ИлъэсыкIэ еджэгъур бэмышIэу аублэжьыгъ. Гъэсэныгъэм исистемэ мы аужырэ илъэсхэм хэхъоныгъэхэр ешIых, нахьышIум фэзыщэхэрэ лъэныкъо­хэр агъэфедэх. 2023 — 2024-рэ илъэсыкIэ еджэгъум гурыт еджапIэхэм зэхъокIыныгъэу афэхъугъэхэм ащыщхэм нэIуасэ шъуафэтшIыщт.

УФ-м просвещениемкIэ и Министерствэ иунашъокIэ федеральнэ къэралыгъо гъэсэныгъэ шапхъэм зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх, предмети 6: урысыбзэр, литературэр, тарихъыр, обществознаниер, географиер ыкIи ОБЖ-р зыкI шапхъэм техьанхэу агъэнэфагъ.

Джащ фэдэу предмет пэпчъ зыкI къэралыгъо тхылъхэр яIэщтых. ТарихъымкIэ ахэр къыдагъэкIыгъахэх, мы илъэсыкIэ еджэгъум къыщегъэжьагъэу еджапIэхэм тхылъыкIэхэр аIэ­кIагъахьэх, ащкIэ еджэнхэу аублагъ.

ОБЖ-м анахь мэхьанэшхо ратыщт. Апшъэрэ классхэм ащеджэхэрэр дзэм фэгъэхьазырыгъэнхэм фэшI егъэджэнхэр нахьыбэу афызэхащэхэзэ ашIыщт. ИлъэсыкIэ еджэгъум къыщегъэжьагъэу тыжьын медальхэр афагъэшъуашэхэзэ ашIыщт. 2014-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ар аратыжьыщтыгъэп. Джы аттестатым оценкэу «4» зы предметымкIэ е тIумкIэ зыхэтхэм мыщ фэдэ медаль аратыщт. Дышъэ медалым фэдэу еджапIэр тыжьынкIэ къэзыухыхэрэм ап­шъэ­рэ еджапIэм чIэхьанхэмкIэ балл тедзэхэр къафашIыщтых. Ды­шъэм балл тедзи 5, тыжьыным балли 3 къафыхагъэхъощт.

Илъэситфым къыкIоцI зэкIэ предметхэмкIэ тхылъхэр зэб­лахъунхэу агъэнафэ. ТарихъымкIэ я 11-рэ классхэр зэреджэхэрэ тхылъым хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием фэгъэхьыгъэхэр дэтых.

ЕджапIэхэм шIэныгъэм имызакъоу, гъэсэныгъэм епхыгъэ Iофыгъохэри нахь зэхафынхэу рагъэжьагъ, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм яхэгъэгу шIу алъэгъу­ным фэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэхащэнхэр пшъэрылъ шъхьаIэу яIэхэм ащыщ. Ащ къыдыхэлъытагъэу, гъэрекIо къыщегъэжьагъэу «Разговоры о важном» зыфиIорэр Адыгеим ит еджапIэхэм зэкIэми къахэхьагъ. Ащ ишIуагъэкIэ къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм ятарихъ нахь игъэкIотыгъэу зэрагъашIэ. Джащ фэдэу мы илъэсым Iоныгъом и 1-м къыщегъэ­жьагъэу «педагог-методист» ыкIи «педагог-наставник» зыфиIорэ лъэныкъохэр кIэу къы­хэхьащтых.

ИлъэсыкIэ еджэгъур респуб­ликэм ит еджапIэхэм зэрифэшъуашэу ащаублэжьыгъ. Зэхъо­кIыныгъэхэм адиштэу Iоф ашIэнэу аублагъ. Мы мафэхэм Адыгэ республикэ гимназием тыщыIагъ, ащ икIэлэегъаджэхэм гущыIэгъу тафэхъугъ.

Ащ къызэрэщытаIуагъэмкIэ, тарихъымкIэ урокхэр шэпхъа­кIэхэм атетэу зэхащэнхэу ауб­лагъ. ТхылъыкIэхэр къызэрэдагъэкIыгъэхэм егъэгушIох, сыда пIомэ, 1940-рэ илъэсхэм къащегъэжьагъэу а зы темэхэр тхылъыжъхэм арытыгъэх. СССР-р зызэхэзыжьыгъэм къы­щегъэжьагъэу тхылъхэр бэу къыдагъэкIыгъэх, ау а гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэ хъугъагъэп.

— Джы тхылъэу къыдагъэкIыгъэхэр аужырэ шапхъэхэм адиштэу гъэ­псыгъэх, гупсэфых. QR-кодхэм яшIуагъэкIэ тарихъым хьэхьэгъэ тхыгъэхэм кIэлэегъа­джэхэр яплъынхэ, игъэ­кIотыгъэу зэрагъэшIэнхэ амал яI. Джы ныбжьыкIэхэм Урысыем итарихъ нахь дэгъоу зэрагъэшIэщт. ЫпэкIэ Европэм ыкIи нэмыкI къэралыгъохэм япхыгъэ къэ­бархэр нахь игъэкIотыгъэу арытыгъэхэмэ, джы Урысыем фэгъэ­хьыгъэ тарихъыр ары анахь мэхьанэшхо зиIэщтыр, — къыIуагъ егъэ­джэн-методическэ объединением ипащэу Жанна Ененкэм.

