Адыгэхэр зыщыпсэурэ къэралыгъохэм ащыщ Зэхэт Араб ПщыпIэу Эмиратхэр. ЗэкIэмкIи тилъэпкъэгъу унэгъо минрэ ныкъорэ, нэбгырэ миниплI фэдиз мы хэгъэгум щэпсэу.

Ахэр Сирием, Иорданием, Тыркуем къарыкIыгъэх. Iоф ашIэнэу, еджэнэу кIуагъэх, зыхэр илъэс 25-рэ хъугъэ мыщ зыдэсхэр, адрэхэр илъэсипшI, илъэс зытIущкIэ узэкIэIэбэжьмэ кощыгъэхэри щыIэх. Эмиратхэр зэкIэ пштэмэ, адыгэхэр нахьыбэу зыдэсхэр Дубай, Шарджа, Абу-Даби. Мы хэгъэгум тызэ-рэкIуагъэр зэрэзэпыфагъэр зихьатырыр адыгэ бзылъфыгъэ зэхахьэу “Сэтэнай” зыфиIорэр ары. ЗэшIомыкIодынхэм пае мы купыр зэхащагъ. Хэгъэгум ищыIакIэ хэгъозагъэхэу, ау нэмыкI лъэпкъхэм ахэмыкIуакIэхэу, яадыгагъэ чIамынэу эмират адыгэхэр зэрэпсэурэм Сэтэ-найхэр ищысэх.

ЛIыбзыу Яра: Титэтэжъхэр Кавказым къыщыхъугъэх, тэ — Сирием, джы тикIалэхэр Эмиратым щытэпIух. Бэрэ тыкощыгъ, ау тызэрэадыгэр тщы-гъупшагъэп, тисабыйхэми ар ядгъашIэ тшIоигъу, адыгабзэр, адыгэ хабзэр ахэлъэу тпIунхэу тыфай. Сэтэнай купыр джары зыкIызэхэтщагъэр. Мазэ къэс тызэIокIэ, гумэкIэу тиIэхэм тарэгущыIэ, адыгэу тыкъызэрэнэщтым тегупшысэ. ЛIыбзыу Ярэ Сэтэнай купым изэ-хэщакIу ыкIи итхьамат. Илъэс 26-рэ хъугъэу ар Эмиратым щэпсэу. Бзылъ-фыгъэр — ны, унагъом ибысымгуащ. Ары зэлъытыгъэр ныдэлъфыбзэр къэнэщтмэ, ары зэлъытыгъэр сабыим ипIуныгъэ-гъэсэныгъэ зыфэдэщтыр. Хэхэс адыгэхэр къэнэнхэм бзылъфыгъэхэр анахьэу егугъунхэ фае, ар игупшысэу ЛIыбзыу Ярэ купыр зэфищагъ. ЗэкIэмкIи Сэтэнайхэр нэбгырэ 50 фэдиз мэхъух, анахь чанхэр хэсашъхьэм хэтых. Ахэр Шэджай Азиза, Тыгъужъ Назира, ЛIыбзыу Зоя, Гъыщ УафаI, Тыгъужъ Омайя, Мэкъао Джансэт, Абыдэ Басма, Бэлагъэ Эсма, Цэй Лана, Мэкъао Джансэт, Мырзэ Надин, Тыгъужъ Суад, Хьаткъо Дана, Ныбэ Нарита. Сэтэнайхэм хьэкIэпэгъокI пчыхьэзэхахьэм сыра-гъэблэгъагъ, нэIуасэ тызэфэхъугъ, якъэбархэр къысфаIотагъэх.

Щэджай Азиза: Сирием сыкъыщыхъугъ, Джоланым тетыгъэ адыгэ чылэхэм ащыщэу Джыуейза зыфиIорэм тыдэсыгъ. Джуртхэм а чIыпIэр заштэм, Дамаскэ тыкъэкощыгъ. Джы Сириери зэха-гъэтэкъуагъ, щыIакIэ илъыжьэп, сипшъашъэхэр мы хэгъэгум бэшIагъэу щыпсэущтыгъэх, Iоф щашIэнэу къэкIуа-гъэхэу исых. Ахэм адэжь сэри сыкъа-щэжьыгъ.

