Тыркуем ис адыгэхэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр лъытэгъэкIуатэх. Илъэси 160-рэ хъугъэу тилъэпкъэгъухэр мыщ щэпсэух ыкIи Тыркуем ищыIэкIэ-псэукIэ лъэпсэ пытэ щыряIэ хъугъэ.

Мы хэгъэгум исыд фэдэрэ чIыпIэ укIуагъэми, адыгэ цIыф уIукIэщт е тилъэпкъэгъухэм афэгъэхьэгъэ къэбар урихьы­лIэщт. Политикэм, экономикэм, псауныгъэм икъэухъумэн, гъэсэныгъэм, искусствэм — лъэныкъо пстэуми адыгэхэр ащэлажьэх. Сыд фэдэ Iоф ашIэми, щытхъу хэлъэу агъэцакIэ.

СурэтышI IэпэIасэу Гусэрыкъо Махьмут илъэс заулэ хъугъэу синэIуас, иIофшIагъэхэм салъэплъэ ыкIи мы кIогъум ащ сыдэгущыIэнэу, икъэбар, игуп­шысакIэ защызгъэгъозэн амал сиIагъ.

Калпакджи тыкъэкIуагъ

Гусэрыкъо Махьмут фэгъэ­хьыгъэ телекъэтыныр щытес­хынэу гупчэу Калпакджи тыкъэ­кIуагъ. Мыр щапIэ, шхапIэ, узычIахьэкIэ адыгэ чIыпIэ укъы­зэрэчIэфагъэр ащ лъыпытэу къыбгурэIо. Ежь Махьмут иIоф­шIэгъабэ мыщ чIэлъ, исурэтхэмкIэ дэпкъхэр гъэкIэрэкIа­гъэх. Ежьыри мыщ къакIошъ, загъорэ щэлажьэ.

Калпакджи адыгэ шъуашэхэр, лъэпкъ Iэпэщысэхэр щащэх, адыгэ шхыныгъохэр щаупщэ­рыхьэх. Тилъэпкъэгъоу Истанбыл дэсхэр бэрэ мыщ къекIуа­лIэх. Щэфэн гухэлъ ямыIэми, щызэхэсых, щызэхэгущыIэжьых, пчыхьэзэхахьэхэр щызэхащэх. IэкIыб хэгъэгухэм къарыкIэу Истанбыл къэкIорэ адыгэхэри Калпакджи къычIэмыхьэхэу агъэзэжьырэп. Джащ фэдэу Иорданием къикIыгъэу хьакIэхэр яIэхэу тытефагъ, адыгэ шъуа­шэхэр ащэфынхэу ахэр мыщ къэкIуагъэх.

ЩэпIэ-шхэпIэ гупчэр зыгъэ­псыгъэ Ибрахьим убых, Шъэу­лэхъухэм ащыщ. ЗэкIэ къычIа­хьэхэрэм игуапэу апэгъокIы, якъэбар къафеIуатэ. Тэри мары мыщ тыщылэжьэнэу чIыпIэ къыт­фигъэшъошагъ ыкIи Гусэрыкъо Махьмут сурэтшIыным фежьагъ.

УзеплъыкIэ зышIыгъэр къэп­шIэнэу

Гусэрыкъо Махьмут сурэтышIэу еджагъэп. Мы Iофым зыфежьэм ыныбжь илъэс 24-м нэсыгъагъ. Ащыгъум Махьмут зы гухэлъ ышIыгъ: иIофшIагъэ­хэр цIыфхэм залъэгъукIэ «мыр Гусэрыкъо Махьмут иIэшIагъ» аIоным иIэпэIэсэныгъэкIэ нэсынэу. Ежь иеу, зыми фэмыдэу ыкIи хэмыкIокIэнэу шIыкIэ къы­хихыгъ.