Джырэ уахътъм тарихъымкIэ тхылъыкIэхэр къафащэх. Я 5-рэ, я 6-рэ, я 10-рэ классхэр зэре­джэщтхэ тхылъхэр аратыгъахэх, адрэхэри къэкIонхэу ежэх. ПрограммакIэр агу зэрэрихьыгъэр кIэлэегъаджэхэми къыта­Iуагъ. Джы ана­хьэу анаIэ зы­ты­радзэрэр Урысыем итарихъ ары, ащ ишIуагъэкIэ ныбжьыкIэхэм мы лъэныкъомкIэ нахь шIэныгъэ куухэр арагъэгъотыщтых. ГущыIэм пае, Хэгъэгу зэо­шхом епхыгъэ параграфхэм нахь зэхапшIэу ахагъэхъуагъ. А екIолIакIэр нахь тэрэзэу шIэныгъэлэжьхэм алъытэ. Урысыем къыщыхъурэ хъугъэ-шIагъэ­хэм япхыгъэу къэбар нэпцIы­хэр IэкIыб къэралыгъохэм зэрагъэIухэрэр гу­мэкIыгъоу щыт. Ар къыдыхэлъытагъэу къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм яхэгъэгу итарихъ шъыпкъэ ашIэным мэхьанэшхо иI. я 10-рэ классым щеджэхэрэм Апэрэ дунэе зэошхом, СССР-р зэрэзэхащэгъагъэм, Хэгъэгу зэошхом афэгъэ­хьыгъэу зэрагъэшIэщт. Я 11-рэ классым ар лъыпадзэжьыщт, непэрэ мафэм нэс тарихъым хэхьэгъэ лъэныкъохэр тхылъым итых, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциери къыдыхэлъытагъ.

Джы кIэлэцIыкIухэм яхэгъэгу шIу алъэгъуным фытегъэпсыхьэгъэ сыхьатхэр тарихъым иурокхэм къадыхэлъытэгъэщтых. Предметым иструктурэ зэхъо­кIыгъэ хъугъэп, анахьэу джы анаIэ зытырадзагъэр Урысыем е Советскэ Союзым ятарихъ, тишIэныгъэлэжьхэм яшIошIхэр. ЫпэкIэ IэкIыб къэралыгъохэм афэгъэхьыгъэу тхылъхэм бэ арытыгъэр. Джащ фэдэу темэ пэпчъ шъолъырым фэгъэхьыгъэ сыхьатхэр иIэх. Шапхъэу щыIэ­хэм къызэрагъэнафэрэмкIэ, проценти 10 — 15-р шъолъырым итарихъ фэгъэхьыгъэн фае.

— Джащ фэдэу ОБЖ-мкIэ зэхъокIыныгъэхэр щыIэщтых. Къэ­кIорэ илъэсым Iоныгъом и 1-м къыщегъэжьагъэу мы предметым ыцIэ зэблахъущт, зэреджэщтхэр «Основы безопасности и защиты Родины». Дзэм ныбжьыкIэхэр фэгъэхьазыры­гъэнхэм епхыгъэ егъэ­джэн сыхьатхэр ащ къы­хэхьащтых, — къы­Iуагъ ОБЖ-мкIэ кIэлэ­гъэджэ–зэхэщакIоу Игорь Корневым.

Мы пстэуми ялъытыгъэу пред­метым изэгъэшIэн зэхъо­кIыныгъэхэр фэхъух. ЫпшъэкIи апшъэрэ классхэм ащеджэхэрэм дзэм фэгъэхьыгъэ шIэныгъэхэр арагъэгъотыщтыгъ. Я 8-рэ классым къыщегъэжьагъэу я 11-м нэс мы предметыр щызэрагъа­шIэ, тхьамафэм зэ къыхэфэ.

Игорь Корневым къызэриIуа­гъэмкIэ, егъэджэн сыхьатхэм адакIоу, практическэ IофшIэнми мэхьанэшхо реты, ащкIэ ищыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр IэкIэлъ. Илъэс къэс джэгукIэу «Зарница» зыфиIорэм гимназием икIэлэ­еджакIохэр хэлажьэх ыкIи гъэ­хъэгъэшIухэр ашIых. Джащ фэдэу ежь еджапIэми зэнэкъо­къу зэфэшъхьафхэр щызэхащэх. ТекIоныгъэм и Мафэ ихэгъэунэфыкIын сыдигъокIи зэрифэ­шъуашэу пэгъокIых, Iофтхьабзэхэр рагъэкIокIых.

ДЕЛЭКЪО Анет.