Тыгъужъ Назира: Сэ сишъхьэгъусэ Сирием икъэралыгъо дзэпащэу Iоф ышIэщтыгъ. Дамаскэ тыщыпсэугъ, щы-IэкIэ дэгъуи тиIагъ. КIэлиплI тиI, ахэм зэкIэми Урысыем гъэсэныгъэ щагъотыгъ. Щыр цашIэ, зыр – инженер. Ау хэгъэгум изыпкъитыныгъэ зызэщэкъом тыкъикIын фаеу хъугъэ. Шъхьэгъусэр псаужьэп, сэ сикIалэхэм салъэхэс.

Мэкъао Джансэт: Илъэсий хъугъэу Дубай тыщэпсэу. СириемкIэ къалэу Хомс тыдэсыгъ, заор къызэхъум, тыкъыдэкIыгъ. СисэнэхьаткIэ сэ сыархитектор, сишъхьэ-гъусэ инженер, кIалэхэр еджапIэм макIох.

Гъыщ УафаI: Илъэс 26-рэ хъугъэ тэ Дубай тыкъызыкIуагъэр. СилI IофшIакIоу мыщ къырагъэблэгъагъэти, тыкъэкIуагъ. КIалэрэ пшъашъэрэ сиI, сикIалэ къыщагъ. Ахэр джыри цIыкIузэ Черкесскэ илъэ-сиплIэ тыдэсыгъ. Ащыгъум дэгъоу уры-сыбзэр зэрагъэшIэгъагъ. Адыгабзэри ашIэ дэгъоу, урысыбзэри ащыгъупшагъэп.

ЛIыбзыу Зоя: Сэ бэшIагъэ Дубай сызщыпсэурэр. Илъэс 28-рэ хъугъэ. Апэ сэ сыкъакIуи, етIанэ сшыпхъоу Ярэ къэсщэгъагъ. Iоф тшIэнэу тIуми тыкъэ-кIогъагъ. Тшынахьыжъи тигъусагъ, ау ар джы Мыекъуапэ кIожьыгъэу щэпсэу.

Хэкугъэзэжьыныр анахь гупшысэ лъэшэу, шъхьаIэу Сэтэнай купым зы-диIыгъ. Мы бзылъфыгъэхэм ащыщыбэм урыс паспортхэр къыдахыгъэхэу, IофшIэныр аухэу, гъэпсэфыгъом кIохэмэ, Адыгэ Республикэм къэкIожьынхэр ягухэлъ.

ЛIыбзыу Зоя: Дубай тэ тигъашIэм тыдэсыщтэп. Мы хэгъэгум ущыпсэун плъэкIыщт уеджэфэ е Iоф щыошIэфэ, нэмыкIэу зыхъукIэ, визэ уиIэщтэп. УикIы-жьын фаеу хъущт. Арышъ, тэ тыгухэр зыдэгъэзагъэр Хэкур ары. IофшIэныр тыухымэ, ащкIэ зыкъэдгъэзэжьын тэIо. Урыс паспортхэри къыдэтхыгъэх, Мыекъуапэ унэхэри щытщэфыгъэх.

ЛIыбзыу Зоерэ Ярэрэ зэшыпхъух. ТIуми адыгабзэр дэгъу дэдэу ашIэ. Ныдэлъфыбзэр зэрылъ унагъо ахэр щапIугъэх. Яти яни къафадэщтыгъэп арапыбзэкIэ гущыIэнхэу. Унэм къызи-хьажьхэкIэ адыгабзэ нэмыкIкIэ гущыIэщтыгъэхэп. ЛIыбзыу зэшыпхъуи-тIуми Сирием гъэсэныгъэ щызэрагъэ-гъотыгъ. Шъыпкъэ, Эмиратым ясэнэхьат зыщыфеджэгъэхэ инджылыз литературэм епхыгъэп. Зое къызэриIуагъэмкIэ, паспорт-визэ къулыкъушIэу мэлажьэ. Мы хэгъэгум лэжьакIоу къакIохэрэм яфэIо-фашIэхэр, явизэхэр, ямэзэ лэжьапкIэхэр зыпхырыкIыщт банкхэр, ямедицинэ ухъумэныгъэ — ахэр зэкIэ Зое афегъэпсых. Ышыпхъоу Ярэ Шарджэ дэт университетым Iоф щешIэ.

