ЗыфасIорэр тиадыгэ лъэпкъ искусствэ лъэуж нэф къыхэзыгъэнагъэу, РСФСР-м изаслуженнэу, Адыгэ Республикэм инароднэ артисткэу Хъурым Мариет Сахьидэ ыпхъур ары. ЩыIагъэмэ, Iоныгъом и 5-м, къызыхъугъэр илъэс 85-рэ хъущтыгъэ.

Театрэр зикIэсэ цIыфыбэм мы артисткэр шIукIэ агу къинагъ. Мариет Москва ГИТИС-р 1962-рэ илъэсым къы­щызыухыхи, хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщыгъ. Ахэр КIыкI Юр, Пэрэныкъо зэшъхьэгъусэхэу Чатибэрэ Раерэ, режиссерэу Н. ТхьакIущынэр, театроведэу Шъхьаплъэкъо Къэсэй, мыхэм анэмыкI­хэри ыкIи ежь Мариет.

Мариет зыхэт спектаклэ бэдэдэмэ сяплъыгъэу зэрэщытым къыхэкIэу артисткэ цIэрыIор непи сынэгу кIэт: нэгуф шъоф-лыфэу, шъхьацыр шхъомчышъо дэнагъоу, Iэпкъ-лъэпкъ зэдиштэу, щхыпэ фабэр ыIупэу, нитIур Iушэу, гуапэу къы­пIуплъэу — нурэ ин зиIэгъэ артисткагъ. Адыгэ драмтеатрэм я 70 — 90-рэ илъэс­хэм цIыфыбэ кIощтыгъ; адыгэ интеллигенциер пIонышъ, лъэпкъым ыцIэ епхыгъэр зэкIэ къагъэгъунэу, хъурэ-шIэрэхэм япчэгу итыгъэх, театрэм иапэрэ тIысыпIэ сатыр кIыхьэхэр ахэм аубытыщтыгъ. Зал шъхьаIэм тIысыпIэ нэкI иIэщтыгъэп, тэ, Адыгэ педучилищым иеджакIохэу илъэс 15 — 16 зыныбжьхэм, абонементхэу тиIэхэмкIэ тыкIощтыгъ, адыгэ культурэм игъорыгъоу хэшIыкI фытиIэ хъущтыгъ. СпектаклымкIэ программэхэр театрэм иконтролерхэм пхъэнтIэкIухэм къатыралъхьэщтыгъ, ащ спектаклым хэлэжьагъэ пэпчъ ыцIэ итхэгъагъ, тэри ахэр зэдгъашIэщтыгъэх. Театрэм къыщагъэлъэгъорэ спектаклэ пэпчъ, адыгабзэкIи урысыбзэкIи, укIомэ, артистхэр пшIэнхэба, тшIэщтыгъэх ыкIи нахь тыгу рихьыхэрэм тафэгумэкIыщтыгъ.

ЗисэнэхьаткIэ IэпэIэсэныгъэ ин, артистизмэгъэ гъэшIэгъон, роль пэпчъкIэ гуетыныгъэшхо зиIэгъэ Хъурым Мариет лъэшэу зикIасэ хъугъэхэм сэри сащыщыгъ. Непи сынэгу кIэт ащ Шъхьаплъэкъо Хьисэ идрамэу «Игъонэмысым икъашъу» зыфиIорэм хэт пшъашъэм, ироль къызэришIыгъэр: нэгур нэфыбзэ лъэкIыхьагъэу, шъхьац блэгъитIур кIыбым щыуа­лъэу, шIулъэгъу инэу Къаншъао (ролыр КIыкI Юр къэзышIыгъэр) фыриIэм къыгъэшъуашIоу, ау зэманэу зыхэтхэм шIулъэгъум лъапсэ щишIынэу, зэкIасэхэр зэрэгъотынхэу зэрэмыхъугъэр. Тыгу ыгъэучъыIыгъэу мы спектаклым теплъы­гъагъ.

