Ащ фэдэу нэмыкI хэгъэгухэм ащыпсэурэ адыгэмэ ахахьэзэ, ежь къызэриIорэмкIэ, кассетишъэ хъун ыугъоигъ. Ахэр конычIэм ригъэкIугъэхэу щысэп «икъун сшIагъэр» ыIоу, къыхеутых, радиом, телевидение къэтынхэу «Джэныкъо машIу», «Нартхэр» зыфиIохэрэм къащеIуатэх.

Тэ Адыгэ телевидением теплъынэу амал тиIагъэп, ау бэшIагъэу радиор къытэнэсы, джы интернетым ихьатыркIэ Адыгэ телевидениеми теплъынэу амал дгъотыгъэ. Асфар икъэтынмэ ащыщхэр кассетэмэ атетхагъэхэу къытIэкIахьэхэу хъугъэ, лъэшэу тшIогъэшIэгъоныгъэх, ау мэкIагъэх. Джы Ютубым уихьэмэ, Асфар илъэс тIокIым къыкIоцI къышIыгъэ къэтынхэр шъэм ехъоу тэлъэгъу, тяплъы, тикIалэхэри ятэгъэплъых. Ау гукъао хъурэр уахътэр лъыкIуатэ къэс адыгабзэкIэ гущыIэрэр, ар къызыгурыIорэр нахь макIэ зэрэхъурэр ары. Миллион заулэ тыхъоу Тыркуем тис, ау бзэр къызIу­нэжьыгъэр макIэ, тэ, нахьыжъыхэмкIэ тызытекIыкIэ, хэт ахэмэ ядэIужьыщт, нартхэри, адыгэм идунэезэхашIи хэт ыгу къэкIыжьыщт…

Асфар итхылъэу «ПхъапкIэмэ ралъэсэхыжьы» зыфиIорэм МыгъолI Садыкъ къыриIуагъэу къытхыжьыгъэр сыгу итIыс­хьагъ, сщыгъупшэрэп, хьакIэщхэу тимыIэжьмэ тазэрафэныкъор зэхэсэшIэ.

«ТиIагъэх хьакIэщхэр хэбзэр чIэлъэу, бзыпхъэр къычIэкIэу, — еIо МыгъолI Садыкъ. —Щыгъу, пIастэм ихьатыркIэ хьакIэр хьакIэщым еблагъэу щытыгъ. Iоф зиIэм къыри­хьылIэти, Iофышхо щызэшIуа­хыщтыгъ. ХьакIэщыпчъэр сятэ зыфешIыжьым, джы а пчъэ цIыкIоу фашIыжьыгъэм адыгэхэм тызэлъымыкIо­жьэу, тызэрэмышIэжьэу ты­къыгъэнагъ…».

Джы сызэрегупшысэрэмкIэ, а хьакIэщэу зэфашIыжьыгъэм щамыIотэжьырэ къэбархэр ибэм фэдэу гъогу зэпырыкIыпIэмэ къатенагъэх, пшыпыжьынхэ пIуагъэкIи зэбгъэуIужьышъунхэп… Угъо­игъэу тиIэр ары къытфэнагъэр, арышъ, Асфар фэдэу лъэпкъ къэбархэр зыугъоижьыгъэмэ, ахэр цIыфмэ къахэзыщэжьырэмэ ашIэрэм осэ икъу фэтшIын фае. Ащ икъэбармэ сядэIу зыхъукIэ, тыцIыкIоу тятэжъмэ тхыдэжъхэр къытфаIуатэ зыхъукIэ тигуапэу тызэрядэIущтыгъэр, хьакIэщ къэбармэ тызэраумэхъыщтыгъэр сыгу къэ­кIыжьы.

Илъэсхэр кIуагъэу, кIэлэ ныбжьыкIэу зыкъызытэIэтым ыуж ХьэдэгъэлIэ Аскэр Тыркуем, Сирием, Израиль, Америкэм фэдэ хэгъэгумэ адыгэмэ защыIуигъакIэзэ зэфихьысыгъэ нарт къэбархэр зыдэт тхылъхэр сэ сшъхьэ­кIэ къысIэкIахьэхэ хъугъэ. Ар зэ­рэхъугъэри къэсIон. Москва радиом араб хэгъэгумэ арыс адыгэмэ апае къэтынхэр рекIокIыщтыгъэх, Бэк Козэт ыгъэхьазырыщтыгъэх. Сэ адыгабзэ сIулъыгъэп икъоу, ау тхэкIэ-еджакIэ, мыхъэтэ дэдэми, къызIэкIэзгъэхьагъэу щытыгъ.

