2002-рэ илъэсым шышъхьэIу мазэм и 16-м, тхакIор къызыхъугъэр илъэси 100 зыщыхъугъэм ехъулIэу, шIур ылэжьэу, гупшысэр иIусэу щыIэгъэ КIэрэщэ Тембот илитературнэ музей ежь зыщыпсэугъэ унэм иапэрэ къат къыщызэIуахыгъагъ.

ТхакIом икъэхъукI, иунагъоу зыщапIу­гъэр, иеджапI, итворческэ гупшысэ къы­зэреблыгъэр ыкIи зэрэкIищыгъэр экспозицие унищым къащыIотагъ. Музе­им ипчъэшъхьаIу узэребакъоу, зы шъэф рэхьат горэм узэлъеубыты: плъэгъурэр зэкIэ Тембот ищыIэныгъэ, иунагъо, ицIы­кIугъо, икIэлэгъу-ныбжьыкIэгъу, студен­тыгъор ыкIи итворчествэ тхэн-гупшысэн зэпымычыжьэу, общественнэ Iофхэу зыхэтыгъэхэм яхьылIагъ.

Уахътэр ыкIи тхакIор зэрэзэхъулIэхэрэр мэкIайхэм адэт тхылъыбэ гъэшIэгъонэу ащ икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэхэм – «Интернационалыр» адыгабзэкIэ апэрэу зэрэзэридзэкIыгъэм, ирассказхэм, новеллэхэм, повестхэм ыкIи романхэм къаIуатэ. Нэм къыкIедзэ художественнэ произведениехэм абгъукIэ щыт хэутэлъэ машинкэ шIуцIэ IэпкIэ-лъэпкIэ цIыкIоу иапэрэ тхылъхэр зэрэхиутыгъэхэр. Музей унэ агурэм ыгупчэ тхэкIошхоу КIэрэщэ Тембот исурэт къыщыпIоплъэ, инэплъэгъу къыбнэсы, Iушыгъэ иныр хэолагъо. ТхэкIошхоу Т. КIэращэм илъэпкъ гъунэн­чъэу икIасэу, илъапIэу зэрэщытыгъэр итхыгъэ пэпчъ ащызэхэошIэ. Адыгэхэм ахэлъыгъэ шэнышIухэр – хабзи-бзыпхъи, IокIэ-шIыкIи, Iэдэбныгъи, бзэшIуагъи мы­хэм къащиIотыкIыгъ.

Непэ КIэрэщэ Тембот илитературнэ музей инаучнэ IофышIэу, илъэси 4 хъу­гъэу мыщ щылажьэрэ Хъот Саидэ му­зеим иIофшIакIэ, ипшъэрылъ шъхьаIэ, музеим къакIохэрэр, ахэм яшIоигъоны­гъэхэр зэрэзэшIуахэу, зэрагъэцакIэрэм тащигъэгъозагъ.

— Адыгэхэм якIэсэ тхэкIошхоу КIэ­рэщэ Тембот зыфэдэ цIыфыгъэр, итхылъ­хэм къаIуатэхэрэр, итворчествэ зэкIэ, лъэпкъым ищыIэкIагъэр тапэкIэ нэм къыкIэзгъэуцохэу, щысэ зыхэпхыхэу, узкIырыплъыхэу, пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьанэшхо зиIэхэу зэрэщытхэр къэтIо­тэрэ гущыIэм анахьэу щыкIэтэгъэтхъых, ежь тхылъхэм ахэт геройхэр ащкIэ тиIэубытыпIэх,— еIо Саидэ.

Хъот Саидэ исэнэхьаткIэ кIэлэегъадж, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ инсти­тутым IэкIыб къэралыгъуабзэхэмкIэ ифа­куль­тет щеджагъ, къыухыгъ, унагъо иI, пхъурэ къорэ ыпIугъ. Кощхьаблэ илъэс 12-у зыщыпсэугъэхэм, АКъУ-м икъутамэу мыщ дэтым, Мыекъуапэ къы­зэ­кIожьхэм университетым ииндустри­альнэ колледж зы заулэрэ, етIанэ къалэм икIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 11-м кIэлэпIоу Iоф ащишIагъ. Бзылъфыгъэм исэнэхьат хэшIыкI зэрэфыриIэр, Iофыр зэрикIасэр къыхэщы. Джы литературнэ музеим иIофышI.

— Сэ сыкъызыхъугъэм щегъэжьагъэу тхылъхэм сяджэныр сикIас, анахьэу лъэпкъым, лIакъом яхьылIагъэхэр сшIо­гъэшIэгъоных. КIэрэщэ Тембот илитера­тур­нэ музей фэгъэхьыгъэу къыхэзгъэщы сшIоигъор мыщ къычIэхьэрэ цIыф пстэу­ми – ини цIыкIуи, акъыл-шIэныгъэ гъэ­нэфагъэ зэрэчIахырэр ары – «адыгэ­хэр хэтха, яшэн-хабзэхэр, ялитературэ, яцIыф IокIэ-шIыкIэхэр ыкIи ятарихъ лъапсэ сыд фэда?» — къыкIэупчIэх, мыщ къиIотыкIынхэр щызэхахых, анахьэу зыплъыхьакIо-зекIохэмкIэ ыкIи щыIэны­гъэм хэуцорэ еджэкIо цIыкIухэмкIэ мы зэкIэм уасэ яIэу сеплъы. Мыщ дэжьым хэзгъэунэфыкIымэ сшIоигъу, цIыфхэр купышхо мыхъухэми, къытэлъэIухэшъ, экскурсиехэр афызэхэтэщэх ыкIи тхакIом ипроизведениехэр ащэфыхэ ашIоигъоу, итхылъхэр щыIэхэмэ къыкIэупчIэх, — еIо Саидэ.

