Культурэм ихъугъэ-шIагъэхэмкIэ тишъолъыр къахэщэу Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафыбэ щызэшIуахы. ЕтIани хэгъэунэфыкIыгъэн фаер республикэм щызэхащэхэрэм ямызакъоу, Адыгеим инэпэеплъхэу тикупхэр нэмыкI шъолъырхэм ащыкIорэ Iофыгъохэми бэрэ зэрахэлажьэхэрэр ары. Аужырэ уахътэм культурэм тишъолъыр зызэрэщиушъомбгъурэм, мы лъэныкъом фытегъэпсыхьэгъэ псэуалъэхэр зэрагъэкIэжьхэрэм, кIэу зэрашIыхэрэм, творческэ купхэм IэпыIэгъоу агъотырэм мы пстэури къыпкъырыкIэу плъытэн плъэкIыщт.

АР-м культурэмкIэ иминистрэ игуадзэу Кушъу Светланэ зыIудгъэкIагъ ыкIи Iофыгъоу зэхащэхэрэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.

—Гъэмэфэ мэзищэу блэкIыгъэм творческэ купхэр зыхэлэжьэгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр режъугъэкIокIыгъэх. Мэхьанэ зиIэхэм ащыщ тиреспубликэ имызакъоу, къэралыгъом ишъолъырхэм къарыкIырэ купхэр ахэм зэрахэлажьэхэрэр. Ежьхэм зызэраушэтырэм дакIоу, тикультурэ, тишэн-хабзэхэр ашIогъэшIэгъонэу гушъхьэ баиныгъэу мыщ щагъотырэр зыдахьыжьы. А лъэныкъомкIэ нахь къахэщыгъэ Iофтхьабзэхэр сыд фэдэха?

— АР-м и ЛIышъхьэ иунашъокIэ псэупIэхэм адэт культурэм иунэхэм нахь игъэкIотыгъэу, шэпхъакIэхэм атетэу Iоф ягъэшIэгъэным къыдыхэлъытагъэу, тичылэхэм зэхэхьэ инхэр ащызэхэтэщэх. А лъэныкъомкIэ нахь къахэщыгъэхэм ягугъу къэпшIын хъумэ, жъоныгъуакIэм и 13-м культурэм и Унэу Гъобэкъуае дэтым кIэлэцIыкIу театральнэ купхэм яя IV-рэ шъолъыр фестивалэу щыкIуа-гъэмкIэ къебгъэжьэн фае. Ар едзыгъуитIоу зэхэщэгъагъ. Апэрэр онлайн шIыкIэм тетэу кIуагъэ. Ащ творческэ куп 72-рэ, нэбгырэ 820-рэ хэлэжьагъ. ЯтIонэрэ едзыгъом куп 26-рэ пхырыкIыгъ, нэбгырэ 274-мэ зыкъагъэлъэгъуагъ. Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Краснодар, ыкIи Ставрополь крайхэм, Волгоград ыкIи Астрахань хэкухэм, Дагъыстаным якупхэм фестивалым зыкъыщагъэлъэгъон алъэкIыгъ. Зэхахьэм ипрограммэ хэтэу нысхъэпэ театрэу «Дышъэ къошын» зыфиIорэм иартистхэм мастер-классхэр къатыгъэх, лъэпкъ шхыныгъохэмкIэ хьакIэхэр агъэшIуагъэх, адыгэ джэгукIэ мэфэкIыр зэфашIыжьыгъ. Фестивалым и Гран-при къэзыхьыгъэр нарт эпосым итхыдэ техыгъэ къэгъэлъэгъонэу «Зы-шъхьэ нахьи шъхьитIу» зыфиIоу Теуцожь Фатимэ ыгъэуцугъэр ары.

—Культурэм ылъэныкъокIэ щыIэ лъэпкъ проектхэм шъуадэлажьэзэ сыд фэдэ Iофтхьабзэха зэхэшъущагъэхэр?