ЛIыбзыу Яра: IофшIэн заулэ зэб-лэсхъунэу хъугъагъэ. Нахьыбэ къэз-гъэхъэнэу сыдигъуи сыфэягъ, ащ елъы-тыгъэуи ыпэкIэ сылъыкIуатэщтыгъ. Непэ сызщылэжьэрэ университетым илъэс 13 хъугъэу сыIут. Архитектурэмрэ дизай-нымрэ яколледж ипащэ иIэпыIэгъоу Iоф сэшIэ. КIэлэегъаджэхэмрэ студентхэмрэ ядесэхэр зыщыкIощтхэ сыхьатхэр зэхэз-гъэуцоныр сипшъэрылъ.

Университетым Ярэ фэшъхьаф ады-гэхэми Iоф щашIэ, адыгэ студентхэр чIэсых. ЗэкIэмкIи нэбгырипшI фэдиз мэхъух IофшIакIохэри еджакIохэри. Адыгэ кIэлэеджакIохэм университетым чанэу зыкъыщагъэлъагъо. ГущыIэм пае, мары Ярэ икIалэу Ныбэ Нартан универ-ситетым испорт зэнэкъокъухэм ахэлажьэ ыкIи мызэу текIоныгъэ къащыдихыгъ. ХьылъэIэтынымкIэ Азием ичемпионыцIэ Нартан къыфагъэшъошагъ. Джащ фэдэу мы университетым лъэпкъ культурэм ифестивальхэр зэхищэнхэр ихабз. Адыгэ студентхэм лъэпкъ шъуашэхэр ащыгъэу ахэм ахэлажьэх. Адыгэ Республикэм икIыгъэ артистхэми зыкъыщагъэлъэгъонэу хъугъагъэ. Пщынаоу ЛIыбзыу Аслъан, къэшъокIо купэу «Синдика» Шарджэ университетым ифестиваль 2019-рэ илъэсым хэлэжьагъэх.

Iоф ашIэми, еджэхэми хэхэс адыгэхэм агъэцакIэрэм гъэхъагъэхэр щашIыхэу бэрэ адыгэм идунай щысэгъэунэфы. Эмират адыгэхэм ясэнэхьатхэр зэфэшъхьафых. КIэлэегъаджэх, врачых, псэолъэшIых, сатыушIых, банкым иIофышIэх, унэ щэф-щэжьыным хэтых. ЗэкIэри лэжьэкIо пэрытых.

Шъэожъ Нидал: Мы хэгъэгум IофшIакIоу тыкъэкIуагъ. Илъэсибгъу хъу-гъэу тыщэпсэу. Сирие зэпэуцужьым ашъхьэ къыхахи бэ мыщ къэкIуагъэр, адыги мыадыги. Тэ, зэлъэпкъэгъухэмкIэ, тызэрэIыгъ, тахэмыкIокIэныр, лъэпкъ зэмылIэужыгъохэм тахэмыткIухьаныр типшъэрылъ.

Зэшъхьэгъусэхэу Шъэожъ Нидал, Мырзэ Надин зэрэслъэгъугъэхэм, сызэраIукIагъэм лъэшэу сигъэгушIуагъ. 2011-рэ илъэсым, Сирием сыкIуагъэу мыхэм гущыIэгъу сафэхъугъагъ. Нидал гум еIэзэрэ доктор. Алеппо дэт сымэджэщ иным ипащэу ащыгъум Iоф ышIэщтыгъ. Анахь хирург цIэрыIоу Сирием исыгъэхэм ащыщ. Гум екIолIэрэ лъынтфэхэр зэблэхъугъэнхэмкIэ Iэзэ дэдэу алъытэщтыгъ. Нидал операцие зэришIырэм ащыгъум телекъэтын тетхыгъагъ. ЕгъэшIэрэ гукъэкIыжьэу ар къысфэнагъ.

Сирием тызщыIагъэм илъэс тешIагъэу заом зыкъыщиIэтыгъ. Ащ ыпкъ къикIэу Шъэожъхэм яунагъо а хэгъэгум къикIын фаеу хъугъэ. Ау якъикIыкIэ ыкIи Эмиратым къызэрэкIуагъэхэм икъэбар гъэшIэгъоны.