— Саида, хэта непэ анахьэу музеим къакIохэу, Iоф зыдашъушIэхэрэр?

— ТиIофшIэн план гъэнэфагъэм тетэу зэхэтэщэ. Анахь пшъэрылъ инэу тыздэла­жьэрэр къыткIэхъухьэхэрэр, кIэлэеджакIо­хэр, сэнэхьат зэгъэгъотыпIэ еджапIэхэм ащеджэхэрэмкIэ кIэкIыжьэу къызфэтщэн­хэр, адыгэ литературэр ыкIи Т. КIэращэм итворчествэ тиIэубытыпIэу, адыгэхэм тарихъ гъэшIэгъон зэряIэр, «адыгагъэр» зыфэдэр ядгъэшIэныр, литературэм, бзэм нахь фэщагъэ хъунхэр ары.

—Анахьэу кIэзгъэтхъымэ сшIоигъор, — лъегъэкIуатэ бзылъфыгъэм игущыIэ, — амалэу тиIэр етхьылIэзэ, музей Iофыр зэрэлъыдгъэкIуатэрэр ары. ЗэкIэ Мые­къуа­пэ дэт еджапIэхэм талъэIэсы, мэфэкI мафэхэм кIэлэеджэкIо цIыкIухэр, сту­дент­хэр, зекIо купхэр къытфэкIох, ахэр цIыф гъэсэгъэ гъэшIэгъонхэм аIутэгъакIэх. Ахэм темэ зэфэшъхьафхэмкIэ экскур­сиехэр афызэхэтэщэх, цIыфэу музеим щызэблэкIыхэрэр Т. КIэращэм итхылъхэр тщэнэу тиIэхэмэ бэрэ къакIэупчIэх. Ащ елъытыгъэу, зыгорэущтэу ипроизведение анахь хэшыпыкIыгъэхэр зыдэт тхылъ пчъэгъабэ хъоу къыда­гъэ­­кIыжьыгъэмэ, ишIуагъэ къэ­кIонэу сеплъы. ЯIэнашъхьэ телъ хъумэ тхылъыр, ащ лъыIэбэщтхэри еджэщтхэри къыкъокIыщтых.

Мэхьанэ зиIэ Iофтхьабзэу щытых литуратурнэ IупкIэ къе­джэнхэр, мэфэкI тхылъ викторинэхэр, Iэнэ хъураехэу тхакIом итворчествэ фэгъэ­хьыгъэхэр, литуратурнэ пчы­хьэ­зэхахьэхэу КIэрэщэ Тембот итворчествэ зыфэдэ шъыпкъэр – лъэпкъым ынапэу, итхыдэу, итарихъэу зэрэщытыр зэлъязыгъа­шIэхэрэр. ТапэкIи мыщ фэдэ мэфэкIхэр нахь тегугъоу зэхэтщэнхэ гухэлъ тиI.

— Тембот илитературнэ музей ифонд ехьылIагъэу сыда къэпIон плъэкIыщтыр, ащ хэшъогъахъуа е хэкIа?

— Музеим ифонд экспонат мини 5-м нахьыбэ щызэIугъэкIагъ. Ахэр зэкIэ мэхьанэ зиIэх. ГущыIэм пае, ежь КIэ­рэщэ Тембот иунэе хъарзынэщ сурэт­техыгъэхэр, документхэр, письмэ зэфэ­шъ­хьафхэу къыфатхыщтыгъэхэр ыкIи Iанэу зыщытхэщтыгъэр, зэрэхиутыщ­тыгъэ машинкэхэр, нэпэеплъ шIухьаф­тынхэр ыкIи анахь чIыпIэ хэхыгъэ зы­гъо­тыгъэ икъэ­ралыгъо тынхэр, ипроизве­дени­ехэм­кIэ иIэпэрытх тхьапэхэр, мыхэм анэмыкI­хэри.

Хъот Саидэ КIэрэщэ Тембот илитера­турнэ музей зэрэщыIэр, Iоф зэришIэрэр адыгэхэмкIэ насыпыгъэу елъытэ. Сыда пIомэ, тхэкIошхом ищыIэныгъэкIэ а зэкIэ зыфилэжьыжьыгъ. 1948-рэ илъэсым Темыр Кавказым ис тхакIохэмкIэ апэрэу Т. КIэращэм романэу «Насыпым игъогу» зыфиIорэм пае СССР-м и Къэралыгъо шIухьафтын къыфагъэшъошагъ. Мы роман дэдэр Адыгэ хэку драматическэ театрэм исценэ зэлъашIэрэ адыгэ режиссерэу КIуращынэ Аскэр щигъэуцугъ. Лъэпкъыр ащ еплъыгъ, Мыекъуапэ мызэу, мытIоу ыкIи хэкум ирайон пэпчъ, Краснодар краим хэхьэрэ шапсыгъэ псэупIэхэми афащи арагъэлъэгъугъ. Щэч хэлъэп, адыгэр зыфэдэр ащкIи ашIагъ, а зэкIэ къызыпкъырыкIыгъэр, зишIушIа­гъэр лъытэныгъэшхо зыфытиIэ титхэкIо нахьыжъэу КIэрэщэ Тембот ары. Ащи изакъоп, Тембот инэмыкI тхыгъэхэри ыужыкIэ театрэм щагъэуцугъэх.

— Тхьауегъэпсэу гущыIэгъу укъы­зэрэтфэхъугъэмкIэ. ТапэкIи шъугу етыгъэу лъэпкъ культурэм дахэу шъуфэлэжьэнэу, шъуиIахь хэшъу­лъхьанэу шъуфэсэIо.

ДэгущыIагъэр МАМЫРЫКЪО Нуриет. Сурэтхэр: А. Iэшъын.