхъу. Зыфэдэ къэмыхъугъэ зэхэшIэ кIуачIэхэр тиартистхэм къагъэлъэгъонымкIэ мы спектаклэм амал къаритыгъ. Дунаим итеатрэ анахь цIэрыIохэм, артистэу зэлъашIэхэрэм зядгъэпшэн, тянэкъокъун тлъэкIыгъ.

Непэрэ дунаим, тызхэт уахътэм диштэрэ театрэр джащ фэдэн фае.

Къэгъэлъэгъоным ыкIэм сценэм къытекIи залымкIэ чIэкIыжьыгъэ Эдип нэшъум иныбжьыкъу дэпкъымэ къатыри­дзагъ, ибэщ тео макъэ пчъэм нэсыфэ къэIущтыгъ.

Спектаклэм икIэух артистхэу ащ хэлэжьагъэхэр зэкIэ сатырэу сценэм къы­теуцуагъэх. Къэгъэлъэгъон шъхьаIэм ыуж джыри зы къэгъэлъэгъонэу ар хъу­гъэ. Рольхэр къэзышIыгъэхэм къэгъагъэ­хэр аратыгъэх, спектаклэм еплъыгъэхэр щытэу Iэгу афытеуагъэх. Художественнэ пащэу Ацумыжъ Рустам ахэм къахэу­цуагъ, къэгъэлъэгъоным еплъыгъэхэм закъыфигъэзагъ, спектаклэм игъэуцун дэлэжьагъэхэм зэкIэми ацIэ къыриIозэ сценэм къыдищэягъэх.

Апэу гущыIэр зэритыгъэр АР-м культурэмкIэ иминистрэу  Аулъэ Юр: — Хьалэмэт гор непэ тызыхэплъа­гъэр: мэкъамэм сыкIэдэIукIызэ спектаклэм сызIэпищагъ, артистхэм апкъыхэр зэрагъэIорышIэщтыгъэм, мэкъамэм зыкъызэрэдашIыщтыгъэм, къаIощтыгъэм, къагъэ­лъагъощтыгъэм сяплъызэ къэгъэлъэгъоным сыхэхьагъ. Ар зы гъэшIэгъон дэдэ гор. Къадэхъугъ! АщкIэ пстэуми сафэгушIо. АР-м и ЛIышъхьэ ыцIэкIэ къэгъэлъэгъоным дэлэжьагъэхэм зэкIэми рэзэ­ныгъэ гущыIэхэр афэсэгъазэ. Театрэм зичэзыу IофшIэгъэ ин зэшIуихыгъ, тызэ­ры­гушхощт гъэхъагъэмэ ари ащыщ хъущт.

Спектаклэр зыгъэуцугъэу Москва къикIыгъэ режиссерэу Константин Мишиным ыцIэ къызыраIом, цыер щыгъэу сценэм къыдэкIоягъ. Ащ лъэшэу Iэгу фытеуагъэх.

— Адыгеир шIу зэрэслъэгъугъэм ишыхьатэу непэ мыщ фэдэ теплъэ сиI. Рустам «Пачъыхьэу Эдипыр» мыщ щызгъэуцунэу къызысеIом «ар зиинагъэр сыдэущтэу дгъэуцущт» сIуи сегупшысагъ. Актерхэм нэIуасэ зафэсшIыгъ, культурэм сыхэгъозагъ. Тарихъым, культурэм, сэнаущыгъэм, артистхэм кIуачIэу, зэхашIэу, гуетыныгъэу ахэлъым яшIуагъэкIэ а зэпстэур зэшIохыгъэ хъугъэ, спектаклэр дгъэуцугъэ. Пстэуми сафэраз! Рустамэу къысэджагъэми, рольхэр къэзышIыгъэхэми «тхьашъуегъэпсэу» ясэIо.

КъэгъэлъэгъоныкIэ театрэм къызитыкIэ, джы шэны зэрафэхъугъэу, остыгъэ шIэтыхэр зыхэт торт ин сценэм къытыра­хьэ. Артистхэм, къэгъэлъэгъоным дэлэ­жьагъэхэм ар афэгъэшъошагъ. Залым къычIэкIыжьыгъэхэр зэбгырымыкIыжьы­шъухэу джыри бэрэ зэхэтыгъэх, алъэгъу­гъэм рыгущыIэщтыгъэх, зэхашIагъэмкIэ зэдэгуащэщтыгъэх. Театральнэ ыкIи сценическэ амал зэмылIэужыгъохэмкIэ баигъэ спектаклэр, зылъэгъугъэхэм ар театрэм къызэрэдэхъугъэр ашIогъэшIэгъоныгъ.

Лъэпкъ театрэм ыгъэуцурэ къэгъэлъэ­гъон пэпчъ уасэ фашIэу театрэр шIу зылъэгъухэрэм агъэлъапIэ, мызэгъогум бэмэ хагъэунэфыкIыгъэр культурэм ылъэ­ныкъокIэ бжыхьэм ианахь хъугъэ-шIэгъэ хьалэмэтхэм ащыщ ар хъугъэ.

Тэу Замир.