Шъэожъ Нидал: Сишъхьэгъусэрэ сикIалэрэ зэпэуцужьыр Шам къызщыхъухэ уахътэм Налщык кIуагъэхэу къэтыгъэх. ИIахьылэу ащ щыпсэухэрэм адэжь Надин хьакIакIо щыIагъ. Заом ыпкъ къикIэу къухьэлъатэхэр Сирием мыбыбыжьхэ хъугъагъэ. Илъэсрэ тызэрэлъэгъугъэп, Надин Урысыем исыгъ, сэ Сирием. Тызэрэгъотыжьыным пае Эмиратым тыкъэкощыгъ. Шъэожъ зэшъхьэгъусэхэм Эмиратым ящыIэныгъэ икIэрыкIэу щызэты-рагъэуцожьыгъ. Зыщыпсэущтхэри зыщы-лэжьэщтхэри зэпагъэфагъэх. Шарджэ дэт IэзэпIэ иным тIури щэлажьэх. Нидал операциехэр ышIыжьырэп, ау кардиолог-терапевтэу Iоф ешIэ, Надини врач, ар цашIэ.

Мырзэ Надин: Сэ IэзэпIищмэ Iоф ащысэшIэ. Мэфэ тIурытIоу сащэлажьэ Дубай, Шарджа, Абу-Даби. ПсынкIэп арэущтэу Iоф пшIэныри. Пенсием тыкIомэ, Мыекъуапэ тыкъэкIожьыщт, джащыгъум жъышъхьэ мафэ къытэкIущт, Тхьэм ыIомэ.

Шъэожъ Нидал: Урыс лIыкIогъэ-IорышIапIэр къытфэдэгъу, зэкIэ тиIофхэр зэхефых. Мыекъуапэ е Налщык тыкъэ-кIожьыщт. Ары тигухэлъыр, ащ зыфэ-тэгъэхьазыры. Эмиратым щыпсэурэ тилъэпкъэгъоу тапэ къифагъэхэм зэкIэми мы гухэлъыр зыдаIыгъ. Паспорт къязымытырэ хэгъэгум ахэр егъашIэм зэримысыщтхэр ашIэ. Анахь агъэлъэпIэрэ IофшIэн огъэцакIэми, мы хэгъэгум урицIыфэу уилъытэщтэп. Хьалау Махьди илъэс 26-рэ хъугъэ Дубай зыщыпсэурэр. ИсэнэхьаткIэ ар инженер. Илъэс 50-кIэ пшэхъуалъэм хэгъэгу зэтегъэпсыхьагъэ изыгъэуцуагъэхэм мы сэнэхьатым уасэ щыфашIы.

Хьалау Махьди: Сэ компьютерхэр зыугъоирэ компанием Iоф щысэшIэ. Урысыем, Узбекистан, Казахстан тадэлажьэ. Налщык сыщеджагъ, ащ елъытыгъэу урысыбзэр дэгъоу сэшIэ, арышъ, а хэгъэгухэм илIыкIохэм садэгу-щыIэныр сипшъэрылъ. Сишъхьэгъусэ есэIо: «IофшIэныр зэрэсыухэу Хэкум тыкIожьыщт». СикIалэ ащ кIуагъэу непэ щеджэ, къыгъэзэжьыни ыгу хэлъэп. Налщык имедицинэ университет чIэс.

Хэкужъыр зэрыт хэгъэгур ежьхэми яхэгъэгоу алъытэ эмират адыгэхэм. ЫпэкIэ плъэхэмэ, ятэтэжъхэм ячIыгу агъэзэжьыныр ягугъушъ, Урысыем зэрихьашъущтхэ, зэрэщыпсэушъущтхэ тхылъхэр непэ агъэхьазырых.

Къанэкъо Рустам - Урысые лIыкIогъэIорышIапIэм иконсул: Сэ сшъхьэкIэ Эмиратым щыпсэурэ адыгэ диаспорэм сыIокIэ, зэкIэри сэшIэх, язэхахьэхэм бэрэ сарагъэблагъэ. Паспорт-визэ IофкIэ IэпыIэгъу сафэхъу. Ным е тым апэ иIофхэр фэтэгъэцакIэ, нэужым ащ ибын тхылъхэр фэбгъэпсыныр нахь IэшIэх мэхъу.

