Абхъазым ишъхьафитныгъэ фэбэнагъэхэм ащыщ Къаныкъо Нурхьэли. Ар зэлъашIэрэ къэбэртэе тхакIоу Къаныкъо Саадулэ ыкъу, усакIоу, драматургэу, журналистэу Къаныкъо Заринэ ыш.

Щылэ мазэм и 5-м, 1964-рэ илъэсым Къэбэртэе-Бэлъкъарым къыщыхъугъ, апшъэрэ гъэсэныгъэ иIагъ. Абхъазым ишъхьафитныгъэ фэбэнэнэу гуфакIоу кIуагъэхэм ахэтыгъ. Заор къызежьэм, ежьыр Абхъазым щыIэу тефагъ. Къэбэртэе батальоным хэтэу Сыхъум къагъэгъунэзэ, апэрэ зэпэуцоу зыхэлэ­жьагъэм Къаныкъо Нурхьэли щыфэхыгъ. Ар зыщыхъугъэр къушъхьэу Мамзышъхьа, шъышъхьэIум и 25-м, 1992-рэ илъэсым. Абхъаз Республикэм итын анахь лъапIэу Леон иорден Къаныкъо Нурхьэли щымыIэжьэу къыфагъэшъошэжьыгъ.

ЯкIалэ Абхъазым зэрэкIуагъэр, ишъхьа­фитныгъэ зэрэфэбэнагъэр унагъом щыщхэм зашIагъэр зэрэщы­мыIэжьыр къазфаIопщыжьыр арыгъэ. ЫгъэгумэкIынхэу фэмыеу, макъэ аримыгъэIоу ар зэуапIэм Iухьагъ. Абхъаз заом лIыгъэ щызезыхьэгъэ адыгэ лIыхъужъ пстэуми афэдэу, лъэпкъ къошхэм яшъхьафитныгъэ фэбэнэнэу пшъэрылъ шъхьаIэу зыфилъэгъужьыгъ. Къаныкъо Заринэ ыш фэгъэхьыгъэу бэу къыIуатэрэп, унагъом, лIакъом чIэнэ­гъэшхо ар афэхъугъ, ау пшъэдэкIыжьыр инэу зэхэзышIэрэ хэтрэ адыги нэмыкI зекIуакIэ, нэмыкI еплъыкIэ а уахътэм иIэн ылъэкIыщтыгъэп.

Абхъазым щыкIогъэ заом текIоныгъэр къызщыдахьыгъэм илъэс пчъагъэ тешIэжьыгъэу лIыхъужъым ышыпхъоу Къаныкъо Заринэ адыгэхэмрэ абхъаз­хэмрэ творческэ IофтхьабзэхэмкIэ ащ щызэфещэх. Мамырэу, шъхьафитэу псэурэ ткъошхэм шIугъэрэ дэхагъэрэкIэ тахэхьэ, лъэпкъ культурэхэр, тилъэп­къыбзэхэр къызэрэдгъэнэщтхэм тызэгъусэу тадэлажьэ. Мыщ фэдэ Iофтхьабзэу Къаныкъо Заринэ кIэщакIо зыфэхъухэрэм мэхьанэу аритырэм фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— Лъэпкъ цIыкIухэм зэзыпхырэ Iофтхьабзэхэр афызэхэпщэнхэм сыд фэдэ мэхьана иIэр, тэ, адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ, сыда тызэзыпхэу плъытэрэр?

