Адыгэ тхыгъэ литературэ тиIэным зиIахьышхо хызышIыхьагъэу, гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иапэрэ редакторыгъэу КIэрэщэ Тембот къызыхъугъэр непэ илъэси 121-рэ мэхъу.

КIэрэщэ Тембот Мыхьамэт ыкъор шышъхьэIум и 16-м, 1902-рэ илъэсым къуаджэу Кощхьаблэ къыщыхъугъ. Къы­зэрыхъухьагъэр мэкъумэщ унагъу. Шъэ­ожъыем янэ игъонэмысэу дунаир зехъо­жьым, янэжъэу Мэзагъо зэкIэ гуфэбэныгъэу хэлъыр шъэожъыем ритыгъ. Тембот иакъыл къызэкIом пшысэмэ ядунэе гъэшIэгъон янэжъ хищэгъагъ. Илъэпкъ гъунэнчъэу шIу зэрилъэгъущтыгъэр янэжъ къызпкъырыкIыгъэр.

Тембот ригъэджэныр, гъэсэныгъэ ригъэгъотыным кIэхъопсыщтыгъ ятэу Мыхьамэт.

ШIэныгъэ дэгъу зиIэ Юманкъул Ибрахьим къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае еджапIэ къыщызэIуихыгъагъ. ЕджакIо ащ ыгъэкIонэу Тембот ятэ елъэIугъ. Хьатыгъужъыкъуае зыщыпстэущтыгъэ ыкIи зыщеджэщтыгъэ лъэхъаным мэхьанэшхо иIэу хъугъэ. Джащ дэжьыр ары литературэм фэщэгъэ цIыфхэр зыщызэIукIагъэхэр: тхакIоу КIэрэщэ Темботрэ усакIоу Хьаткъо Ахьмэдрэ. Хьатыгъужъыкъое еджапIэр зызэфашIыжьым КIэрэщэ Темботрэ Хьаткъо Ахьмэдрэ яеджэн Уфа щыпадзэжьынымкIэ Юманкъул Ибрахьим ишIуагъэ къякIыгъ. Ау бэрэ щеджэнхэу хъугъэп. Апэрэ Хэгъэгу заор къызежьэм Тембот ятэ Уфа ыгъэкIожьыгъэп, Ахьмэди ыгъэ­зэжьыгъэп. Нэужым реальнэ училищым чIэхьанэу ятэ ар станицэу Михайловскэм ыщагъ.

Училищым ипащэу Георгий Байковым адыгэ кIалэм репетитор фигъэнэфагъ. Зы илъэскIэ реальнэ училищым иклассиплI Тембот къыухи, ятфэнэрэм ихьаным пае ушэтынхэр дэгъоу ытыгъэх. Абинскэ дэт еджапIэр 1922-рэ илъэсым къыухыгъ.

Бэдзэогъум и 27-м, 1922-рэ илъэсым адыгэ лъэпкъым Адыгэ автоном хэку иIэ хъугъэ. КIэращэм итворчествэ ыкIи иобщественнэ IофшIэн рипхыгъ автоном хэку ныбжьыкIэм икультурэ изэтегъэуцон.