— Ащ фэдэу зыцIэ къесIощтыр АР-м культурэмкIэ и Министерствэрэ лъэпкъ культурэм и Гупчэрэ зэгъусэхэу сабыйхэм якъэухъумэн и Мафэ ехъулIэу Хьакурынэхьаблэ щызэхащэгъэ Iоф-тхьабзэр ары. Лъэпкъ проектэу «Культу-рэм» ишъолъыр проектэу «Творческэ цIыфхэр» зыфиIорэм ипрограммэ игъэ-цэкIэн ар къыхиубытэщтыгъ ыкIи жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ сабыйхэм ятворчествэ фэгъэхьыгъагъ. 2023-рэ илъэсымкIэ АР-м икъэралыгъо программэу «Культурэм ихэхъоныгъ» зыфиIорэм къыдыхэлъы-тагъэу фестивалыр щытыгъ. Къыхэзгъэ-щымэ сшIоигъу лъэпкъ проектэу «Культурэм» иамалхэмкIэ лъэпкъ культу-рэм и Гупчэу Хьакурынэхьаблэ дэтыр 2022-рэ илъэсым зэрагъэцэкIэжьыгъэр. Онлайн шIыкIэри хэтэу фестивалым нэбгырэ 400 фэдиз хэлэжьагъ. Ежь Хьакурынэхьаблэ щыкIогъэ зэхахьэр порталэу «PROКультура. РФ» зыфиIорэмкIэ къатыжьыгъ. Нэбгырэ мин 17 ащ еплъыгъ. Фестивалым хэтэу АР-м культурэмкIэ иМинистерствэ 2023-рэ илъэсымкIэ ыгъэнэфэгъэ стипендиер фестивалым хэлэжьэгъэ нэбгыри 7-мэ яттыжьыгъ.

—Тишъолъыр анахь щыцIэрыIоу кIэлэцIыкIухэм ыкIи ныбжьыкIэхэм я Дунэе фестивалэу «Адыгеим ижъогъожъыехэр» зыфиIорэри зэхахьэ шIыкIэм имызакъоу, онлайнкIи зэхэщэгъагъ. Сыд фэдэрэ культурнэ зэхахьи амалышхохэр къеты, гъунэпкъэ анахь чыжьэхэри къызэIуехы. Мыгъэ сыд фэдэ къэралыгъоха фестивалым хэлэжьагъэхэр?

— Урысыем ишъолъыр зэфэшъхьафхэм ямызакъоу, IэкIыб къэралыгъуиймэ ятворческэ купхэр ащ хэлэжьагъэх. Иорданием, Израиль, Абхъазым, Арме-нием, Белоруссием, апэрэу – Танзанием, Ливан, Мозамбик яныбжьыкIэхэм зыщау-шэтыгъ. ЗэкIэмкIи зыкъэзыгъэлъэ-гъуагъэхэр нэбгырэ 552-рэ хъущтыгъ, 67-р — IэкIыбым, 103-р — шъолъырхэм, 382-р Адыгеим яныбжьыкIэ сэнаущых. Джащ фэдэу фестивалым дакIоу кIэлэ-цIыкIухэм ыкIи ныбжьыкIэхэм яIэшIагъэ-хэм якъэгъэлъэгъони зэхащэгъагъ.

Гала-концертыр къэлэ паркым щы-кIуагъ. Ащ нэмыкIэу апэрэу мы фестива-лым зы шэпхъакIэ гъэшIэгъон щыдгъэ-федагъ. Орэд къэзыIо, зыкъэзыгъэлъагъо зышIоигъохэм, «зэIухыгъэ микрофон» зыфиIорэ акцием диштэу, ащ фэдэ амал аратыгъ. Ямэкъамэхэр флешкэхэм атетэу компьютерым къыдалъхьэти, пчэгум къихьэрэ кIэлэцIыкIухэм орэдхэр къаIощтыгъэх. Ащ фэдэу зэпымыоу сыхьатрэ кIогъэ концертым паркым дэсыгъэ зыгъэпсэфакIохэр, хьакIэхэр еплъыгъэх.

— Тиреспубликэ имызакъоу нэмыкI шъолъырхэми ащызэхащэрэ культурнэ Iофтхьабзэхэм Адыгеим итворческэ купхэр ахэлажьэх. Анахьэу къахэщыгъэхэм ягугъу къытфэшIыба.