— Пикассо исурэт узеплъыкIэ къыбгурэIо ащ зэришIыгъэр, — къеIуатэ Махьмут. — Сэри хэкум къикIыгъэ къэбархэм, ситэтэжъхэм сядэIу зыхъукIэ, Кавказ мотивхэр слъэгъущтыгъ. Ахэр сынэгу къыкIэуцожьхэзэ джы сурэтхэр сэтхых. Ащыгъум зэсIожьыгъ — ахэм яп­лъыхэу «Махьмут исурэт» аIомэ, сырыраз. Ащ тетэу Iофым сыфежьагъ.

СурэтшIыным ыпэ пирографиер

Ау шъохэмкIэ сурэтхэр ытхынхэм ыпэ Гусэрыкъо Махьмут пирографием ишIыкIэ къызIэкIигъэхьагъ. Мыри жъы дэдэхэм ащыщ. АщкIэ дунаим тет IэпэIасэхэм япчъагъэ бэп, тилъэп­къэгъу сурэтышIыр ахэм ясатырэ хэт. Джы Гусэрыкъо Махьмут пхъэ хэгъэжъыкIынымкIэ егъэджэнхэр Тыркуем щызэхещэх. Ежь-ежьырэу зигъэсагъэу мыщ фэдэ лъэгапIэхэм анэсыгъ ыкIи пирографиемкIэ, пхъэ хэгъэжъыкIынымкIэ, ышIыгъэ иIофшIагъэхэм шъо ямыIэми, нэм кIапкIэу дахэх.

Джащ тетэу илъэс 29-рэ хъу­гъэу Махьмут пирографием дэлажьэ ыкIи шъохэмкIи сурэт ешIы. Ежь исэнэхьаткIэ кIэлэегъадж, сабыйхэр регъаджэх. СурэтшIыныр зызфигъэсэгъэ икIэсэ Iоф. ТызэдэгущыIэфэ пхъэми хигъэжъыкIыгъ, къэлэм зэмышъогъухэр къыштэхи, Улэпэ ритоным ишIын фежьагъ. ТизэIукIэгъу ехъулIэу ар ышIы­нэу егупшыси, къыгъэхьазы-­рыгъ.

— О хэкум укъикIи Истанбыл укъэкIуагъ, зы Iофым тызэфищагъ. — лъегъэкIуатэ игущыIэ Гусэрыкъо Махьмут. — Мы сурэтыр ащ пае сшIынэу езгъэ­жьагъ. Мыекъуапэ идэхагъэ о къыздэпщагъ, Мыекъуапэ икIыгъэу дунаим цIэрыIо щыхъугъ ритоныр. Арышъ, мыр непэ сшIымэ нахь екIунэу, ифэшъуа­шэу слъытагъэ.

ХьакIэщ къэбархэр непэрэ мафэм къэсыгъэх

Джащ фэдэ гупшысэкIэ гъэшIэгъон иI тилъэпкъэгъу сурэтышIым. Адыгэ лъэпкъым икъэ­бар, итарихъ, икультурэ зэхихэу, ылъэгъоу Гусэрыкъо Махьмут къэхъугъ, исабыигъом щегъэжьагъэу мы зэкIэри зыхищагъэшъ, нэмыкI гупшысакIэ иIэн ылъэ­кIыщтыгъэп.

Адыгэхэм егъэзыгъэкIэ яхэку забгынэм, Махьмут итэтэжъ пIашъэ Тыркуем ичIыналъэу УзуняйлэкIэ заджэхэрэм, къалэу Къайсэр пэгъунэгъоу зы къуа­джэ псэупIэкIэ хихыгъ. Ежьыри ащ къыщыхъугъ, щапIугъ. Илъэс 22-рэ хъугъэу Истанбыл джы щэпсэу, ау ицIыкIугъом зэхихыгъэу, лъым хэхьагъэр кIодыгъэп.

— Ситэтэжъ ятэжъ ары мыщ къэкIуагъэр, ЛIыпыйхьаблэ дэтIысхьэгъагъ. Ащ Хьадж Гусэрыр раIощтыгъ, — къысфеIуатэ Махьмут яунагъо икъэбар. — Ситэтэжъхэм хэкум пае джэнэт аIощтыгъ, ар сэ стхьакIумитIукIэ зэхэсхы­щтыгъ. Орэдхэр къа­Iохэу, къэбархэр къаIуа­тэхэу хьакIэщым исхэу къэсэшIэжьы. Хэкуми щыIэх тиунэкъощхэр, Тэуехьаблэ ахэр щэпсэух. Гусэрыкъо Хъызыр тэшIэ, тызэIукIагъэу щыт.

