Урысыем ибаскетбол клуб анахь цIэрыIоу, зиилъэсишъэ джырэ­благъэ хэзыгъэунэфыкIыгъэ ЦСКА-м итарихъ «адыгэ нэкIубгъуи» хэт. Илъэс 50-м ехъурэ мыщ Iоф щишIагъ Адыгеим и Тэхъу­тэ­мы­къое район ит къуаджэу Бжыхьэкъоежъым щыщ Барцо Аскэр.

Клубым хэтхэр гъэшIуабзэкIэ «ДедкIэ» ащ еджэх. Непэ ар пенсием щыI, ау ащ пае къэмынэу илъэсипшI пчъагъэ зэритыгъэ клубым ищыIэныгъэ лъэплъэ, ежьыри ащ хэтхэм зыфэдэ къэмыхъугъэкIэ алъытэ.

ЦIыфэу ащ исэнэхьат фэдэм рылажьэхэрэр нахьыбэрэмкIэ къэлъагъохэрэп. Ахэр журналистхэм загъорэ дэд ныIэп гущыIэгъу зафэхъухэрэр, ягугъу ашIыным фаехэп, зыкъыхагъэщырэп, ау ахэр щымыIэхэу командэр щыIэщтэп.

Барцо Аскэр ЦСКА-м имассажистыгъэ ыкIи итренерыгъэ закъоп, ар коллективым гукъэ­IэтыпIэу иI. Клубым ипащэхэми, спортсменхэми, командэр зи­кIасэхэми ащ изыкIэлъэныкъоу, итамыгъэу, италисманэу ар алъытэ. ЗэкIэми ашIэ — Дедыр мычыжьэу щытмэ, Iофхэр дэгъу хъущтых.

Илъэс пшIыкIутф хъугъэшъ Москва къикIэу и Адыгей гупсэ къызыкIокIэ, хы ШIуцIэ Шапсыгъэ мэфэ заулэрэ щэIэ. ЫгукIэ къыпэблагъэ хъугъэ ШэхэкIэй изакъоу къакIоу къыхэкIырэп, иIофшIэгъухэр, ыгъэсагъэхэр егъусэх. Анахьэу мы чIыпIэхэр шIу зылъэгъугъэхэр зэлъашIэрэ баскетболистыщтыгъэу, Москва и «Динамо» ыкIи ЦСКА-м, Санкт-Петербург и «Спартак», нэмыцхэм якомандэу «Обе­рельхинген», Израиль икъэлэ шъхьа­Iэу Тель-Авив и «Бейтар», икъэ­лэ цIыкIухэм ащыщэу Ришон-Лецион и «Маккаби» ахэтыгъэу, аужырэ илъэс тIокIым тренер IофшIэныр зыгъэцэкIэрэ Дмитрий Шакулиныр ары.

— ЩыIэныгъэм, профессиональнэ зэфыщытыкIэхэм яапэрэ десэхэр къысэзытыгъэхэр Аскэр, — къыIуагъ ащ «Адыгэ макъэм» иупчIэхэм джэуапхэр къаритыжьхэзэ. — СыдигъокIи спортсмен ныбжьыкIэхэм къо­тэгъу афэхъурэ Дедыр тинэ­къо­къогъухэмрэ командэр шIу зы­лъэгъухэрэмрэ шъхьэкIафэ афэтшIынэу, къиным зыкъе­тымыгъэгъэщтэнэу, джэгупIэм титымэ, псынкIэу зыкъэтымытынэу, тиклуб гупсэ, ащ иха­бзэхэм тафэшъыпкъэнэу ти­гъа­сэщтыгъ. Барцом осэ инэу фа­шIырэм ишыхьат къыIуагъэр хэткIи законэу зэрэщытыр. Ащ мэхьанэшхо иI. Зыфэдэ къэмыхъугъэ цIыф цIэрыIуабэмэ Iоф зыщашIэгъэ ЦСКА-м шъхьэ­кIэфэныгъэшхо къыщилэжьыныр бэп къызыдэхъурэр.