1923-рэ илъэсым Краснодар вокзалым чIэтэу «Интернационалыр» зытет плакатышхор Тембот инэплъэгъу къыри­дзагъ. КIэращэм гимным игущыIэхэр тыритхыкIыгъэх. Ащ лъыпытэу ыгу къи­лъэдагъ «Интернационалыр» адыгабзэкIэ зэридзэкIынэу. Адыгэ автоном хэкумкIэ РКП(б)-м и Оргбюро исекретарэу Голодович Тембот ригъэблэгъагъ. Кабинетым зычIахьэм хэку исполкомым итхьаматэу Хьахъуратэр щысыгъ. Хьахъуратэмрэ Голодовичрэ щытхэу гимным едэIугъэх. А илъэс дэдэм гъэзет къыдигъэкIынэу рихъухьагъ. КIэращэр редактор шъхьаIэу щытыгъ, Хьаткъо Ахьмэд корреспондентыгъ. Гъэтхапэм и 8-м гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иапэрэ Iэпэрытх номерыр адыгабзэкIэ къыдэкIы. НыдэлъфыбзэмкIэ зэдзэкIыгъэ «Интернационалыр» апэрэ нэкIубгъом итыгъ, ащ нэмыкIэу Хьаткъо Ахьмэд иусэу «ДзэкIолI плъыжь» зыфиIорэр къыхаутыгъ. 1925-рэ илъэсым ирассказэу «Аркъ» къыдэкIыгъ. А илъэс дэдэм Тембот еджакIо Москва агъакIо, промышленнэ-экономическэ институтым чIэхьагъ. 1928-рэ илъэсым партийнэ билетыр Москва къыщыратыжьыгъ. Ащ къызекIыжьым Краснодар тхылъ тедзапIэм и Адыгэ къутамэ ипэщагъ, КIэращэр ятIонэрэу гъэзетым редактор фашIы. Тарихъым, бзэм ыкIи литературэм язэ­гъэшIэн пылъ Адыгэ научнэ-ушэтын институтым КIэращэр ипэщагъ. Непэ мы институтым КIэрэщэ Тембот ыцIэ ехьы.

Ащ дакIоу Пшызэ пединститутым лекциехэм къащеджэ. Тембот ащыгъум ригъаджэщтыгъэхэм ащыщыгъэх нэужым тхакIо хъугъэхэу А. Еутыхыр, Д. Кэстанэр, шIэныгъэлэжьэу Хь. Даурыр.

Роман ытхынэу Тембот ыгу къэкIы инарод ищыIэкIэ-псэукIэ, игупсэ къуаджэ, къыпэблэгъэ цIыфхэм афэгъэхьыгъэу. Тхылъым шъхьэ фэхъущтри ыгъэнэфагъ «Лабэ инэпкъхэм». Романым иIэпэрытх хэукъоныгъэкIэ Черкесием агъэхьыгъ ыкIи ащ икIодагъ. Тембот романыкIэм Iоф дишIэнэу регъажьэ, «Щамбул» ащ шъхьэу фишIырэр. Октябрэ революцием ыуж адыгэ лъэпкъым изэхэшIыкIыныгъэ социальнэ зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэр ащ къыщигъэлъэгъуагъ. 1931-рэ илъэсым романэу «Щамбул» иапэрэ пычыгъо Краснодар къыщыдэкIыгъ.

Ащ дакIоу Тембот зэдзэкIын Iофми охътабэ тырегъэкIуадэ. Островскэм ироманэу «Щылычыр зэрэпсыхьагъэр» зыфиIорэр А. Хьаткъор, И. Цэир, Ю. Лъэустэныр игъусэхэу адыгабзэкIэ зэредзэкIы. КIэращэмрэ Хьаткъомрэ тхэкIo цIэрыIoу Николай Островскэм ыдэжь кIогъагъэх ыкIи шIухьафтынэу ратыгъагъ адыгабзэкIэ зэрадзэкIыгъэ тхылъыр.

1934-рэ илъэсым СССР-м итхакIохэм яапэрэ зэфэс Москва щыкIуагъ. Ащ иIофшIэн КIэрэщэ Темботрэ Хьаткъо Ахьмэдрэ хэлэжьагъэх. М. Горькэм идоклад едэIузэ, КIэращэм анахьэу хигъэунэфыкIыгъэр пролетарскэ тхэкIошхом фольклорым мыхьанэшхо зэрэритыгъэр ары. ТхакIомэ я Союз зэраштагъэхэр къэзыушыхьатырэ билетэу М. Горькэр зыкIэтхэжьыгъэр КIэращэмрэ Хьаткъомрэ Москва къащаратыжьых. Ащ къызекIыжьым Тембот адыгэ пшысэхэм яугъоин фытегъэпсыхьэгъэ экспедицием изэхэщэн фежьагъ. Ащ къыхегъэлажьэх шIэныгъэлэжьхэр, тхакIохэр, кIэлэегъаджэхэр. Экспедицием адыгэ пшысэ дэгъухэр къыугъоигъэх. М. Горькэм адыгэ пшысэхэм осэшхо къафи­шIыгъ.

