«Уижъ ыIорэр шIэ, уикIэ ышIырэр шхы», еIо адыгэ гущыIэжъым. Лъэпкъым итарихъ, икуль­турэ, иэтнографие шIэ­ныгъэу къыхэпхын плъэкIыщтыр гъунэнчъ. Еджа­пIэхэм ямызакъоу, щыIэныгъэм хэт егъэджэ­кIо-гъэсакIохэм, лъэпкъым идышъэ кIэн иухъума-кIохэм а шIэныгъэхэр къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм алъыгъэIэсыгъэнымкIэ яшIогъэшхо къагъакIо.

Нэгъуцу Аслъан ипщыпIэ гуIэтыпI, псыутIэр хъураеу хэгъуашъхьэм рекIокIы, псыубытыпIэм пцэжъые зэмышъогъухэр щесых. Псы Iушъом Iуубгъуагъэу остыгъаемрэ сэснэй чъыгхэмрэ къыщэкIых, ахэм ашъхьапэмэ апыс бзыухэм яорэд макъэ зэпэджэжьы. Жьыр къабзэ, джэнэт чIыпI. IэпэIасэм къатищ хъурэ иунэ хьакIэщ зэкIужь хишIыхьагъ. Ащ иIэшIагъэхэр, сурэтхэр, Iэмэ-псымэхэр щиугъоигъэх. Уиумэхъэу, гъэшIэгъонэу IэпэIасэм ар зэIуихыгъ: лъэпкъ Iэмэ-псымэу ышIыгъэхэр — иIэнэ лъэкъуищ­хэр, кушъэр, къамылыр, пхъэкIычхэр, нысхъапэхэу саехэр, цыехэр зыщыгъхэр ригъэуцуагъэх.

«Мы чIыпIэр лъэпкъ хъызмэтымрэ IэшIагъэмрэ ягупчэу дгъэнэфагъ, адыгэ лъэпкъым игугъапIэхэр еспхыгъ — къыт­фиIотагъ Нэгъуцу Аслъан, — тэ, адыгэхэмкIэ, тызщыгушхукIын кIэныжь, культурэшхо тятэжъмэ къытфагъэнагъ. Бэу чIэнагъэ тшIыгъэми, ныбжьыкIэу къыткIэхъухьэхэрэм икъу фэдизэу титарихъ аIэкIэдгъэхьажьын, тищысэхэмкIэ ахэр тпIунхэ фае. Зэрэадыгэхэм щыгушхукIхэу, лъэпкъым ыцIэ лъагэу зэрахьэным пае. Мыщ фэдэ гупчэм ипчъэхэр зэIухыгъэхэу, кIэлэцIыкIухэр къедгъэблагъэхэмэ, хабзэу тхэлъхэм афэдгъэсэнхэу, фестивальхэр щыред­гъэкIокIынхэу пшъэрылъ зыфэтшIы­жьыгъ. Зэхахьэ пэпчъ лъэныкъо гъэнэфагъэкIэ Iоф дэтэшIэ. Зым Iэнэ лъэкъуищым ишIын щятэгъашIэ. Адрэ зэхахьэм пхъэ­кIычым, шыкIэпщынэм, пщынэтIаркъом нэIуасэ щафэтэшIых. БэмышIэу дышъэ­идэным, лъэпкъ шъуашэм ишIын афэдгъэнэIосагъэх. Адыгеим иорэдыIо Iазэу Быщтэкъо Азамат ипчыхьэ джэгу мыщ щызэхэтщэгъагъ. Джырэблагъэ кIэлэцIыкIоу къэкIуагъэхэм щэлэмэ хьалыжъо­хэмрэ псыжъо хьалыжъожъыехэмрэ зэ­дашIыхи зэдашхыжьыгъ. Къэбэртэе- Бэлъкъарми Шапсыгъэ шъолъырми къары­кIыгъэ хьакIэхэри теIэх, ахэм ясабыйхэр ягъусэу къеблагъэх, зэхэсыгъохэр гъэшIэгъонэу ретэгъэкIокIых. ТихьакIэщ цIыф IэпэIасэхэр, шIэныгъэлэжьхэр къэкIох, тикультурэ зышIогъэшIэгъонхэм ямастер-классхэр тэшIых».

УФ-м изаслуженнэ, АР-м инароднэ артисткэу Уджыхъу Мариет хьакIэщым къырагъэблагъи, кIэлэцIыкIухэм гъэшIэгъоныбэ къафиIотагъ, мыщ фэдэ зэIукIэгъухэм мэхьанэшхо аритэу хигъэунэфыкIыгъ: «Илъэситф хъугъэу Аслъан Iофыгъоу ригъэкIокIырэм урыгушхонэу щыт. Бзэм икъэIэтыжьын фэгъэхьыгъэу ныб­жьыкIэмэ садэлэжьэнэу лъэIоу къыс­фишIыгъэм тетэу мыщ Iоф ащыдэсэшIэ. УпчIэхэу «Сыда лъэпкъмэ шъукъызэрахэщырэр?», «Адыгэр зэрэадыгэр сы­дэ­ущтэу къэпшIэщта?», «Сыда бзэм имэхьанэр?» зыфиIорэмэ яджэуапхэр зэ­хэтэфых. «Щыгъыжъые» купэу сыздэ­лажьэрэм къэгъэлъэгъонхэр къыщешIых. Мары зичэзыу зэIукIэм гуфэбагъэ хэлъэу десэхэр щыдгъэцэкIагъэх. Аслъан рихьыжьэгъэ Iофтхьабзэр непэ тищыкIэгъэ дэд».