— Ащ фэдэ Iофтхьабзэм изэхэщэн Сосналие Любэрэ сэрырэ акъылэгъу тызэфэхъуи ыуж тихьагъ. Любэ ишъхьэ­гъусэу Сосналые СултIан Абхъазым заор къызщежьагъэм щегъэжьагъэу ткъошхэм акъоуцонэу къэкIогъагъ, текIоныгъэ къыдахыным ыкIуачIэ хилъхьагъ. Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Адыгеим, Къэрэщэе-Щэрджэсым къары­кIыгъэ кIалэхэр зэкъуигъэуцуагъэх. Тэ тыщыI тыбзэ псаумэ, тихабзэ тырыгъуа­зэмэ. Адыгэ лъэпкъхэм тыкъэзгъэгъунэрэр тиныдэлъфыбз. Абхъазхэри къытхэтэу зы бзэ унагъо тыщыщ, зы лъапсэ зэдытиI. Мы дунэешхом абхъаз закъохэр ары къытпэблагъэу щытиIэхэр. Мыдрэ лъэпкъэу дунаим тетмэ къошыбэ яI бзэмкIэ зэпхыгъэхэу. МыкIодыжьын бзэхэр бэ мэхъух. Тэ тыбзэ зыхахьэрэр кIодыжьын зылъэкIыщтхэр ары. Ащ пае тызэрэIыгъын, тызэкъоуцон, бэ тшIэн фаер. Тыбзэ зиужьыжьыным пае кIэлэ-гъуалэхэр егъэхъопсэгъэнхэ фае. Усэ зытхышъурэ нахьыжъхэр дунаим ипчэгу шъхьаIэхэм арэхьэх, ар тэрэзэу бгъэ­лъэгъошъумэ, ныбжьыкIэхэр кIэбгъэ­гушIунхэ, тхэным къыфэбгъэущынхэ плъэ­кIыщт.

Тинахьыжъхэмрэ тинахьыкIэхэмрэ литературэр арыми, искусствэр арыми зэрэмыубытышъухэу тIэкIу зэхэкIынхэу хъугъэ. Ахэр зэфэтщэжьынхэ фае. Адыгеим е Къэбэртаем ямызакъоу, тызэгъусэу тызэхэхьан фае. Тэ бэдэдэ тыхъушъущтэп. Усэ зытхырэр бэп, ау усэ еджэрэр бэ хъун ылъэкIыщт. Литературэр, тхэныр къыхэзыхыхэрэр дзэ фэдиз хъухэрэп, ахэр къыхэ­шыпыкIыгъэу щыт. Арышъ, джыдэдэм сыд фэдэ шIыкIэмкIэ тхыгъэми, усэ дунаим къыпфытегъэхьанэу щытмэ, а усэм тыкъеджэжьызэ дгъэIун фае, бзэм хэхъоныгъэ фэтшIын фае. ТызэкIэлъыкIоу, тызэрэлъэгъоу, тызэбгырыкIыжьэу мыхъоу, тэ ттхыхэрэр тиныдэлъфыбзэхэм­кIэ зэтыдзэкIыжьхэзэ, къыхэтыутыжьхэзэ, «мыщ фэдэ адыгэ е абэзэ усакIо, мыщ фэдэ къэбэртэе тхакIо щыI, сыд ащ ытхыгъэр, сыд фэдэ тхылъыкIа дунаим къытыригъэхьагъэр?» тIозэ тызэлъып­лъэжьын фае. Ар тфызэшIокIынэу къысщэхъу.

Зыгорэхэри IэпыIэгъу къытфэхъункIи хъун. Абхъазым культурэмкIэ и Минис­терствэ мыгъэ IэпыIэгъу къытфэхъуи нахьыбэу, нэбгырэ 15 тыхъоу тызэ­хигъэхьагъ. Ар зыгорэм макIэу къыщы­хъункIи хъун. Ау джыри зэ къыкIэз­гъэтхъын: тхэкIошхохэр бэ хъухэу, орэу дунаим къытехьэхэрэп. Нахьыпэм Москва агъакIохэу, Литературнэ институтым щырагъаджэхэу щытыгъ. Джы шъхьадж зэрэфызэшIокIырэм тетэу мэпсэу. Тэ, нахьыжъхэм, а нахьыкIэ цIыкIоу къыткIэпхъагъэ хъугъэхэм IэпыIэгъу тафэхъун фаеу къысщэхъу.

— Зарина, о зэкъош усакIохэм сыд пшIогъэшIэгъонэу къахэбгъэщырэр?