Хъурым Мариет зыхэмылэжьэгъэ спектаклэ горэми ыцIэ къеIогъуай мы уахътэм агъэуцугъэу. Мариет ыгурэ ыпсэрэ театрэм фэгъэзэгъэ къодыягъэп, театрэр — ищыIэныгъагъ, къышIырэ роль пэпчъ, аужырэм фэдэу, зэрегугъущтыгъэр гъуащэщтыгъэп. КIэрэщэ Тембот ироманэу «Насыпым игъогу», Мурэтэ Чэпае ипьесэу «Шъузабэхэм» атехыгъэ спектаклэхэу режиссер дэгъу дэдагъэу КIуращынэ Аскэр ыгъэуцугъэхэм Айщэт ыкIи Тайбат ярольхэр Мариет ныдэлъфэу мыхэр къыдалъфыгъэм фэдэу къащишIыгъэх. Джащ фэдэу «Гангэ ыпхъу» зыфиIорэми, бзылъфыгъэ роль шъхьаIэр къызэрэщишIыгъэр цIыфхэм ащымыгъуп­шэжьэу бэрэ къаIотэжьэу зэхэсхыгъ. Адыгэ тарихъым къыхэхыгъэ, ащ епхыгъэ спектаклэхэми, театрэм комедиеу ащагъэуцугъэхэми, урыс классическэ ыкIи IэкIыб къэралыгъо литературэм япроизведениехэм атехыгъэхэм ахэтхэми Мариет къышIыгъэр роль 200 Iэпэ-цыпэм нэсэу къалъытэ. Хъурым Ма­риет (КларэкIи еджэщтыгъэх) «роль зэхэдз иIагъэп» ыIощтыгъ зэлъашIэрэ режиссерэу, Адыгэ театрэм ипэщагъэу, етIанэ Москва кIожьи, ащ щылэжьагъэу, щыпсэугъэу Ахэджэго Мэджыдэ. ЛIы гъэсагъэр пIалъэкIэ ихэку къакIощтыгъ, ахэм ащыщ горэм, сэри гъэзетэу «Адыгэ макъэм» сыкъыIухьэгъэ къодыеу, тиредакторыгъэу ХьакIэмыз Биболэт игъоу ылъэгъуи, зэлъашIэрэ цIыф гъэсэгъэшхом зэдэгущыIэгъу дэсшIыгъагъ. Къэлэ сымэджэщым щеIазэхэти, ащ чъэпыогъу мазэм, къэгъэгъэ Iэрам сIыгъэу сыкIогъагъ, а зэIукIэгъур непи сыгу IэшIоу къыщыдэоежьы. ЛIы Iушым бэ къыIотагъэр, сэ еупчIыгъо симыфагъэу тиадыгэ артистхэм адэжькIэ зигъэ­загъ, ахэм сце­нэм къыфэ­хъугъэ зырыз­хэр, агуи, ашъхьи, амакъи — зэкIэ ягулъытэ-гупшыси театрэм кIэрыпчын умы­лъэ­кIынэу зэрэчIэтхэр, Мариет италант инкIэ зэ­рэнасыпы­шIор ыкIи ар ымыгъэхьаулыеу, Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм исценэ ыIэтэу зэрэщылажьэрэр кIигъэтхъыгъагъ. Мощ фэдэ цIыфышхом ащ фэдэ гущыIэхэр аукъо­дыеу къызэримыIощтхэр згъэ­унэ­фэу, сикIэсэ артисткэ да­хэу, дэгъум, IэпэIэсэ лъэгъупхъэм джыри гукIэ нахь пэблагъэ сыхъугъагъ.