НыбжьыкIэу Аслъан ипщыпIэ къекIолIагъэмэ ащыщэу Даутэ Дамиррэ Дзыгъанэ Аделинэрэ тяупчIыгъ мыщ фэдэ зэIукIэгъу­хэм шIуагъэу къафихьырэм, ахэм зы еплъыкIэ къыраIотыкIыгъ: лъэпкъым итарихъ куоу щызэрагъашIэу, хэбзэ-зэ­хэтыкIэм нахь хэшIыкI фыряIэ хъугъэу, бзэм рыгущыIэнхэр нахь Iэрыфэгъу ащыфэхъугъэу, агу илъыр нахь къэIо­гъошIу къащыхъоу хагъэунэфыкIыгъ. Бырсыр Абдулахь исурэтхэр пщыпIэм бэу къафещэх, кIэлэцIыкIухэм арегъэ­лъэгъу. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум адыгэ лъэпкъым къыкIугъэ гъогур къизыIотыкIырэ IэшIагъэхэр ашIогъэшIэгъонэу зэпаплъыхьэх. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм титарихъ аригъэшIэнымкIэ амалэу щы­Iэхэр Iэпы­Iэгъу къызфегъэхъух. Адыгэ шъуашэр зыщыгъ шыу лIыхъу­жъым исурэт анахь ашIогъэшIэгъонхэм ащыщ. «Адыгагъэр сыда зыщыщыр?» зыфиIорэ упчIэр кIэлэцIыкIухэм Абдулахь адызэхифыгъ.

Археологэу, АР-м и Лъэпкъ музей инаучнэ IофышIэ шъхьа­Iэу Тэу Аслъан Нэгъуцу Аслъан зэхищэрэ этнолагерым шIогъэшхо къызэритырэм фэ­гъэхьыгъэ гупшысэхэмкIэ игуа­пэу къыддэгощагъ: «Лъэпкъ музеим кIэлэцIыкIухэр къакIохи, ахэм апае экскурсие щызэхэтщагъ. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм тарыгущыIагъ. Тарихъ пкъыгъоу къыднэ­сыжьыгъэхэм, адыгэхэм ящыIакIэ къизыIотыкIыхэрэм нэIуасэ афэсшIыгъэх. ЛIэшIэгъу чыжьэм агъэфедэщтыгъэ хьа­къу-шыкъухэу етIагъом хэшIыкIыгъэхэр язгъэлъэгъугъ. Пкъы­гъо хьалэмэтхэр ахэм зэпаплъыхьагъэх. Адыгеим ичIы­налъэ къыхэкIырэ мыжъо зэщымыщхэм якъэбар кIэлэцIыкIухэм ашIогъэшIэгъоныгъ. Титарихъ ишъэфхэр афэсIотагъ. ЗэIукIэр лъэшэу гуапэ ащыхъугъ».

Адыгэкъалэ къикIыгъэу Абыдэ Хьисэ пщыпIэм ихьэкIагъ, ар шыкIэпщынэхэр зышIырэ IэпэIас. Мэкъамэхэр шыкIэ­пщынэмкIэ къафыригъэIуагъ, адыгэ орэдыжъхэр кIэлэцIыкIумэ къафиIуагъ. Лъэп­къым итарихъ къэухъумэгъэнымкIэ IофшIэнышхом ащ иIахьышIоу хилъхьэрэр нэрылъэгъу.

ПщыпIэм тыщыIукIагъ Бзэ­сэжъ Альмир, ар «Полярис-Адыгея» зыфиIорэ гупчэм иIофышI. Студентызэ Аслъан ипщыпIэ къакIоу ригъэжьэгъагъ. Ащ къэгъэлъэ­гъон гъэшIэгъон къафигъэхьазэрыгъ, 3D шап­хъэм илъ нэгъунджэхэр аIулъхэу Адыгеим ичIыналъэ идэхагъэ кIалэмэ аригъэлъэгъугъ. ХьакIэщэу Аслъан къызэIуихыгъэр цIыф кIуапIэу зэрэщытыр игуапэу къыхигъэщыгъ.

Гъэмэфэ зэIукIэгъухэу Нэ­гъуцу Ас­лъан ипщыпIэ ныбжьыкIэхэм афыщызэхищэ­хэрэр лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ къа­шъхьапэ, а уахътэр шIукIэ агу къэкIы­жьыщт.

Лъэпшъыкъо Фатим. Сурэтыр: А. Нэгъуцум ихъарзынэщ.