Тарихъым дэгъоу къегъэлъагъо ижъырэ зэманхэм къащегъэжьагъэу адыгэхэм ящыIэкIэ-псэукIэ къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэу зэрэщытыгъэр. Аужырэ илъэсхэм шIэныгъэлэжьхэм агъэунэ­фыгъ хеттхэм якъалэхэр хэбзэ гъэнэфагъэкIэ зэрэпсэущтыгъэхэр.

Адыгэхэр къызхэкIыгъэ меот­хэм хэбзэ пытэхэр зэряIагъэ­хэри тарихъым къеушыхьаты. Ти­эрэ ыпэкIэ я V-рэ лIэшIэгъум къэралыгъоу Синдика зыфиIорэр агъэпсыгъагъ.

Нахь игъэкIотыгъэу сэ сы­къыз­тегущыIэ сшIоигъор Адыгэ Республикэм гъогоу къыкIугъэр ары. Ащ къежьапIэу фэхъугъэр 1990-рэ илъэсым чъэпыогъум и 5-м Адыгеир Советскэ Социали­стическэ Республикэ зэрэхъу­гъэр ары. 1991-рэ илъэсым ты­гъэгъа­зэм и 22-м Апшъэрэ Советым идепутатхэр, 1992-рэ илъэсым щылэ мазэм и 5-м Адыгэ Республикэм и Президентэу Джарымэ Аслъан ха­дзыгъэх. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу иIофшIэн зэрэ­­гъэ­псыгъэ­щтыр Джарымэм ыгъэунэфы­гъэу щытыгъ. Пшъэ­рылъ шъхьаIэу ежь зыфигъэуцужьыгъэмэ ащы­щыгъ политикэр нахь макIэу, экономикэм ихэгъэхъон ынаIэ тетынэу. Респуб­ликэр зыпкъ иуцоным пае мэ­хьанэшхо зиIэ программэхэм Президентыр кIэщакIо афэхъугъ. Ахэм ащыщыгъ республикэм иэкономикэ зыпкъ игъэуцожьыгъэнымкIэ Программэу аштэгъагъэр.

Джарымэ Аслъан иIофшIэнкIэ мэхьанэшхо зэритыщтыгъэмэ ащыщыгъ республикэм мамырныгъэ илъыныр, лъэпкъ зэфэшъхьафэу щыпсэухэрэм язэ­фыщытыкIэ гъэпытэгъэныр.

Джарымэ Аслъан итетыгъом зэшIохыгъэ хъугъэ пстэумэ ягугъу къэпшIын плъэкIыщтэп. Ау къыхэгъэщыгъэн фаер ти­лъэпкъэгъухэу IэкIыбым щыпсэу­хэрэм якъэщэжьын иIахьышхо зэрэхэлъыр ары. Ар къэралыгъо Iоф ышIыгъагъ. 1997-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм и Законэу репатриантхэм афэгъэхьыгъэр аштэгъагъ.

1996-рэ илъэсым Адыгеим и ЛIыкIо и Унэ Москва дэт зэ­рэ­хъугъэми Джарымэ Аслъан ыцIэ епхыгъ.

Адыгэ РеспубликэмкIэ мэхьанэшхо зиIэмэ ащыщ 1993-рэ илъэсым кIэлэегъаджэхэр зыгъэ­хьазырырэ къэралыгъо институтыр университет зэрэхъугъэм. Непэрэ мафэм Адыгэ къэра­лыгъо университетым Те­мыр Кавказым ит апшъэрэ еджапIэхэм азыфагу чIыпIэ гъэ­нэ­фагъэ ащеубыты.

1993-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 13-м Урысые Федерацием и Правительствэ иунашъокIэ Мыекъуапэ къэралыгъэ технологическэ институт къыщызэIуахыгъ. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу апшъэрэ еджапIэр зыпкъ иуцонымкIэ ыкIи хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ IофшIэнышхо зэшIуихыгъ еджапIэм иректорэу ТхьакIущынэ Аслъан.

Культурэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм лъэбэкъу инхэр ышIыгъэх. 1993-рэ илъэсым Къэралыгъо симфоническэ оркестрэ, а илъэс дэдэм къэралыгъо оркестрэу «Русская удаль» зыфиIорэр зэхащагъэх. Ащ къыкIэлъыкIорэ илъэсым Хьанэхъу Адам ыцIэ зыхьырэ камернэ театрэр агъэпсыгъ.

Адыгэ Республикэм икъэралыгъо гъэпсынкIэ мэхьанэшхо иIагъ 1995-рэ илъэсым гъэтхапэм и 10-м Конституциер зэраштагъэм.

