ДунэегурыIокIэ, дунэееплъыкIэ гъэнэфагъэ зиIэу, къешIэ­кIыгъэ цIыфхэм ятхъагъуи якъини изылъэгъукIэу, зэхэзышIыкIэу, а зэкIэмэ амыгъэгупсэфэу, цIыфхэм ягутео зэхэзышIэрэр, афэгумэкIыни, афишIэни зыфызэшIокIырэр ары тхэкIо иныр.

Хэти игущыIэ зэригъэIорышIэу, игуетыныгъэ зэригъа­зэрэм елъытыгъ итворческэ лэжьыгъэ идэгъугъэ, къыIорэм хэлъ мэхьанэм узэриубытылIэу узэригъэIорышIэрэр.

УсакIоу КIэсэбэжъ Къэплъан мы мафэхэм имэфэкI ин хе­гъэунэфыкIы. Ащ елъытыгъэу ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу зафэдгъэзагъ.

Я 60 – 70-рэ илъэсхэм ­адыгэ литературэм тхэкIо ыкIи усэкIо куп ныбжьыкIэу, теубытэгъэ ин зыхэлъэу къыхэхьагъэхэм Къэплъан ащыщ. Телъэшъогъэ-илъэ­шъухьагъэу щымытэу, игущыIэ кIочIэ икъу хэлъэу ыгъэпсыныр къыдэхъу. ГущыIэр шы емы­лычым зэрэфэдэр ышIэу, ащ ыIупэ ыIыгъэу зэрэфаеу зэрещэ. Шъыпкъэр иIэубытыпIэу, хъурэ-шIэрэр сыдигъуи куоу зэрэзэхишIэрэр пкъырылъым ишыхьат. ЦIыфхэр зэрэрилъэгъукIыхэрэм ищысэх иусэ сатырэхэр. ШIумрэ емрэ ренэу зыщызэпеоу, зыщызэшIонэрэ щыIэныгъэм а IахьитIур щызэхигъэунэфыкIымэ, ер гъэкIо­дыгъэныр, икIыкIыгъэныр зэрэ­Iофышхор кIигъэтхъэу КIэсэбэжъ Къэплъан пасэу, икIэлэгъум тхэу ригъэжьагъ. ЕджапIэм чIэсыгъ иапэрэ усэхэр район гъэзетэу «Колхоз щыIакIэм» къыщыхиутыхэ зэхъум. ЩыIэкIэ-псэукIэм хэлъ зэфэнчъагъэр джащыгъум зэу инэплъэгъу къыридзэгъагъ. Ащ дэжьым кIалэр Пщыжъхьэ­блэ къоджэ еджапIэм щеджэщтыгъ. Ау мэкъумэщышIэ унагъом къи­хъухьэгъэ Къэплъан цIыф лэ­жьэкIо къызэрыкIом ищы­IакIэ джащыгъум лъыплъэу, гукIэ ыгъэунэфэу хъугъэ.

Иапэрэ усэхэу «Хыдзэ-­псыдз», «ФэкъолIхэр», «ЯшэсыкIэ», нэмыкIхэри етхых мы уахътэм, къыхеутых. ГупшысэкIэ амалэу IэкIэлъым гу лъа­тагъэу, ахэм ашIогъэшIэгъонэу цIыфхэр яджэщтыгъэх.

1959-рэ илъэсым илъэс 16 зыныбжь кIалэр къалэу Адлер макIо ыкIи мэкъумэщ техникумым иеджакIо мэхъу, ащ ыужым къалэу Хъыдыжъ дэт культпросвет еджапIэри къеухы. ЕгъашIэм зыни, зыгуи чIыгум фэгъэзагъэу щытыгъэ адыгэхэм мэкъумэщ сэнэхьатыр якIэсагъ, ау етIани ежь хэлъым епхыжьыгъэу культурэ гъэсэныгъэ-шIэныгъэмкIэ зигъэзагъ.

УсакIом поэмэу «Фышъхьэ шып» зыфиIорэр пасэу ытхыгъ ыкIи усэкIо кIэлакIэ къызэрэтэджырэр ащкIэ аригъэшIагъ. Иуахътэ дыригъаштэу Къэплъан дзэ къулыкъури ыхьыгъ, 1965 — 1970-рэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет иадыгэ отделение ще­джагъ. ЕтIупщыгъэу журналистикэм, литературэм Iоф адешIэ. Район, хэку, край гъэзетхэм адыгабзэкIэ ыкIи урысы­бзэкIэ ытхыхэрэр къарэхьэх. КIэлэегъаджэу Iоф ышIэнэу хъугъэп, ау радиожурналистэу, хэку исполкомым культурэмкIэ игъэIорышIапIэ епхыгъэу, ­лъэпкъ творчествэм и Унэ иметодистэу, чIыпIэ гъэзетхэм яжурналистэу Iоф ышIагъ.

КIэсэбэжъыр тхэн къодыер армырэу, щыIэныгъэм хэлъ-­хэсыр ыгъэунэфэу, хъурэмрэ мыхъурэмрэ, дэгъумрэ дэимрэ кIигъэтхъэу, а зэкIэмкIэ ежь ишIошI-еплъыкIэ къыхигъэщэу тхэ мэхъу. Ежь-ежьырэу усэ тхылъ заулэ илъэс зэкIэлъыкIохэм къыдигъэкIыгъ: «ЗигъаI щытхъу дахэр» (1960), «Тыгъэпс Iэгубжъ» (1966), «Хъаным икъун­дысыу» (1969), «Адэмыехэр псым ехьых» (1967).