— Лъэпкъ проектэу «Культурэм» игъэцэкIэн диштэу Къыблэ ыкIи Темыр-Кавказ федеральнэ шъолъырхэм, Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ респуб-ликэхэм, Херсонскэ ыкIи Запорожскэ хэкухэм ятворческэ купхэр зыхэлэ-жьэгъэхэ Урысые фестиваль-зэнэкъокъум ия II-рэ едзыгъо Астрахань щыкIуагъ. Ащ хэлэжьагъ ижъырэ лъэпкъ орэд къэIонымкIэ купэу «Джэныкъор», художественнэ пащэр Исуп Заур. Фести-валь-зэнэкъокъум изэфэхьысыжьхэмкIэ, нэмыкIэу текIоныгъэр къыщыдэзы-хыгъэхэм афэдэу, «Джэныкъом» мил-лионитIу зэрылъ грантыр къырихыгъ. Ар зымыуасэ щыIэп, лъэшэу тигъэгушIуагъ. А куп дэдэр «Урысыем ичIытх хэдыкIыгъ» зыфиIорэ Урысые фестивалэу Чебоксары щыкIуагъэм хэлэжьагъ. Шъолъыр пэпчъ ичIытх (картэ) хэдыкIыгъэ ащ къыри-хьылIагъ. АдыгеимкIэ а IофшIагъэр зы-гъэцэкIагъэхэр IэпэIасэхэу Сет Сафиет, Гумэ Ларисэ, Битэ Аз, Гумэ Русет, Джарымэкъо Зурет ыкIи Мыгу Рузан. IэпэIасэхэр, этнографхэр, шIэныгъэ-лэжьхэр зэзыпхыгъэ проект хьалэмэтэу ар хъугъэ. Шъолъыр 68-рэ ащ хэлэжьагъ. Дышъэидэр агъэфедэзэ Адыгеим ичIытх хэзыдыкIыгъэ IэпэIасэхэм щытхъур къалэжьыгъ, тишъолъыр ыцIэ чыжьэу агъэIугъ.

— Тапэ илъ проектхэм, культурэм ылъэныкъокIэ къытпыщылъ Iофтхьабзэхэм ащыщэу зыцIэ къепIон плъэкIыщтхэр.

— Iоныгъом и 29-м «ДжэгуакIо» зыцIэ фестиваль-къэгъэлъэгъоныкIэ зэхэтщэщт. Адыгэ джэгур зезыщэу, икубзыпIэ итэу, ар зэрэзэхэщагъэм идэгъугъэ зыIэ илъэу хьатиякIом ар фэгъэхьыгъэщт. ХьатиякIо-джэгуакIохэм ясэнаущыгъэ нахьыпэм чыжьэу Iущтыгъ. Адыгэ джэгур зепщэным шэпхъэ гъэнэфагъэ хэлъыгъ. Зэнэкъокъу хэмылъэу апэрэ зэхахьэр тшIыщт. Ар Улапэ дэт культурэм и УнакIэ щыред-гъэкIокIыщт. Тэхъутэмыкъое, Шэуджэн, Красногвардейскэ, Кошхьэблэ районхэм, Адыгэкъалэ къарыкIырэ джэгуакIохэм гъусэхэр яIэхэу джэгу пычыгъохэр фестивалым къыщагъэлъэгъощтых. Сыд фэдагъа адыгэ джэгур, сыд фэдэ хабзэхэр щызэрахьэщтыгъэха? Ахэр Iофтхьэбзэ гъэшIэгъоныгъэх, ау бэмэ ашIэжьыхэрэп. ГущыIэм пае, къэбэртэе шIэныгъэлэжьэу, усакIоу ыкIи тхакIоу Нало Заур адыгэ джэгум хэтыгъэ нэбгырэ 18 къыхигъэщыщтыгъ. Хьати-якIом нэмыкIэу, къамылапщи, ежъыуакIуи, кIэпсэрыкIуи, ныбэ кIоцIкIэ гущыIэ- щтыгъэхэри (чревовещатели), тхыдэIуати – хэмытыжьыгъэ щыIэп. Джащ фэдэу Iэнэгъэуджым, нысэкъищым, блэгъэ-факIом, къэшъозэхащэм шэпхъэ гъэнэ-фагъэ апылъэу ащызэшIуахыщтыгъэ Iофтхьабзэхэр зэфэшъхьафыгъэх ыкIи гъэшIэгъоныгъэх. Ахэр цIыфхэм ядгъэшIэжьыныр, тихэбзэ шIагъохэр къэтыухъумэнхэр типшъэрылъ. Хьати-якIор зэрэгущыIэрэм, жабзэу Iулъым, цIыфхэр зэригъэдаIощтыгъэхэми бэ ялъытыгъэр. А лъэныкъомкIи джэгуа-кIохэм тынаIэ атетыщт. ЕтIани, хэти къызэрэшIошIырэм тетэу щымытыным пае, джэгуакIом иинститут зыфэдагъэмкIэ Iоныгъом и 13-м Лъэпкъ музеим зэIухыгъэ лекциехэр щызэхэтэщэх. ШIоигъоныгъэ зиIэхэр Iофтхьабзэм хэлэжьэнхэ алъэкIыщт.

