Адыгэ шъуашэм бзылъфыгъэ­ри хъулъфыгъэри къегъэдахэ, къегъэнурэ, къегъэкIэракIэ, къегъэпкъышIо. Адыгэ шъуашэр зыщызылъэрэ пстэуми къякIу, къязэгъы. Тилъэпкъ шъуашэ урыпэгэнэу щыт.

[caption id="attachment_139538" align="aligncenter" width="800"] Лъэпкъ музеим ихъарзынэщ[/caption]

ГущыIэм пае, адыгэ бзылъфыгъэ шъуашэм анахь къахэзгъэщырэ нэшанэу иIагъэр шъо­хэмкIэ емыгъэлыягъэу, зэдиштэу зэрэдыгъэр арыгъэ, тхыпхъэу телъымкIи зэкIужьэу щытыгъ. Бзылъфыгъэ шъуашэм хахьэщтыгъэхэр: саер — ар кIыIутелъ, джанэр, тыжьын чыIухэр зытедэгъэ кIакор, гъончэджыр, паIор, шъхьатехъор, цокъэ шъабэхэр. Саем дышъэидагъэхэр иIэхэу, данэм, къэтабэм е парчам хэшIыкIыгъэу щытыгъ. Лъэда­къэм нэсэу кIыхьагъэ. Ыбгъэ тыжьын чыIукIэ гъэупкIэпкIагъэ. ДжэнакIэхэр ыгупэкIэ зэгокIых. Iэгъуапэхэр кIыхьэх, Iэнтэгъу­пэм пэчIынатIэу ыкIыIукIэ Iэшъхьэ бэлагъэхэр пыдагъэх.

ПаIор зыхашIыкIыщтыгъэр шэкI Iужъу. Ащ тыжьын-дышъэ идагъэхэр зиIэ къэтабэр къырадэкIыщтыгъ. ПаIом ыкIыIу шъхьатехъо кIыхьэр къырахъу­хыщтыгъ. Саем тыжьыным хэшIыкIыгъэ пшъэшъэ бгырыпхыр телъыгъ.

Адыгэ бзылъфыгъэ шъуашэр дышъэидэ тхыпхъэхэмкIэ гъэ­кIэрэкIагъэ. Дышъэидэр зэрэдэхэ закъом паеп шъуашэм зыкIытырадэщтыгъэр: ижъыкIэ дышъэ­идэ тхыпхъэм шъуашэр зыщыгъыр къыухъумэу алъытэщтыгъ, ар къеушыхьаты чIыпIэу зытырадэщтыгъэхэми — шъхьэм, бгъэм, джэнакIэм, Iэгъуапэм.

Джащ фэдэу АР-м и Лъэпкъ музей ифонд я 19-рэ лIэшIэ­гъум икIэух щегъэжьагъэу адыгэхэм зэрахьэгъэ шъуашэхэр чIэлъых. Апэу музеим къычIэхьагъэхэм ащыщ пкъыгъохэм шъуашэм щыщхэри ахэтых. Ахэм ащыщэу анахь мэхьанэ зэптын плъэкIыщтхэм ягугъу къэтшIын.

[caption id="attachment_139539" align="aligncenter" width="800"] Лъэпкъ музеим ихъарзынэщ[/caption]

Лъэпкъ музеим чIэлъ шъуа­шэхэм ащыщ Шъыумэныкъо Айщэт иегъэ саер. Ар 1958-рэ илъэсым музеим ихъарзынэщ къыхэуцуагъ.

Саер дэнэ шIуцIэм хэшIы­кIыгъ. Джэнэ кIыхьэм ыгупэрэ Iэшъхьэбэлагъхэмрэ адыгэ ды­шъэидагъэкIэ хэдыкIыгъэ тхыпхъэхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэ. Ыб­гъэгупэкIэ гъучIым хэбзыкIыгъэу дышъэпс егъэшъогъэ тхыпхъэхэр саем тедагъэх, ахэр ыбгъуитIукIэ сатырэу къехых.

Уахътэм ыгъэлэжьэгъэ чIыпIэу иIэхэм Iофым хэзышIыкI­хэрэр мы илъэсым дэлэжьа­гъэх ыкIи зэрэщытыгъэм къыпкъырыкIхэзэ агъэпсыжьыгъ. Сэе чIэгъым къэтэбэ плъыжьым хэшIыкIыгъэ тыжьын кIыIур чIэлъ. Шъуашэм дышъэ паIори хэхьэ.