— Лъэпкъ тхьапша дунаим тетыр, сыд гъэшIэгъонэу ашIагъэр? Дунэе тхылъ фестивальхэм сахэфэнэу хъугъэ. «Зэ сэсыехэм сахэфэжьыгъагъот» сIощтыгъэ. Сэ Хэку сиI, бзэ сиI. Сизэкъуабзэу пчэ­гум сыкъырагъахьи адыгабзэкIэ усэм сыкъы­зеджэм сегупшысагъ: «Ярэби, сыд фэдизрэ джыри тыщыIэщт? Ежьхэм ашIогъэшIэгъонэу испаныбзэкIэ, инджы­лызыбзэкIэ матхэх, урысыбзэкIэ тхэрэр бэдэд. Тэ тхылъ гъэшIэгъон тхьапша дунаим къытедгъэхьашъурэр?» Къызы­сэгъэзэжьым, тэр-тэрэу тызэхахьэ сшIои­гъоу сыкъэхъугъ. Сизакъоу сичIыпIэ сисэу сытхэшъун, ау сыгу хахъорэп си­закъо хъумэ. Сэ шIу слъэгъурэ цIыфхэр зэхэзгъэхьашъумэ сыгу хахъо. Тиадыгэ журналистхэм тыбзэ зэраухъумэшъурэр, ыпэкIэ зэрэлъагъэкIотэшъурэр хэсэгъэу­нэфыкIы, ау литературэм къыхахьэрэр макIэ. Ащ кIэдгъэхъопсыгъэхэмэ дэгъугъэ. Ары ыбгъукIэ сыщытэу сыкъыз­кIяплъырэр. «Сыд тфэшIэшъущтыр?» — уп­чIэ зэсэ­тыжьы. КъашъокIэ, пщына­лъэ­кIэ цIыф минхэр къыпфещэлIэщтых. БзэкIэ, литера­турэмкIэ цIыф зытфых зэхэб­гъэхьашъоу, зы тхылъ гъэшIэгъон къыз­кIэлъыкIожькIэ, ащ осэшхо иI. А тхылъым цIыфишъэ, цIыф мин еджэшъущт. Тхы­лъыр ары къэнэжьыщтыр. Тхыгъэм лъэпкъым итарихъ, ишэн-хабзэ, икультурэ къыкъонэщт.

— Бзэр, лъэпкъыр къэнэжьынхэм пае сыд анахь шIыкIэ-амалышIоу плъэгъурэр, сыд шIэгъэн фаер?

— ТиеджапIэхэр гъэсэ­ныгъэмкIэ чIыпIэ минис­терствэхэм япхыгъэх, ахэр Москва епхыжьыгъэх. Тэ, тхакIохэм, журналистхэм, лъэпкъым икIэлэеджакIохэм тынаIэ атетын, дгъэлъэпIэнхэ фае. Къэбэртэе-Бэлъкъарым илъэс пчъагъэ хъугъэу Бзэ Хасэ щэлажьэ. Ахэм бэ афызэшIокIырэр. Адыгаб­зэмкIэ кIэлэеджакIохэм акъоуцох, яфитыныгъэхэр агурагъаIох. Сабыир адыгаб­зэкIэ гупшысэным тепщэжьын фае. Ащ пае пшысэ птхын фае, пшысэ тепхын фае, компьютер джэгукIэхэр зэхэгъэуцогъэнхэ фае. Нарт эпосым хэт къэбархэм атешIыкIыгъэ тхыгъэ кIэкIхэр зыдэт тхылъхэр тхыгъэнхэ фае. Ады­габзэкIэ кино техыгъэн фае.