Барцо Аскэр мы мафэхэм ШэхэкIэй щыI. Зегъэпсэфы, чIы­пIэ дахэхэр къызэпеплъы­хьэх, цIыфхэм ахэхьэ. Джы уахътэ нахьыбэу иIэ хъугъэ. Илъэс 57-рэ ЦСКА-м хэтыгъэ Аскэр урысые баскетболым ищытхъузехьэхэм я Зал хагъэ­хьагъ, «армейцэхэм» яджэгунхэм ыпкIэ хэмылъэу яплъынэу, анахь гъэшIуагъэхэр зыдагъэтIысырэ чIыпIэм щысынэу фитыныгъэ зэриIэр къэзыушыхьатырэ тхылъ къыратыгъ.

— Илъэсыбэхэм командэм играфик дедгъэштэн фаеу щытыгъ, ащ фэшI Адыгеим сы­къэкIонэу бэрэ къыхэкIыщты­гъэп. Арэу щытми, зы тхьамафэ къыхэзгъэкIыти, сигупсэхэм, сишъэогъухэм, сикъоджэгъухэм сакъыхахьэщтыгъ, — къытфиIотагъ Аскэр. — Сикъоджэ гу­псэу сицIыкIугъор, сикIэлэгъур зыщызгъэкIуагъэм сыщыIэныр сикIас, гъунэгъу къуаджэхэри къэсэкIухьэх. Уахътэу щыIэр макIэщтыгъ, ау хы ШIуцIэ Iу­шъом сыкIонэу къыхэзгъэкIыщтыгъ. Синыбджэгъухэм сы­къырагъэблэгъагъэу ШэхэкIэй сигуапэу сыкъакIо, ащ кIуачIэ къысеты. Мыщ ичIыопс зыфэдэ къэмыхъугъ, упшъыгъэми, пщегъэгъупшэ.

Аскэр илъэс 77-рэ ыныбжь нахь мышIэми, физическэу псыхьэгъэным пылъ, пчэдыжьрэ къечъыхьэ, зарядкэ ешIы, хым зыщегъэпскIы, ипсауныгъэкIэ шIуагъэ къэзыхьыщт гъомылапхъэхэр егъэфедэх.

Бэрэ тызэдэгущыIэу мэхъу. Тызнэмысырэ щыIэп. Адыгэ къоджэ цIыкIоу Бжыхьэкъое­жъым къыдэкIыгъэ кIэлэ къызэрыкIоу, нэмыкIхэм зыпарэкIи къахэмыщырэм спортым гъогу кIыхьэу къыщикIугъэр зэрэригъэжьэгъагъэм, итекIоныгъэхэм, игухэлъхэр къызщыдэмы­хъугъэхэм, ыгъэлъапIэхэрэм, зэрыгушхохэрэм, непэ ищыIакIэ татегущыIэ.

Ежь ышъхьэ фэгъэхьыгъэу къыIотэныр Аскэр икIасэп, гъэ­шIэгъонэу, сэмэркъэуи хэлъэу къызтегущыIэрэр иунагъу, илъфыгъэхэр, ипхъорэлъ-къорэлъф­хэр, ахэм къакIэхъухьажьыгъэ­хэр, иныбджэгъухэр, икъоджэгъухэр, командэм хэтхэр ары. Спортым епхыгъэ къэбархэр игуапэу къеIуатэх.

— Илъэс 15 сыныбжьэу, джыри еджапIэм сычIэсызэ, атлетикэ псынкIэм сыпыхьэ­гъагъ, — ыIуагъ Аскэр. — ­Тренер сиIагъэп, сэр-сэрэу спортзалым сычIахьэти, къэс­чъы­хьэщтыгъ, сылъэщтыгъ, бас­кетбол, футбол сешIэщтыгъ. Я 9-рэ классым сисэу, зыпарэкIи зы­фэсымыгъэхьазырыгъэу, къы­зэпэчъэнымкIэ зэнэкъокъоу ­Адыгэ автоном хэкум щызэхащагъэм сыхэлэжьэнэу, метри 100 къэсчъынэу къысэлъэIугъэх. Ащ хъулъфыгъэхэм яятIонэрэ разряд ишапхъэ шъхьарыкIэу къыщызгъэлъэгъогъагъ. Нэужым Краснодар краимкIэ зэнэкъо­къум метрэ 200 къыщысчъи, те­кIоныгъэр къыдэсхыгъ. Джащ Iофыр щежьагъ…

1964-рэ илъэсым Барцо Ас­кэр Адыгеим ичемпион хъугъэ, нахь кIасэу спортым атлетикэ псынкIэмкIэ иапэрэ мастер хэ­кум щыхъугъ.