Зигугъу къэтшIырэ саер я 20-рэ лIэшIэгъум икъихьагъум хэхьэ. Ижъырэ адыгэ шъуашэу музеим чIэлъхэм ащыщ. Адыгэ лъэпкъ шъуашэмкIэ шэпхъэ гъэнэфагъэу щыIэхэм адиштэу щыт. Мы саем музеим чIыпIэ хэхыгъэ щиубытэу ыкIи мэхьанэ ин щыриIэу щыт. Илъэс пчъагъэхэм къакIоцI адыгэ шъуашэм фэгъэхьыгъэу музеим къыщызэIуахырэ къэгъэлъэгъонхэм ахагъахьэ.

Ащ нэмыкIэу адыгэ бзылъфыгъэ шъуашэхэм къахэбгъэщын плъэкIыщтхэм ащыщ 1986-рэ илъэсым Лъэпкъ музеим къычIэхьэгъэ саер.

Ащ къэбарэу пылъыр музеим иIофышIэхэм атхыжьыгъэ тхылъхэм къахэнагъ. Саер къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае щыпсэущтыгъэ Абрэдж Осмэн Хьаджтэч ыкъом музеим къыщищэфы­жьыгъ. Саер Осмэн янэ иягъэу ары зэратхыжьыгъэр. Къэбарым зэрэхэтымкIэ саер 1916-рэ илъэсым Санкт-Петербург щадыгъ ыкIи ащ къырахыгъ. Саер шэкI лъэпкъэу жаккардым хэшIыкIыгъ. Джэнэ кIыхьэр ыгупэкIэ адыгэ дышъэидагъэкIэ хэдыкIыгъэ тхыпхъэхэмкIэ гъэ­кIэрэкIагъэ. Iэнтэгъухэр ыкIи джэнакIэр шъагъэкIэ къэдыхьагъэх.

[caption id="attachment_139540" align="aligncenter" width="800"] Лъэпкъ музеим ихъарзынэщ[/caption]

Саем тыжьын кIыIур ыкIи ды­шъэ паIор хэхьэх.

БлэкIыгъэ лIэшIэгъум игурыт илъэсхэм, Лъэпкъ музеир Адыгэ хэкум икраеведческэ музееу зыщэтым, къуаджэу Адэмые щыщэу зэлъашIэщтыгъэ Iэпэ­Iасэу Тамбый Айщэт ыгъэфедэгъэ пкъыгъохэр, хьап-щыпхэр музеим къыIэкIэхьагъэх. Пкъыгъохэр ащ ипхъорэлъфэу Тамбый Джантыгъэ музеим къыритыжьыгъэх. Комплексым зэфэшъхьафэу пкъыгъо 90-рэ хэхьэ. Ахэм ащыщ бзылъфыгъэ джанэр. Ар дэнэ шэкI пIокIэ лъэпкъэу тафтам хэшIыкIыгъ. Дышъэидэ тхыпхъэ­хэмкIэ гъэкIэрэкIагъэ. Къызэрэзэтенагъэм уигъэрэзэнэу щыт. Тафта шэкIыр мыпытэу, тхьапэм фэдэу псынкIэу зэIэтхъы. Ау мы зигугъу къэтшIырэ джанэр мэфэкIхэм нахьыбэу зыщалъэу щытыгъэти, ащ фэдэу зэIызы­гъэп. Ащ фэдэ джанэхэр аухъу­мэ­щтыгъэх, къакIэхъухьэхэрэм аратыжьэу хэбзагъэ.

Джанэр зэрэдыгъэ шIыкIэр саем текIы. Я 20-рэ лIэшIэгъум къыздихьыгъэ модэм ифэмэ-бжьымэ къызэрэтырихьэрэр хэолъэгъукIы.

Ар зыщыгъыгъэр пшъэшъэ зидэмыкIоу зэрэщытыгъэр ды­шъэидэкIэ хэдыкIыгъэ тхыпхъэ 21-кIэ зэрэгъэкIэрэкIагъэм къеу­шыхьаты.

Джанэр бгъэкIэжьын плъэ­кIынэу амал зэрэщымыIагъэм къыхэкIэу, музеим ипащэхэм ащ фэдэ къабзэу тырашIыкIынышъ, арагъэдынэу унашъо ашIыгъагъ. Ащ ыуж бэ темышIэу музеим а уахътэм щылажьэщтыгъэ КIэдэкIой Нэфсэт джа­нэр ыдыгъ ыкIи зэлъашIэрэ IэпэIасэу Сет Сафыет тхыпхъэ­хэр хидыкIыгъэх. Ащ тетэу джанэр музеим икъэгъэлъэгъон­хэм ахэтэгъэлажьэ.

Адыгэ шъуашэр непэрэ ма­фэм пытэу къыхэуцуагъ. Лъэпкъым ынапэу ащ тырэгушхо ыкIи тэгъэлъапIэ. Ар зыщызылъэ­хэрэр, зезыхьэхэрэр лъэпкъым инэпэеплъых.

Сихьаджэкъо Ирин. АР-м и Лъэпкъ музей иIофышI.