Зи Хэкужъ къэзгъэзэжьыгъэхэм я Мафэ игъэкIотыгъэу республикэм щыхагъэунэфыкIыгъ. Адыгэ лъэпкъым иблэкIыгъэ зызыфэбгъазэкIэ, гъогу къурпэн хьылъэ дэдэ къызэрэзэпичыгъэр, ау иакъыл-Iушыгъэ, игукIочIэпкъ лъэш ар къызэриухъумагъэр нафэ къыпфэхъу.

Сыд фэдэрэ зауи, сыд фэдэрэ хьазаби, егъэжьапIэ зиIэм, ухыжьыпIи иI. Ау Кавказ заор анахь хъугъэ-шIэгъэ тхьамыкIагъоу адыгэхэр зыужъгъэигъэ, зэбгырызыдзыхи, дунаим щизытэкъухьагъ. Ащ уахътэ тешIи, я ХХ-рэ лIэшIэгъум иапэрэ ны­къом, 1941 — 1945-рэ илъэсхэм, Хэгъэгу зэо­шхоу тикъэралыгъо къырашIылIэгъагъэми, лъэпкъ цIыкIоу, ау гушхоу, лIыбланэу адыгэхэр хэлэ­жьагъэх, ящытхъу ара­гъэIуагъ. ТинасыпкIэ Хэгъэгу зэошхом советскэ народым ТекIоныгъэр къыщыдахыгъ, мамыр­ныгъэр тагъэгъотыжьыгъ. ЦIыф лъэпкъ пшIы пчъагъэу Урысыем щызэдэ­псэухэрэм тIэ зэкIэдзагъ, Хэгъэгум паемэ, хэти зэ­блэжьырэп. ТиблэкIыгъэ чыжьи, тинепи, тикъэкIощт мэфакIи акъыл хэлъэу зэтэгъашIэ ыкIи зэтэгъа­фэ. Уитарихъ пшIэн фае икъоу, ащ уапэкIэ уегъаплъэ, кIуачIэ къыпхелъхьэ.

Зи Хэкужъ къэзгъэзэ­жьыгъэхэм я Мафэ ехъу­лIэу АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ краеведческэ ыкIи лъэпкъ литературэмкIэ иотдел тхылъ къэгъэлъэгъонэу «ЧIыгу гупсэм нахь лъапIэ щыIэп» зыфиIорэр къыщызэIуахыгъ.

Мурадэу ащ иIэр тхылъеджэхэр адыгэм итарихъ, анахьэу Кавказ заом илъэхъан, ар къежьэнэу зэрэхъугъагъэм фэгъэнэ­Iосэгъэнхэр ары. АщкIэ IэубытыпIэ шъхьаIэх тхылъ зэфэшъхьафхэр: «Гибель Черкесии», «Кавказ.

Трагедия изгнания», Р. Мэхъошым иеу «Зов Родины», М. Бэджанэм итхы­лъэу «Турция далекая и близкая». Чэмышъо Гъазый итхылъхэу «ПсыикIы­жьым илъэгъохэщхэр» ыкIи «Возвращение», М. Калмыковам истатьяу «Проблемы репатриации зарубежных черкесов в Республике Адыгея», гъэ­зет ыкIи журнал тхыгъэ хэутыгъабэу къэзгъэзэжьы­гъэхэм ячIыгужъ ящыIакIэ зэрэщылъыкIуатэрэр къэзыIуатэхэрэр, Адыгеим къэзгъэзэжьыгъэхэр къо­джакIэу Мэфэхьаблэ щагъэпсыгъэу зэрэщыпсэу­хэрэр, джащ фэдэу къэ­кIожьыгъабэхэм къуаджэу Пэнэхэс псэупIэ зэрафэхъугъэр. Дунаим итхъагъом анахь лъапIэр уихэкужъ тынчэу ущыпсэу­ныр, ущылэжьэныр арэу зэрэщытыр ыкIи мамырныгъэр пстэуми зэранахь лъапIэр, дышъэм зэрэпеIэрэр, мэфэкI къэгъэлъэ­гъоным щыкIэгъэтхъыгъ.

Дзэукъожь Нуриет.