— Джыри зы хъугъэ-шIагъэ лъэшэу тыпаплъэ. Ар адыгэ къуаем ифестивалэу Iоныгъом и 16 – 17-м Мыекъопэ районым ит Дахъо гъэхъунэм щыкIощтыр ары. А мафэхэм сыд фэдэ Iофтхьабзэха зэхащэщтхэр?

— Адыгэ къуаем ифестиваль анахь мэфэкI шъхьаIэу тиIэхэм ащыщ хъугъэ. Зэрэтихабзэу, ар зэрифэшъуашэу редгъэкIокIыщт. Концертхэр, мастер-классхэр, IэпэIасэхэм якъэгъэлъэгъонхэр, зэнэкъокъухэр мэфэкI программэм хэтыщтых. ЗэлъашIэрэ жъуагъохэм ащыщэу мызэгъэгум фестивалым къырагъэблэгъагъэхэр Хьажьырэкъо СултIан (нахьыбэм зэрашIэрэр Султан-Ураган), Мыгу Айдэмыр, Лъачэ Альберт.

Къэралыгъо къэшъокIо академическэ ансамблэу «Налмэсым» флешмобэу «Удж хъурай» егъэхьазыры, ащкIэ фестивалыр зэфашIыжьыщт. Титворческэ купхэри мы мэфэкI зэхахьэм хэлэ-жьэщтых. Дахъо гъэхъунэм, фестивалым пылъ шапхъэхэм адиштэу, районхэм къарыкIыхэрэм щагу зэIухыгъэхэр ща-гъэпсыщтых, адыгэ къуаер изыхыщтхэр, мастер-классхэр къэзытыщтхэр къыз-дащэщтых. Къуаер зыщыгъэфедэгъэ лъэпкъ шхыныгъо зэфэшъхьафхэм якъэгъэлъэгъуапIэхэм Iоф ашIэщт. Блэ-кIыгъэ илъэсхэм анахь къое иныр изыхырэм фестивалым ыцIэ къыщы-раIощтыгъ, мызэгъэгум адыгэ къуаер зышхыщтхэр зэрагъэнэкъокъущтых. Адыгеим ыцIэ джащ фэдэ Iофтхьэбзэ инхэмкIэ мэIу, тишэн-хабзэхэр, тикуль-турэ къэтыухъумэнхэмкIэ ахэм яшIогъэшхо къэкIо.

Джыри зигугъу къэсшIымэ сшIоигъор «Кавказыр орэмамыр» зыфиIорэ фести-валыр Iоныгъом и 14— 15-м —Черкес-скэ, культурэм ыкIи спортым яфестиваль Iоныгъом и 16 — 17-м Ставрополь ащыкIощтхэр ары. Лъэпкъ орэдым икъэ-ралыгъо ансамблэу «Ислъамыер» ахэм ахэлэжьэщт. Арышъ, гъэмафэм фэдэу, бжыхьэри культурэ IофтхьабзэхэмкIэ баищт.

ДэгущыIагъэр: ТЭУ Замир. Сурэтхэр: АР-м культурэмкIэ и Министерств.