ШIэныгъэлэжьэу, усакIоу, тхакIоу, ткъош лъапIэу Къуекъо Асфар Адыгеим и Къэ­ра­лыгъо тын зыфэгъэшъошэгъэнэу игъо алъэгъухэрэм зэрахэхьагъэм икъэбар къытлъы­Iэсыгъэти, ащ ителекъэтынхэм сагъэшIыгъэ гупшысэмэ ягугъу къэсшIынэу исхъухьагъ.

Сэри мы нарт Iофым, имифологие, ифилософие, ыкупкI, имэхьанэ бэрэ сягупшысэу мэхъу, мыхэм афэгъэхьыгъэ тхыгъэхэри, хэутыгъэхэри щыIэх, нарт симпозиумхэм бэрэ сахэлэжьагъ, ХьэдэгъэлIэ Аскэр, Абу, Асфар бэрэ мы адыгэ Iофым, нартмэ татегущыIэу хъугъэ. Джы Асфар икъэтынхэу Ютубым къыригъэуцуагъэмэ сигуапэу сарэкIожьы, бэ сыгу къыщагъэущыжьырэр. Сэри зыхэсэлъэгъожьы а «Джэныкъо машIом» ицикл сэри сыхэфагъэшъ, Нэгыежъ иIуашъхьэ Асфаррэ сэрырэ щызэдэтшIыгъэгъэ къэтыным бэрэ сеплъы­жьы. ЗэлъашIэрэ лIы тегъэпсыхьагъэхэу IэкIыбым исхэ Шапсыгъэ Индрыс, МыгъолI Садыкъ, Къат Фейсал, ЛIыпый Ахьмэд, Ацумыжъ Налщык, нэмыкIхэми ядунэегурыIуакIэ Асфар къаригъэIотагъ, зэфэхьысыжь гъэшIэгъонхэри ашIыщтыгъ.

А зэдэгущыIэгъухэм афэдэу «Джэныкъо машIом» хэтыр бэ, хэхэс адыгэмэ ящыIакIэ нэм къыкIегъэуцо. Анахь сигуа­пэу сэ сызэдэIухэрэр нарт къэбархэу къыIуатэхэрэр ары. «Тыдэ мыщ фэдиз къэбар мы кIалэм щишIэрэ, ышъхьэ ригъэлъырэ, хьакIэщ къэбарыжъым фэдэу щымыоу, хэмыукъоу, узIэпищэу къыIо­тэнэу?!» сIоу сызэупчIыжьэу мэхъу. Тхьэм къыхилъхьагъ тIон. Асфар фэдэмэ уядэIу хъумэ, адыгэмэ къэбарIуатэм фэгъэхьыгъэу аIорэр шъхьэм къе­хьажьы: «Ащ къэбар къыIуатэ хъумэ, уикIако пщахыгъэми къэпшIэнэп».

Мы къэтынмэ сяплъызэ сэри сэгупшысэ: сыдэу губзыгъ адыгэр, сыдэу мафэкIэ сэри Тхьэшхом къысипэсыгъ адыгэ сыхъунэу. Адыгэр пэсэрэ цIыфмэ зэращыщыр, хьатит пIон, шумер пIон, ахэми ылъапсэ зэранэсыжьырэр нафэ. «ЧIыгур джыри зэмызэпцIэу, Амышъ имэлмэ аубэу, Iошъхьэмафэ къамзэгу такъэм зыфэдизым, Инджыдж псыхъом уебэкъонэу зыщэтым сэ шыр Хъурей шъофым щызгъэхъушIэщтыгъ», — еIо адыгэм. Ащ къеушыхьаты адыгэр лъэпкъыжъ дэдэмэ зэращыщыр. А щыIэныгъэм къыщикIугъэ гъогу кIыхьэм, джыри зытетым тхьапш къыщехъулIагъэр, сыд фэдиз зыхэкIыгъэр, ау джыри тыкъэнагъ, Тхьэшхом ыIомэ, джыри ижьау бэрэ тычIигъэтын.