Iоф ышIэзэ Махьмут мыщ фэдэ къэбархэр къеIуатэх. Кавказ заор заухэгъэр илъэси 150-рэ зыхъугъэ илъэсым Мые­къуапэ къэкIогъагъ. Ащ фэгъэ­хьыгъэ къэгъэлъэгъоным хэлэ­жьэгъагъ. Ежь итарихъ чIыгу ылъэгъунэу инасып къыхьыгъ. Джы адыгэхэм тызэхэхьанэу, тызэIукIэнэу амал тиI. Ау Махьмут зы гукъао иI, инахьыжъхэм яхэку амылъэгъоу, атэжъ чIыгур ягугъапIэу, ащ кIэхъопсыхэзэ дунаим ехыжьыгъэх. Ар къыIуа­тэ зыхъукIэ, Махьмут ынэ­псы­хэр къэкIох.

Махьмут игугъапI

Гусэрыкъо Махьмут зэкIэ иIофшIагъэхэм лъэпкъ гупшысэ ахэлъ. ХьакIэщхэм ащызэхихыщтыгъэ къэбархэр джы тхьапэхэм шъохэр яIэу къатехьэх. Ежь Махьмут философие гъэшIэгъон иIэу ахэм гупшысэ гъэ­нэфагъэхэр ахелъхьэх. Созэ­рэщ чIыгулэжьыным, гъэ­бэжъум, бэрэчэтым ятхьэу адыгэхэм алъытэщтыгъ. ЫкIи ащ епхыгъэ гупшысакIэм, бэрэчэтныгъэм, нэхъоим ямэхьанэхэм Махьмут зафегъазэ. Сурэтхэр, зы лъэныкъомкIэ, дахэу, шъохэмкIэ кIэракIэхэу, къолэнхэу нэм къыкIапкIэх. Ау етIани шIу­цIэшъо-ежьашъохэу лъэпкъым гъогу тхьамыкIагъоу къыкIугъэр къаIуатэ.

Сурэтым ишIын зиухыкIэ Гусэрыкъохэм ялIэкъо тамыгъэ ащ тырешIыхьажьы. Арышъ, шъохэмкIи, IэпэкIадзэу тетымкIи иIофшIагъэхэр псынкIэу къэп­шIэжьыщтых. Махьмут унэе къэ­гъэлъэгъонхэр Тыркуем щызэхещэх, нэмыкIхэм ахэлажьэ, иIофшIагъэхэр музейхэми ачIэлъых. Мары мы мафэхэм къалэу Бодрум щыкIогъэ къэгъэлъэгъон иным хэлэжьагъ. Мы къалэр анахь гъэпсэфыпIэ цIэрыIохэм ащыщ ыкIи тилъэпкъэгъу сурэтышIым иIофшIагъэ­хэм къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэхэр къекIолIагъэх.

Сурэт ымытхэу зы мафи Гусэрыкъо Махьмут блигъэкIырэп. Ежь зы гугъапIэ иI ыкIи щэч хэмылъэу ар ихэку епхыгъ.

— Хэкум сиIоф щыIэнэу сыфай, зы музей цIыкIу нахь мыхъуми щыз­гъэпсынэу сыкIэ­хъопсы. Ари Тхьэм ыIомэ къыз­дэхъун, — ащ фэдэу игущыIэ кIэух къыфешIы Гусэрыкъо Махьмут.

Джащ фэдэу IэпэIасэхэу, ялъэпкъ фэшъыпкъэхэу, ащ икъэбар, итарихъ аIуатэу, адыгэ­хэм ацIэ шIукIэ арагъаIоу ти­лъэп­къэгъухэр Тыркуем щэп­сэух.

ГъукIэлI Сусан. АР-м изаслуженнэ журналист.