— ЕджэпIэ ужым дзэм къулыкъу щысхьынэу сызащэм спорт ротэм сыхэфагъ, — ыгу къэкIыжьы ащ. — Ау илъэсныкъо нахьыбэрэ къулыкъу схьынэу хъугъэп, УIэшыгъэ КIуачIэхэм язэнэкъокъоу Тбилиси щызэхащэщтым сыхэлэжьэнэу Темыр Кавказым идзэ округ исборнэ сыхагъэхьагъ. Ащ анахь спортсмен дэгъухэр ЦСКА-м пае къыщыхахыгъэх. Аущтэу 1966-рэ илъэсым Москва сыкIонэу хъугъэ. СССР-м изаслуженнэ тренерэу, олимпиадэхэм тIогъогогъо тыжьын медаль къащызыхьыгъэу Борис Токаревым илъэсрэ сигъэсагъ ыкIи спортымкIэ мастерым ишапхъэхэр изгъэкъугъэх.

Аскэр ЦСКА-м ыкIи УIэшыгъэ КIуачIэхэм атлетикэ псынкIэмкIэ якомандэхэм ямызакъоу, Москва исборнэ хэтыгъ, Адыге­им ичемпион, СССР-м и УIэшыгъэ КIуачIэхэм мызэу, мы- тIоу ячемпион, эстафетэмкIэ СССР-м ичемпион хъугъэ,

СССР-м и Кубок къыхьыгъ. Ащ нахьи нахьыбэ нэмыкI лъэныкъомкIи гъэхъагъэ ышIыгъ.

— Зэгорэм Германием сагъакIо, нахь кIасэу ЦСКА-м ибаскетбол клуб ащ къэкIо, — къеIуатэ ащ. — А лъэхъаным Александр Гомельскэри, командэм иятIонэрэ тренерэу Артур Стародубцеври синэIуасэу щытыгъэх. Атлетикэ псынкIэмкIэ тренер сыхъунэу Гомельскэм игъоу ылъэгъугъ. Сигуапэу сыкъезэгъи, 1976-рэ илъэсым ишэкIогъу мазэ сиIофшIэн езгъэжьагъ.

Ащ ыпэкIэ Аскэр физическэ культурэмкIэ Смоленскэ къэралыгъо институтыр къыухыгъэу щытыгъ, физкультурэмрэ спортымрэкIэ тренер-кIэлэегъэджэ ыкIи массажист сэнэхьат зэриIэр къэзыушыхьатырэ дипломыр IэкIэлъыгъ.

— 1977-рэ илъэсым ЦСКА-м имассажист IуагъэкIи, ар зэблэс­хъун фаеу хъугъэ, — къеIуатэ ащ. — НэмыкI массажист къа­гъотыфэ Iоф сшIэнэу ары зэрэщытыгъэр. Апэу массаж зыфэсшIыгъагъэр Алжан Жармухамедовыр ары. Гомельскэр нэмыкI специалист лъэхъути, бас­кетболистхэм зэдырагъаштэу а пшъэрылъыр дэгъоу згъэцакIэу къыраIуагъ. Ащ тетэу сызэрэтренерым нэмыкIэу, мас­сажисти сыхъугъ.