Сегупшысэ. ЦIыфыр псэуным пае зыщыпсэурэ чIыпIэр зэблихъу зэпытынэу зэрэщытыгъэр къызыдэтлъытэкIэ, мыщ фэдизрэ илъэсым дунаим ичIыпIабэмэ зэращыпсэугъэр, зэращыпсэун фэягъэр гурыIогъуаеу щытэп. ПсэупIакIэ къыхихы къэс гумэкIыгъо зэфэшъхьафхэр къыфыкъокIыгъ, ау пстэуми апэшIуекIуагъ.

НахьыпэкIэ зепхьэу узэсэгъэ шэн-хабзэр пхъожьыныр аукъодыеу щымытми, цIыфыр нахьышIум фэкIоныр, ыпэкIэ лъыкIотэныр инэрыгъ. ПсэупIакIэ къыхихы къэс цIыфым идунэееплъыкIэ зызэблехъу, дунаим щыхъурэ-щышIэрэу къыгурымыIощтыгъэмэ хэкIыпIэ къафегъоты, етIанэ зэгупшысын фаехэр къыфыкъокIых.

Мифологием цIыфым игупшысэ зы­фэдэр, къыфыкъокIырэ Iофмэ еплъыкIэу афыриIэр, ахэр зэрэзэшIуихыхэрэр къе­гъэлъагъо. Зытет дунаим икъэхъукIэ, ар къэзыгъэшIыгъэр, хьадрыхыр цIыфыр апэ къызгуригъэIонэу зыгупшысагъэмэ ащыщых. Нарт эпосым ышъхьэ къипхын хъумэ, къыхэгъэщыгъэн фае нартым апэрэ гупшысэу иIагъэр — ар зыфэлажьэрэр цIыфыр ары. Ащ зыфигъэуцужьыгъэ пшъэрылъхэм апшъэ кIорэр цIыфыр зыфэныкъор, зыкIэхъопсырэр зэ­рэзэшIуихыщтыр, щыIакIэм ар зэрэхищэщтыр ары.

Нарт лIыхъужъхэр зыуж итхэм къагъэ­нафэ «культурные блага» зыфаIорэ мэхьанэшхо цIыфхэмкIэ зиIэ Iофхэр. Осэтынмэ (осетинхэм — ред.) я Саусэрыкъо зылъыхъурэр хъупIэ, тэ ти Саусэрыкъо — машIо. Мыр бэкIэ нахь лъаг. МашIом мифологием чIыпIэшхо щеубыты. ЦIыфым машIор къызIэкIахьэм зигъэфэбагъ, пыим, хьэкIэ-къуакIэмэ зызэращи­ухъумэщт Iашэ фэхъугъ. МашIом ишIуагъэкIэ лъэбэкъушхо ыдзыгъ. Ар шIомыкIодыным пае шIыкIэ зэфэшъхьаф­хэр къыгъотыгъ. Тхьэ бзаджэм (ПакIом) ри­хьыжьэгъэ машIор къыхьыжьыным лъы­бэ­нагъ. МэшIо гугъу зимыIэгъэ лъэпкъ щыIэп, ямифологиемэ ар нафэу ахэлъ.