Къанэкъо Рустам Урысыем иконсулэу илъэсищ хъугъэу Эмиратым щэлажьэ. Абу-Даби дэт посольствэ шъхьаIэм Iоф щешIэ. Мы хэгъэгум ис адыгэхэр дэгъоу ешIэх, ахэхьэ, яныбджэгъушIу.

Къанэкъо Рустам - Урысые лIыкIо-гъэIорышIапIэм иконсул: Эмират шъыпкъэу мыщ щыпсэухэрэм адыгэхэм уасэ къафашIы. ЗэрэцIыф хьалэлхэр, къабзэхэр ашIэ. ЯIофшIакIэ агъэлъапIэ, мыхъо-мышIагъэ зэрэзэрамыхьащтым яцыхьэ телъ.

Адыгэхэр — черкесхэр лъэпкъыжъэу зэрэщытхэр, ахэм якультурэ зэрэбаир, яхабзэхэр зэрэдахэр Зэхэт Араб ПщыпIэхэм ащыпсэухэрэм нахь дэгъоу аригъэшIэныр Сэтэнай купым ипащэу

ЛIыбзыу Яри игугъу. Ащ пае тхэкIо сэнэхьатым феджагъ, магистратурэр къыухыгъ ыкIи джы тхылъ етхы.

ЛIыбзыу Яра: Тыдэ къикIыгъ адыгэхэр, ахэм яхъишъэ, якультурэ сыд фэда? Тарихъ тхыгъэхэм садэлажьэ, хэку тхакIохэм, тарихълэжьхэм ятхылъхэри сэгъэфедэх. Iофэу ашIэрэм дыкIыгъоу зы лъэныкъо горэ ашIогъэшIэгъонэу пылъынхэр янэшан Дубай щыпсэурэ Сэтэнайхэм. Ярэ мары зэрэтхэрэм нэмыкIэу, сурэт-шIынми зыфигъэсэжьыгъэу, исурэтхэр непэ къэгъэлъэгъонхэми арехьылIэх, джащ фэдэу зыщылэжьэрэ университетми иеджэпIэ унэхэм ахэр апылъагъэх. Мэкъао Джансэт пштэмэ, ащи нэпэеплъ сурэтхэр ешIых, тхылъыпIэ щыхьа-гъэхэмкIэ ахэр егъапкIэх. Бэлагъэ Эсми иIэпэщысэхэр къытигъэлъэгъугъэх. Ащ сабын егъажъо, амэхэр зэфэшъхьафэу ешIых, зэкIэ зыхишIыкIырэр пкъыгъо къабзэх, химие хэлъэп. Цэй Ланэ архитекторэу илъэс пчъагъэрэ лэжьагъэ, непэ китай лъэпкъым иIэзакIэхэр къызIэкIигъэхьагъэу, цIыфхэр егъэхъужьых.

Цэй Лана: Китай лъэпкъым иIэзакIэхэр зэзгъэшIэным пае ащ сыкIуи сыкъыщеджагъ. ИлъэсиплIэ сыкъэтыгъ ащ пае, диплом къыщыдэсхыгъ. Мастэхэр цIыфым ыпкъышъол хэсэIух, хиджамэ сэшIы.

КъэкIырэ лъэпкъхэм уцхэр ахашIы-кIызэ адыгэхэр пэсэрэ зэманым Iазэщ-тыгъэх. Ащ фэдэ Iазэхэр чылэ пэпчъ дэсыщтыгъэх. Мары зэкIэми ашIэ шъорэкI узым ивакцинэ адыгэ бзылъ-фыгъэм къызэригъотыгъэр. Арышъ, IэзэкIэ амалхэр зыушэтыгъэ лъэпкъхэм адыгэхэри ащыщых. Ланэ ыгъэфедэрэ шIыкIэр къыгъэлъагъозэ, хиджамэм, мэстэхэIуным шIуагъэу пылъыр къыIотагъ. Унэ кIоцIыр зэрэбгъэкъабзэрэм фэдэу, щагур зэрэзэIупхырэм фэдэу цIыфым ыпкъышъол, ыкIоцI ыгъэкъэбзэн фаеу зыфеджэгъэ медицинэм къеIо.