ЦСКА-м хэтэу Дедым гъэ­хъэгъэ инхэр тихэгъэгу имыза­къоу, дунаими щишIыгъэх. ГущыIэм пае, ар командэм игъу­сэу гъогогъуипшIырэ СССР-м, гъогогъуиплIырэ Евролигэм, гъогогъу 27-рэ Урысыем ячемпион хъугъэ, Евролигэм иты­жьын ыкIи джэрз медальхэр къыхьыгъэх, гъогогъуиплIырэ Урысыем и Кубок къыдихыгъ. НэмыкI текIоныгъэу зигугъу къэпшIын плъэкIыщтыр бэ. ЗэлъашIэрэ командэм текIоныгъабэу иIэм Барцо Аскэр иIахьышхоу хэлъыр щытхъуцIэ­хэмкIэ, тын зэфэшъхьафхэмкIэ къыхагъэщыгъ. Ар Урысыем изаслуженнэ тренер, «Физическэ культурэмрэ спортымрэ яотличник» зыфиIорэ щытхъу тамыгъэр, медальхэу «За отличие в воинской службе», «За безупречную службу в ВС СССР» зыфиIохэрэр, нэмыкIхэри къыфагъэшъошагъэх.

Илъэс тIокIищ фэдиз хъугъэу ар иклуб гупсэ фэшъыпкъ, спортым гъэхъагъэу щишIыгъэр зэкIэ ЦСКА-м епхыгъ. Икомандэ шIуагъэ къыфихьыныр ежьыр­кIэ пстэумэ анахь шъхьаI.

— IэкIыб къэралхэм яклубхэм сарагъэблагъэу къыхэкIыгъ, ау зыпарэкIи сыкъезэгъыгъэп, — къыкIегъэтхъы Аскэр. — Непэ сиIэр зэкIэ зишIушIагъэр «сиармейскэ» клуб, арышъ, командэр чIэсыдзынышъ, мылъку зы­дэщыIэм сыкIоныр сыгу къыс­фидагъэп. СыдигъокIи сырыгу­шхоу къэсэIо: ЦСКА-м сыкъыщыхъугъ, ащ сыщылIэжьыщт!

— Дедыр ипрофессионализмагъэрэ иклуб зэрэфэшъыпкъэм­рэкIэ щысэтехыпIэу зэрэщытым имызакъоу, лъэпкъэу къызыхэ­кIыгъэм икIэлэ дэдэу щыт, — еIо Дмитрий Шакулиным. — Ащ ишIушIагъэкIэ адыгэхэм нэIуасэ тафэхъугъ, яшэн-ха­бзэ­хэр, язе­кIуакIэхэр тшIагъэх. Адыгэ шхы­ныгъохэри ары шIу тэзгъэлъэгъугъэхэр. Исмаилович дэжь адыгэ къое шъыпкъэрэ пIастэрэ сыдигъокIи зэрэщыпшхыщтхэр ЦСКА-м хэтхэм зэкIэми ашIэ.

Джырэблагъэ Адыгеим Шаку­линыр апэрэу къызэкIом, ­адыгэ мэфэкI зэхахьэ къыхэфагъ. Хьа­кIэр бэу щыIагъ, бысымхэм Iэнэ шыгъэ къашIыгъагъ, ­лъэпкъ мэкъамэхэри, къашъохэри хэтыгъэх.

— ПшIошъ мэхъуа, лъэпэчIа­сэ сыкъырагъэшIагъ, — щхызэ къеIожьы ащ. — Сыкъэшъо­шъугъэми сшIэрэп, ау ЦСКА-м ибаскетбол клуб хэтэу апэу ар зышIагъэр сэры.

Адыгеим къэшъуакIэу Дмитрий щызэригъэшIагъэр Шапсыгъи къыщышъхьэпагъ. ШэхэкIэй щыкIогъэ мэфэкI зэхахьэм «ар­мейцэхэм» зэкIэми ачIыпIэ­кIэ ежь къыщышъон фаеу хъугъэ.

КъызэриIотэжьырэмкIэ, Уры­сы­ем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къа­рыкIыгъэу нэбгырэ шъищ фэдиз зычIэсым къыщышъонэу фэя­гъэп, ау Дедыр къышIокIыгъэп.

НЫБЭ Анзор. Сурэтхэр: Барцо Аскэр, Дмит­рий Шакулиным ыкIи ЦСКА-м ибаскетбол клуб яхъарзынэщхэр.