ЕтIани тынаIэ зытетыдзэн фаер — псыдзэм зэрэдунаеу тет чIыгур чIилъаси, илъэсыбэрэ псышъхьэм къыхэщырэ къу­шъ­­хьэмэ анэмыкI щымыIэ зэхъум, къэбарыжъмэ къахэфэ хы ШIуцIэ Iушъом, адыгэ чIыгум ар къышIомыкIыгъэу. ЕтIанэ Пегъымбар Нухьэ икъорэлъфмэ тэри тащыщба, ары ижъырэ мифологиеми тыхэщагъэ зыкIэхъурэр. Мифологие хъу­гъэ-шIагъэм логикэкIэ уеплъынэу щытэп, мифологиер логикэкIэ зэхалъхьагъэп. Мыр зэпкъырытхы хъумэ, дисциплинэ зэфэшъхьафхэр IэубытыпIэ тэшIых: археологиер, фольклорыр, психологиер, тарихъыр, литературэр, социологиер. Мифологие зэхэлъхьаныр зэрэмыухы­гъэр, непи дунэееплъыкIэм епхыгъэу мифологиякIэхэр дунаим къызэрэтехъохэрэр къызыдгурыIокIэ, мифологиер зэхэтфыным пае а зыгугъу къэтшIыгъэ дисциплинэхэр зэрэтищыкIагъэр гурыIогъуаеп. Щысэ къэтхьын.

Тыдэ щэпсэуми, цIыфым къыфыкъокIы­рэ Iофыгъомэ, зэфэмыдэ дэдэми, а зы гупшысэкIэ-хэкIыпIэр къафигъотыгъ. Тхьэ гупшысэр сыдигъокIи яIагъ. Ащ лъэкIэу иIэр, иIэн фаер, Тхьэм иягъэ къямыкIыным, агъэгупсэфыным фэшI ашIэн, аIон фаехэр зэфэдэу къызэдыхахыгъэх.

Тхьэшхор, тхьэпэлъытэхэу щыIагъэхэр, нарт лIы хафэхэу нарт лъэпкъым, Нартием икъэухъумэн фэбанэхэрэр, ахэм къапэуцужьыхэрэ иныжъхэр, благъохэр, нэкъокъогъу бэрэ къэзышIыгъэхэ испхэр, бэ, бэ образэу эпосым хэтыр. Джащ фэд, цIыфым идунэегупшысакIэ, ар къы­зэрэщыхъурэр, ер, шIур зэригощырэр, хэбзэ-бзыпхъэхэм зэрадэмыхыщтыгъэхэр, кIочIаджэм, къулайцыз хъурэм зэрэдеIэщтыгъэхэр, бэ джащ фэдэу тинарт эпос къыщытыгъэр.

Мыхэр тиныбжьыкIэмэ ашIэнхэ, агуи, апси нэсынхэ фае. Зыгорэ дунаим зэреплъырэм, зэрилъэгъурэм зыщыбгъэгъуа­зэмэ хъун, ау ар шIокIыпIэ зиIэ телъ­хьапIэ пшIынэу щытэп о уилъэпкъ ыпсыхьэгъэ шIошIхэр уиIэ зыхъукIэ. ЗэкIэ лъапсэр ары зэкIужьырэр, тэ, адыгэ ябынкIэ, тигъэшIэ чъыг лъэпсэшхо иI, ащ сыда тыблэIэбыкIынышъ нэмыкI тылъыхъун?!

Мыхэр тикIалэмэ апкъырыхьаным фэлажьэ Къуекъо Асфар ителекъэтынхэу «Джэныкъо машIу», «Нартхэр» зыфиIо­хэрэр. IэкIыб щыIэ адыгэхэм ацIэкIэ сыкъэгущыIэшъ, мыр зигукъэкI Адыгэ телевидением мыщ фэдэ къэтынхэр зэришIыгъэм пае лъэшэу тызэрэфэразэр къасIо сшIоигъу. А къэтынхэм зэкIэми тяплъын амал щыIэшъ, ренэу зафэтэгъэ­зэжьы, адэ, уятэ-уянэмэ яхэпIэжъ, плъап­сэ зыдэщыIэм ренэу бгъэзэжьын фае. МыщкIэ Къуекъо Асфар иIофшIагъэхэр гъуазэ мэхъухэшъ, тыфэраз. Къэралыгъо тыным игугъу пшIымэ, ащ ар тефэу тэлъытэ.

Енэмыкъо Мэулид. УсакIо, тележурналист, общественнэ IофышIэшху.