1998-рэ илъэсым джыри редакторым къыси­Iуагъ, культурэмкIэ отделым сыриIофышIэти, Мариет илъэс 60 зэрэхъу­рэмкIэ мэфэкI статьяр ежь актрисэм зыIузгъэкIэнышъ, къэстхынэу. Ар сэ­ри лъэшэу сигопагъ, сыда пIомэ лъэпкъ культурэр — театрэмкIэ къеб­гъэжьэнышъ, ыбгъуи ына­тIи зэрэсшIэщтым сишъып­къэу сыпылъыгъ,

Хъурым Мариет анахь творческэ лэжьыгъэшIу ин зэIузыгъэкIэгъэгъэ актрисагъ. ЕгъэлыекIыгъэу щымытэу, щыб­гъакIи мыхъунэу, ау шIур илъэс пчъагъэм зылэжьэу, лъэпкъым ыгу къигущыIыкIэу, творчествэ гъогу дахэ къэзыкIугъэ бзылъфыгъэ ялыем сыфэтхэн, сыфэсакъын зэрэфаер къызгурыIощтыгъ. СыгумэкIыщтыгъ. Тызэрэзэзэгъыгъэу, зы такъикъкIи къэмыгужъоу Мариет редакцием къакIуи, тикабинет къычIэ­хьагъ. ГушIор зэрэщытэу хэго­щагъ, шъорышIыгъи хэлъэп, гум щыщ псынкIэу мэхъу, къызэрыкIу, шIыкIашIу, цIыфышIу; зэкIэ сшIоигъуагъэр зэгъэфагъэу къысфиIотагъ, сэри хьылъэ онтэгъоу къыстегъэкIэгъагъэр стезыжьыгъэу, Мариет июбилейкIэ нэкIубгъоу згъэхьазырыгъэм, актрисэм исурэтхэу роль зэфэшъхьафхэр зэрыплъагъохэрэр хэзгъэуцуагъэх. А сурэтхэр IапIэ хъоу сызэрелъэIугъэу къыздихьыгъагъэх, ау гъэзетыр къыдэмыкIыгъэу яттыжьыщтыгъэп… ГъэшIэгъоныр, Мариет тиIоф тыухыгъэу къызэтэджыжьым, «А синэф цIыкIу, сэ сихъой сурэтхэр зэфэдэхэу, уфэенкIи хъун, Нурет, зигъаIэх!» къысиIуагъ, сигуапэу IаплI есщэкIыгъ…

Мариет, щэч хэлъэп, зэбгъэпшэн щымыIэ лъэпкъ артисткагъ, сценэм къыфэхъугъагъ, IэпэIэсэ дэдагъ, Адыгэ театрэм лъэуж нэф къычIинагъ, лъэпкъ искусствэм чIыпIэшхо щиубытыгъ. Илъэс 62-рэ къыгъэшIагъэр, бзыу пагъэм фэдэу псынкIэу гущыIэу, ау IупкIэ зэкIэупкIагъэу, гушIор къыIутэкъоу.

Нурэ лъэш иIагъ Мариет, ирольхэр джары нэмыкIхэм къашIыхэрэм анахьэу, ухэтми, пщыщ зыкIэхъущтыгъэхэр. ЩыIагъэмэ, илъэс 85-рэ хъущтыгъэ, ау ыпсэ зыхэлъыгъэ иIофшIэгъухэм, режиссерхэу Iоф дэзышIагъэхэм ащыщхэу щыIэхэм, лъэпкъ искусствэр зилъапIэхэм Мариет зыкIи ащыгъупшэрэп — актрисэ иныгъ, лъэшыгъ, сценэм къыфэхъугъагъ. Джыри сынэгу кIэт Мариет дахэу зэкIэшIыхьажьыгъэу, режиссерэу КIуращынэ Аскэр ыIапэ ыIыгъэу имэфэкIкIэ фэсакъэу, ыгъашIоу сценэм зэрэдищэегъа­гъэр. Джащ фэд щыIэныгъэр, къэуцуи зэплъэкIи иIэп, макIо, мачъэ псым фэдэу.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэр: М. Хъурымым ихъарзынэщ.