Израиль адыгэмэ ащыщэу Шэуджэн Лусян иадрес къысIэкIэхьагъэу, сятэ къыIомэ, сэ стхызэ тызэфатхэу щытыгъ. Москва радиом сыфэзыгъэтхагъэри Лусян арыгъэ. Козэт сызыфатхэм, ар 1971-рэ илъэсыр арыгъэ, нарт къэбархэр зыдэтхэ томиблым иапэрэ томэу къыдэкIыгъэр къысфигъэхьыгъ. Ащ сэ сызэригъэгушIуагъэр къэсIон слъэкIынэп, хэкужъым тыфэныкъуагъэба, ау тызэрэ­адыгэм пае къин тыхэтыгъ, тыкъэтхэнэу къытфадэщтыгъэп.

Тхылъэу къысфагъэхьыгъэм псынкIэу сыхэплъагъ, сшIогъэшIэгъон дэдагъ, тижъымэ къаIуатэщтыгъэ тхыдэмэ ахэт цIэхэр а тхылъ дэдэми итыгъэх. Сыгу зэрэтэмэогъагъэр джы къызнэсыгъэми сщыгъупшэжьырэп. Козэт тхьаегъэпсэу томхэр къыдэкIы къэс къысфигъэхьыгъ. А лъэхъаным уеджэнэу тхылъ бгъотыщтыгъэп, бгъотыгъэми пIэкIэлъагъо хъущты­гъэп. Хэти тхылъ Iэ­кIэлъмэ, фаем еджэнэу шъэ­фэу, гъэбылъыгъэкIэ ритэу хэбзагъэ. Тхылъхэр зием IукIэ­жьыщтыгъэп, зэIэпахэу хэгъэгур къакIухьэщтыгъ. СитомиплI Алахьым ешI зыдэщыIэр... Тэ тиуахътэ нарт къэбармэ ателэ­жьыхьан кIалэхэр къытхэкIыгъэх. Ахэм ащыщыгъ абэзэ кIэлэ шIагъоу Исмел Оздэмыр Озбай. «Мифологиемрэ нартхэмрэ» зыфиIорэ тхылъыр 1990-рэ илъэ­сым къыдигъэкIыгъ. Нарт Лъэпшъ, нарт Саусэрыкъо, Сэтэнэе гуащэ, нэмыкIыбэми къатегущыIэ. Козэт фэдэу Оздэмыри дунаим ехыжьыгъ, Алахьым джэнэтым щерэгъэгупсэфых.

Тыркуер тIэкIу нахь «къызэушъэбым, Адыгэ хасэхэм конференциехэр, зэхэсыгъохэр зэхащэхэ хъугъэ. Ащ дакIоу Хъуажъ Фахьри журналхэр къыдигъэкIыгъэх, Оздэмыри Фахьрии Хэсэ тхьэматэу тиIагъэх. Лъэпкъым пае ахэм афэдэ псэемыблэжьмэ ашIагъэр къэIотэжьы­гъуай.

Адыгэ телевидением къэбархэр интернетым къыритхэу зыфежьэм, ахэми тащыгъуазэ хъугъэ, зэдэгущыIэгъу программэхэри къыредзэх, тяплъы, тядэIу. Асфар дашIырэ гущыIэгъухэми «тиныбджэгъу къихьагъ» тэIошъ, тигуапэу тяплъы, ащ фэдэ цIыф шIагъом нэIуасэ сызэрэфэхъугъэм сырэгушхо.

Тхыдэжъ аIоу къытфаIуатэщтыгъэхэр лIэшIэгъу минхэр къызэпачи тэ къытлъы­Iэсыгъэх. Адыгэр IорIуатэкIэ гъэшIэгъон, «лъапсэр пытэу щымытыгъэмэ ахэр тыдэ къитхыжьыныех?» сэIо. Ахэр къытлъыIэ­сыжьыгъэх, ау ямэхьанэ лъэпкъымкIэ къеIыхы, бзэр зэрэкIодырэм ар къыхэкIы. «Шъупылъыгъа?» пIомэ, тыпылъыгъ, тыпылъ ыкIи амал зэрэтиIэкIэ.

Бзэм изэгъэшIэн нахь псынкIэ цIыфмэ къафэхъуным ыуж зетфэзэ, мафэ горэм Пчэнлъэшъу Мэмдухь (Дюзджэ щэпсэу) къысфытеуагъ, тырку пшъашъэ горэ Сибэл Кутлук ыцIэу адыгабзэкIэ Дюзджэ университетым щеджи къызэриухыгъэр къысиIуагъ. «Адыгабзэр неущ «кIодыжьыщт» еIошъ, ыпсэ IокIы, Анкара дэс, уадэжь къакIомэ удеIэмэ сигопэн» ыIуагъ. Пшъашъэр къакIуи адыгабзэр аригъэхьэу зыфежьэм, гуапэ зэрэ­тщыхъугъэм гъуни нэзи иIэп. Ар Анкара дэкIыжьынэу зэхъум, Барцо Сулиет къакIуи зы лъэхъани ащ аригъэ­хьыгъ адыгабзэр. Тиныбджэгъоу ЛIыцIэ Джахьид къытхэтыгъ пенсием фэкIуагъэу. «Сэ адыгэ факультетым сычIэмыхьэмэ хъущтэп» ыIощтыгъ. Шъыпкъэ, чIэхьагъ ыкIи.