Джыри зигугъу къэшIыгъэн фаер Адыгеир Краснодар краим къыхэкIыжьыгъэми, экономикэ лъэныкъомкIэ язэпхыныгъэхэр къызэрэнэжьыгъэхэр ары. Ащ фэгъэхьыгъагъ Джарымэ Аслъан игущыIэхэр: «Краим тыкъыхэкIыгъэми, тыкъэнэжьы».

2002-рэ илъэсым щылэ ма­зэм и 13-м Адыгэ Республи­кэм и Президентэу Шъэумэн Хьазрэт хадзыгъ. Социальнэ мэхьанэ зиIэ Iофыгъохэр Хьазрэт зэшIуихыщтыгъэх. ЕджапIэхэр, сымэджэщхэр респуб­ликэм къыщызэIуахыгъэх. ЦIыфмэ егъашIэми ащыгъупшэщтэп 2002-рэ илъэсым мэкъуогъу мазэм псэр къызыкIэхьэгъэ псэупIэхэм Шъэумэн Хьазрэт ишIогъэшхоу аригъэкIыгъэр.

2007-рэ илъэсым щылэ ма­зэм и 13-м Адыгэ Республи­кэм и Президентэу ТхьакIу­щы­нэ Аслъан агъэнэфагъ. Ащ пэщэныгъэ дызэрихьэзэ Адыгеим социальнэ-­экономикэ лъэны­къомкIэ гъэхъэгъэшIухэр ышIы­гъэх. Республикэм иэкономикэ хэхъоныгъэу ышIыхэрэр нэры­лъэгъух. Мэкъу-мэщым, цIыфхэр зычIэсыщтхэ унэхэм яшIын, об­щественнэ гъэшхэным алъэныкъокIэ гъэхъагъэхэр зы­шIы­хэрэм Адыгеир ащыщ. Хэгъэ­гур зэрэ­псаоу пштэмэ, гъэстыныпхъэ шхъуантIэр цIыфхэм аIэ­кIэ­гъэхьэгъэнымкIэ тиреспуб­ли­кэ апэрэхэм ащыщ, процент 85-рэ фэдизмэ ар яI. Адыгеим итеплъи хэпшIыкIэу зэхъокIыгъэ хъугъэ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр кIэу ашIых, цIыфхэр зычIэсыщт­хэ унэхэр агъэпсых, гъогухэр агъэ­цэкIэжьых, зекIоным епхыгъэ проектхэр зэшIохыгъэ мэхъух.

2017-рэ илъэсым Iоныгъом и 10-м Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэм КъумпIыл Мурат Адыгеим и ЛIышъхьэу хадзыгъ. 2022-рэ илъэсым Iоныгъом и 11-м, Адыгэ Рес­публикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм ия ХIv-рэ зэхэсыгъо Адыгеим и ЛIышъхьэ ятIонэрэу щыхадзы­жьыгъ.

IофшIэныр зырегъажьэм ЛIышъхьэм дэгъоу къыгурыIощтыгъ пшъэрылъ шъхьаIэу ыгъэ­цэкIэн фаехэр. Ащ фэгъэхьыгъэу хэкIыпIэ зэфэшъхьафхэр къызэрэбгъотын фаем КъумпIыл Мурат егупшысэщтыгъ.

Илъэс 32-м къыкIоцI респуб­ликэм къини, тхъагъуи зыхэлъ гъогу къызэринэкIыгъ. Ау, сыдэу хъугъэми, Адыгеим зыпкъитыныгъэ илъ, зэхъокIыныгъэшIухэр ешIых. Урысые Федерацием хэхьэрэ шъолъырхэм афэдэу тиреспублики проект инхэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ амалышIухэр иIэх.

Адыгеим непэ лъэпкъыбэ щызэдэпсэу. Ахэм мамырныгъэ, зэгурыIоныгъэ, лъытэныгъэ азыфагу илъ, шъхьэкIэфэныгъэ зэфыряI.

Лъэпкъым итарихъ, шэн-­хэбзэ дахэу тиIэхэр тэгъэлъапIэх, зэ­фыщытыкIэ дахэу тазыфагу илъым тырэгушхо.

Адыгэ Республикэм къыкIугъэ гъогум, тарихъ шапхъэхэмкIэ уеплъымэ, мэкIэ дэд. Ау хэхъо­ныгъэу ышIыгъэр нэрылъэгъу, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ ­на­­хьышIу хъугъэ. Илъэсишъэ ­гъогоу Адыгеим къыкlугъэм зэ­хъокIыныгъэшIухэр фэхъугъэх: хъызмэтшlапlэхэр къызэlуахыгъэх, еджапlэхэр агъэуцугъэх, сымэджэщхэр ашlыгъэх. Зэкlэмэ анахь лъапlэу нахьыжъхэм къагъэнэгъэ хабзэм тытетэу, тикультурэ къэтыухъумэу, тымыгъэкlодэу тыпсэущт.

Пэнэшъу Аскэр.