1936-рэ илъэсым Iоныгъом Адыгеим итхакIохэмрэ иусакIохэмрэ яапэрэ зэ­фэс зэхащагъ. АщкIэ КIэращэмрэ Хьаткъомрэ Iофышхо ашIагъ. Адыгэ прозэм фэгъэхьыгъэ докладыр Тембот къы­шIыгъ. Поэзием ехьылIагъэу къэгущыIагъ Хьаткъо Ахьмэд. Теуцожь Цыгъуи Iофтхьабзэм хэлэжьагъ. 1939-рэ илъэсым ады­габзэкIэ тхыгъэ романэу «Щамбул» ухы­гъэ хъугъэ ыкIи тхылъеджэмэ аIэ­кIэхьагъ. ЕтIанэ романыр урысыбзэкIэ зэридзэкIынэу фежьагъ, ау IофшIэныр илъэс заулэкIэ Хэгъэгу зэошхом зэпигъэугъ. Заор къежьи, нэмыцхэр Мыекъуа­пэ къекIуалъэхэ зэхъум, КIэращэм Мыекъуапэ къыбгынэн фае мэхъу. Тем­бот апэ Грузием, етIанэ Къэбэртэе-Бэлъкъарым макIо. Ащ партизанхэм апае материалхэр ыугъоищтыгъ, очеркхэр гъэ­зетым къыригъахьащтыгъэх. ТицIыфхэм ялIыхъужъныгъэ фэгъэхьы­гъэу «Партизанхэр» зыфиIорэр ытхыгъ. Заом икIэухым КIэращэм Мыекъуапэ къыгъэ­зэжьыгъ. Романэу «Щамбул» урысыбзэкIэ изэдзэкIын еухы. 1947-рэ илъэ­сым къыдэкIыгъ «Дорога к счастью» ыцIэу. Мы илъэс дэдэм апэрэ правительственнэ тынэу ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьым иорден къыфагъэшъошагъ. Романыр бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ зэрадзэкIыгъ. Романэу «Насыпым игъогу» пае 1948-рэ илъэсым КIэрэщэ Тембот СССР-м и Къэралыгъо шIухьафтын къыраты. Мы уахътэм КIэращэм ынаIэ зытетыр повестэу «Шапсыгъэ пшъашъ» зыфиIорэр ары. Тарихъ повестьхэу «Хьаджрэт», «Шахъомрэ пшъэшъэ пагэмрэ», джащ фэдэу «Абдзэхэ шэкIожъ» зыфиIохэрэм тхакIом тхылъеджэхэм ащыриIорэм фэд: «Джары сэ синарод зыфэдэр. Народ цIыкIу, ау цIыфыгъэшхо зыхэлъ!» «Шыу закъу» зыфиIорэ романыкIэр къыдигъэ­кIыгъ. Ар къызытегущыIэрэр адыгэмэ къарыкIуагъэр ары. Илъэпкъ шIулъэгъоу фыриIэр ыгу къигущыIыкIэу къызщыриIотыкIыгъэр романэу «Шыу закъу» зыфиIорэр ары. Ар ежь КIэращэм лъэшэу илъапIэу щытыгъ.

Ащ къыкIэлъыкIуагъэх романхэу «Типшъашъэхэр», «Ны Iушым ыпхъу», «Куко» зыфиIoхэрэр.

1994-рэ илъэсым КIэращэм медалэу «Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу» ыкIи республикэм и Къэралъыгъо шIухьафтын къыфагъэшъуашэх.

ТхэкIо цIэрыIом къызыхъугъэ мафэм фэгъэхьыгъэу, 2002-рэ илъэсым музей къыфызэIуахыгъ. Ащ зэIукIэхэр, зэдэгущыIэгъухэр щырекIoкIых. Пшъэрылъ шIхьаIэу непэ тиIэр къыткIэхъухьэрэ ныб­жьыкIэхэм тилъэпкъ итарихъ ядгъэ­шIэныр, ащ уасэ фашIыныр ары.

Хъот Саида. Литературнэ музееу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм иIофышI.