Хьаткъор, сэры, Убых Сэит, ЛIыцIэр, Хъуажъ Булент аIоу зэхэсыгъо заулэ итхыгъ, зыгорэхэр шIэгъэн фэягъэ, ущыскIэ хъун щыIэп. Шъыпкъэр пIощтмэ, Хьаткъом тыщигъэсыщтыгъэп. Фэтэр горэ тыубытынэу итхъухьагъ, ау пандемиер къежьи унэмэ такъырымыкIышъоу уахътэ тешIагъ. ЛIыцIэр ятIонэрэ курсым ихьагъэу къэсымаджи, дунаим ехы­жьыгъ, Тхьэм джэнэт къырет.

Адыгэ факультет учIэхьан хъумэ е Дюзджэ, е Къайсыр университетмэ адэжь укIон фае. Ахэр къэзыухыгъэхэр тиIэ хъугъэх, ахэм Хьаткъор ялъэIумэ тезисэу атыхэрэр къаригъэ­хьымэ ателэжьыхьэу ыублагъ. Бзэ зэгъэ­шIэным ифэIо-фашIэ­хэр зэкIэ зэшIуихынэу фежьагъ. Ар ащ пылъызэ, зэрэкупэу Дюзджэ тыкIуагъ. Бзэ Хасэм итхьаматэу Пчэнлъэшъу Мамдухь зыIудгъэ­кIагъ, Хасэм икъутамэ Анкара къыщызэIутхынэу тетыубытагъ, къызэIутхыгъ ыкIи. Ащыгъум Анкара Черкес Хасэм итхьамэтагъэр Жылэкъо Бислъан арыгъэ. Тхьаегъэпсэу, къыддеIагъ.

Мы зэкIэ къызкIэстхырэр Асфар фэдэ лIы губзыгъэу къытфэнэжьыгъэмэ ягущыIэ чылапхъэ фэдэу лъэпкъым къы­хэнэжьынэу тыфаешъ ары. Ар къыддэ­хъуным пае бзэр къэтыухъумэн, «О мардж!» тIон фае. Бзэр щыIэмэ, хабзэри, бзыпхъэри дгъотыжьыных. Адыгэм «Уадыгэба?!» пIоу зепIокIэ, непи къеубыты, шIолIыкIы, зэрэхъурэмкIэ хабзэр джыри щыI, лъым зэрэхэлъ, къэбгъэущыжьыныр ары ищыкIагъэр.

Тиныбджэгъу нахьыкIэу, Абхъаз заоми щыIи хэкум кIожьыгъэ Ацумыжъ Хьилми (ХьылымкIэ щеджэх) ишIогъэшхо къытигъэкIыгъ бзэ IофымкIэ. Ежь къыди­гъэкIыгъэ гущыIалъэ къытфигъэхьыгъ. Арыти, а гущыIалъэмрэ адыгабзэм изэхэф гущыIалъэу Адыгеим къыщыдагъэкIыгъэмрэ зэсыдзэкIыхи, адыгэбзэ-тыр­кубзэм ислъхьагъэх. Ар хъугъэу зытлъытэкIэ, тхылъыр къыдэкIына е интернетым къырагъэхьана — сшIэрэп, ау игъогу техьан. Ар тэ тфашIэрэр ары, джаущтэу зэкIэми тызэхэIабэмэ, зыгорэ къыддэхъун сэIо.

ЕтIанэ Къуекъо Асфар ихьакIэщ иджэныкъо машIо тыщыгупсэфынышъ, нарт къэбарыжъмэ тядэIун. Пчыхьэ къэс къэ­барыжъмэ таумэхъызэ тызэхэсмэ, адыгэ ябынкIэ зыкъэдгъотыжьын.

Сэгугъэ, тэгугъэ Асфар зыгъэныбджэгъухэу непэ IэкIыб щыIэхэмкIэ «Джэныкъо машIор» ымыгъэкIосэжьэу, ымыгъэплъыкъожьэу джыри тыкIэлъыригъэсынэу. ХьакIэр зэрикIасэр тэшIэшъ, джа хьакIэщыпчъэу тятэмэ зэфашIыгъагъэхэр къызэIутигъэ­хыжьынхэшъ, адыгэрэ адыгэрэ тызэлъы­кIоу, тызэрэшIэжьэу тыкъызэхэнэн, Тхьэм ыIомэ, тIотэжьын, зытыужьыжьын.

Джащ фэдэ гупшысэ IэшIухэр къысфахьых Къуекъо Асфар икъэтынхэм…

Мэфэуд Хъайри. ТхакIо, орэдыIу, Адыгэ хасэмэ якIэ­щакIу.