Илъэс 60 ыныбжьэу Цэй Ланэ Китаим кIуи, медицинэм феджэжьыгъ. Исэнэхьат зэблихъугъ, шIогъэшIэгъонэу зыпылъ Iофыр непэ егъэцакIэ, цIыфхэм ишIуагъэ зэраригъэкIырэр ешIэшъ, ежьыри ащ егъэгушхо, кIуачIэ къыхелъхьэ. Ащ нэмыкIэу Ланэ сурэтшIыным пылъ. Иунэ дэпкъхэр иIэшIагъэхэмкIэ гъэпкIагъэх. IэшIоу мэпщэрыхьэ. Щыпс-пIастэ къышIи, мары Сэтэнай купым хэт адыгэ бзылъфыгъэхэр ыхьэкIагъэх.

Цэй Лана: Адыгэ шхынхэр тикIасэх, щыпси, пIасти, лылыбжьи, къундысыуи, щхыуи, хьалыжъуи тэшIых. Тянэхэм а пщэрыхьакIэр тагъэшIагъ. Эмиратым сыкъэтыфэ ащ фэдэу адыгэ шхын IэшIухэр аупщэрыхьэу нэмыкI унагъохэми яслъэгъулIагъ. Чэтэо зэшъхьэгъусэхэу Марыуанрэ Саудрэ сырагъэблагъи сахьэкIагъэти, бысымгуащэм лъэпкъ шхыныгъохэр къыгъэхьазырыгъагъэх.

Чэтэо Марыуан: ПсынкIэп уихабзэ, убзэ, уикультурэ Хэкум упэчыжьэу уухъумэнхэр. Удэмышъхьахэу мафэ къэс ащ удэлэжьэн фай. КIалэрэ пшъашъэрэ мары тиIэшъ, ахэр чэщи мафи зыхэтхэр адыгэ лъэпкъхэп. Адыгэгур къафытеоным пае Хэкум къэтэщэх, ижь къащэнэу, ипс ешъонхэу, ичIыгу къыщакIухьанэу.

Чэтэо Марыуан адыгэ Iофыгъохэм агъэгумэкIырэ цIыф, ар лъэпкъ хасэхэм чанэу сыдигъокIи ахэлажьэ, хэкупчъэр къызызэIуахым апэ къэкIуагъэхэм ащыщ. Адыгабзэр дэгъоу ешIэ, еджэ, матхэ. ИшIэныгъэхэмкIэ мары Эмиратым щыпсэурэ адыгэ ныбжьыкIэхэм адэгуащэ, десэхэр зэхищагъэхэу, фаехэр регъаджэх.

Чэтэо Марыуан: Апэ тэ тиунагъокIэ Фуджейра пщыпIэм тыдэсыгъ. Дубай сыхьатищ гъогукIэ ар пэчыжь. Джащ тхьамафэм зэ сыкъикIызэ сыкъакIощтыгъ адыгабзэ десэхэр къэстынхэм пае. Джы Шарджэ сыкъэкощыгъ, нахь IэшIэх Iофыр хъугъэ. ЕтIанэ ковид зэманым онлайн-курсхэр къытфызэIуахыгъэх. Нахь Iэры-фэгъухэу ар дгъэфедэ хъугъэ.

Еджэн курсхэр зэхэщэгъэнхэмкIэ адыгэ бзылъфыгъэ купэу «Сэтэнай» IэпыIэгъу хъугъэ. ЕджакIохэр къаугъоих, зыщеджэщтхэ унэхэр къагъотых, бэджэндэу аубытых. Джаущтэу адыгабзэр, хабзэр къаухъумэным, тарихъыр амыгъэгъощэным, аужыпкъэм, зэшIо-мыкIодынхэм эмират адыгэхэр зэра-фэлъэкIэу ыуж итых. Чаных, губзыгъэх, адыгэм инеущрэ мафэ фэгумэкIых. Янеущ Хэкум рапхы ыкIи ащ къэкIожьынхэм пае непэ загъэхьазыры.

ТIЭШЪУ Светлан, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист. Сурэтхэр авторым иех.