Творческэ цIыфхэр зэхэщэгъэнхэр, нэIуасэ зэфэшIыгъэнхэр зэкIэ литературнэ проектхэм алъапсэу щыт. Проектхэр зисхъухьэхэкIэ, грант е нэмыкI мылъку IэпыIэгъухэм сяжэу сихабзэп. Темыр Кавказыр – дунаим ичIыпIэ гъэшIэгъонхэм ащыщ. IэпыIэгъур ныбджэгъухэм къабгъодэкIы. Адыгабзэм, абхъазыбзэм, зэпэблэгъэ бзэхэм арыгущыIэрэ лъэпкъхэм дэгъу дэдэу тызфэлажьэрэр къагурэIо. Шъолъыр зэфэшъхьафхэм тащэпсэу – Адыгеир, Къэбэртэе-Бэлъкъарыр ыкIи Къэрэщэе-Щэрджэсыр – ар Урысыем ылъэныкъокIэ, ыкIи Абхъазыр. Тызэпэчыжьэу тэпсэуми, тызэзыпхырэ лъэныкъохэр щыIэх, ар зыщыдгъэгъупшэ хъущтэп. Тилите­ратурэхэм зэдзэкIынхэр ащытшIынхэ фае – адыгабзэм илъыр абхъазыбзэкIэ, абхъазыбзэм илъыр адыгабзэкIэ зэрадзэкIызэ ашIымэ, тилитературэхэм, тлъэпкъыхэм хэхъоныгъэхэр ашIыщтых. ТигущыIэхэм, къызэрэсIуагъэу, зы лъапсэхэр яIэх, ахэр дгъэунэфыгъэх, тызэрэзэщыщым, тызэрэзэкъошым ахэр ишыхьатых. Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Налщык къыщыдэкIырэ гъэзетхэм, журналхэм тиабхъаз IофшIэ­гъухэм ятхыгъэхэр къарытэгъахьэх. Джащ фэдэу Сыхъум адыгэ тхакIохэр къыщыхаутых. А IофшIэныр лъыгъэ­кIотэгъэн фае. ЗэIукIэгъухэм азыфагу къыдэфэрэ уахъ­тэм а IофшIэнхэр зэшIотэхы. Нэбгырэ зытIущ къодыеу щымытэу, Iофтхьабзэхэм къахэла­жьэхэрэм япчъагъэ хэхъо. Мыгъэ Абхъазым культурэмкIэ и Министерствэ ткъош шъолъырым щызэхэтщэгъэ фестивалым игъунапкъэхэр нахь зэIуи­гъэ­кIотыгъэх, Адыгеимрэ Къэрэщэе-Щэрджэсымрэ къыхигъэлэжьагъэх. Рицэ псыхъураим имызакъоу, Абхъаз драмати­ческэ театрэм зэхахьэр къыщызэIутхыным иамал къытатыгъ. ГъэрекIопагъэ Урыс драматическэ театрэм щызэхэтщэгъагъ, ар Фазиль Искандер фэгъэшъошэгъагъ, мыгъэрэ зэхахьэр

— Нало Заур. Джащ фэдэу Кавказым илъэпкъхэм ацIэ тэгъэIу, тицIыф гъэсагъэхэр тщыгъуп­шэхэрэп, ахэр тищысэтехыпIэх. Лъэпкъ ухъумэным, зэгурыIоныгъэм ахэм яIа­хьышхо хашIыхьагъ. IэкIыбым щыIэ тилъэпкъэгъухэри къытлъэплъэх. Абхъаз диаспорэри ахэм ахэт. Бзэ зыIулъэу къыддэгущыIэхэрэр зы лъэныкъу, ахэм агу ихъыкIырэр къытлъагъэIэсы. Бзэ зыIумылъыжьхэу къаплъэхэрэм, зихэку къэмыкIожьышъущтхэу, ау ащ кIэхъоп­сыхэрэм Iофэу тшIэрэр лъэшэу ашIо­гъэшIэгъон, ашIолъапI. Тэ тихэку тисэу тыбзэ дгъэкIодын тыфитэп, ар къэд­гъэгъунэныр типшъэрылъ шъхьаI. Зэгуры­Iоныгъэр, мамырныгъэр лъэпкъхэм азыфагу илъэу тыкъызэрэзэтенэщтым, тызэрэлъыкIотэщтым хэдгъахъозэ тызэ­дэ­лэжьэн фае. Усэ сатырэр мамыр­ныгъэм, зэкъошныгъэм афэIорышIэрэмэ ащыщ!

ТЭУ Замир.

Сурэтхэр: Къаныкъохэм яунэгъо хъар­зынэщ.