Теубытагъэ хэлъэу, иусэ мэкъэ чанкIэ, Краснодар псыубытыпIэм ишIын адыгэхэмкIэ зи федэ къызэримыхьыщтыр къыIуагъ, ытхыгъ. УсакIом игумэкI ишъыпкъэ нэужым щыIэныгъэм къыщы­лъэгъуагъ. Ау къыхэкIыгъ уахътэ ытхи ыуси къэмылъагъоу.

Мыекъопэ картонышI фабрикэм, нэужым пхъэм икъыдэгъэкIыжьынкIэ Мыекъопэ комбинатым 1992-рэ илъэсым нэс Iутыгъ. Гъэзетхэм ыкIи альманаххэм янэкIубгъохэм КIэсэбэжъым ытхыхэрэр загъо­рэ къыхаутыщтыгъэх.

1979-рэ илъэсым автор куп яусэ тхылъ цIыкIоу «Тиурам» зыфиIорэр Краснодар тхылъ тедзапIэм и Адыгэ къутамэ къыщыдэкIыгъ. Ащ Къэплъан ипоэмэу «Индрыс» ыкIи усэхэр къыдэхьагъэх.

1982-м типограф шIыкIэм илъэу «СиIоф Iахь» зыцIэ усэ тхылъэу IофшIэным итемэ ин зэфэдэкIэ зыпхырыкIырэр къыдэкIыгъ. Ар етIанэ тхылъэу «Отэ теом имаф» (1985) зыфиIорэм хигъэхьа­жьыгъагъ. ЗэлъашIэрэ адыгэ усакIоу Жэнэ Къырымызэ КIэсэбэжъым фэгъэхьыгъэу ытхыщтыгъ: «УсэкIо ныбжьыкIэу, рабочэ сэнэхьатыр зиIэу КIэсэбэжъ Къэплъан сыд ытхы­гъэми, илэгъу-ныбджэгъу кIалэ­хэм е икъоджэгъу нахьыжъ Iоф­шIакIохэм апаеми, анахьэу ынаIэ зытетыр советскэ цIыфым игукъэбзагъэ къиIотыкIыгъэныр, къигъэлъэгъукIыгъэныр ары».

1992-рэ илъэсым къыщыу­благъэу усакIор гъэзет-къыдэгъэкIэкIо комплексэу «Тхьэм ынэшIу» зыфиIорэм иIэшъхьэтетыгъ. Тхьамафэ пэпчъ мыр зыцIэ гъэзет адыгабзэкIи урысыбзэкIи къыдэкIыщтыгъ ыкIи литературнэ-художественнэ жур­налэу «Глагол Кавказа» зыцIэу тхакIохэм ятхыгъэхэмрэ усэкIо ныбжьыкIэхэм яехэмрэ къыдахьэхэу игъусагъ. КIэсэбэжъым зэкIэлъыкIоу мы уахътэм тхылъхэр «НэфапI», «Псэм гъыжь ешIы», урысыбзэкIэ «В глазах людей» (1995) ыIоу къы­дигъэкIыгъэх. Ахэм ыпэкIэ ытхыгъэгъэ усэхэр бэу къадигъэхьагъ. Куоу, нэ чанкIэ щыIэныгъэм зэрэхаплъэрэр, худо­жественнэ шъыпкъагъэр ыухъу­мэу, къыгъэгъунэу зэрэтхэрэр ахэм ахэплъагъощтыгъ. УсакIом ипроизведениехэр сыдигъокIи Адыгеим ищыIэкIэ-псэукIэ фэныкъуагъэу фэхъухэрэр, цIыф къызэрыкIохэм ялыуз-гууз къыз­щыIотагъэхэу, нэфагъэр зыхэлъых. Ау иIэх ащ нэмыкI тхыгъэ пшъхьапэхэри, ахэм анахь къа­хэщырэр шIулъэгъу лирикэр ары. ТхакIоу, усакIоу, журналистэу КIэсэбэжъыр щыIэныгъэр зикIасэу, зилъапIэу, ащ пэблагъэу, гот шъыпкъэу, цIыф жъугъэ къызэрыкIохэм шIу афэшIэгъэным кIэгуIэу, общественнэ IофшIэкIошхоу ары къызэрэнэфагъэр. Илъэс 30 Iэпэ-цыпэ хъугъэу ар урысые тхакIохэм я Союз икъутамэу тиреспубликэ щызэхащагъэм ипащ. Творческэ цIыфыбэу зэхэзышIыкIэу, ежьми гурыIо­хэрэр ащ дыхэтых. Матхэх, щыIакIэм дырагъаштэу мэгу­пшысэх, зэхэгущыIэжьых, зэгу­рэIох, хэти зэрилъэкIэу твор­ческэ мурадыкIэхэм афэкIо.

Непэ зимэфэкI ин хэзыгъэу­нэфыкIырэ КIэсэбэжъыр поэ­зиер идунэе ин хэшыкIыгъэу зэрэщытыр къыушыхьатэу, Тхьэм къыхилъхьагъэр ымы­гъэхьаулыеу матхэ. ИтхылъыкIэхэм дахэу къахэхъуагъ: «Джыри гугъэр мэтэмао» (2015), мы илъэс дэдэм джыри «Лъэ­рызехьам иорэдхэр» зыфиIорэр ыкIи «Зэманыр дунэе хьаф» (2017). Мыхэм усакIом ипоэтическэ мэкъэмэ ин зыщаIэтыгъ. КIэсэбэжъ Къэплъан къызы­хъугъэ мафэм ехъулIэу тыфэлъаIо псауныгъэ пытэкIэ, гу­пшысэ хъуау лъэшкIэ, творческэ гухахъокIэ ыкIи мамыр ошъо зэхэхыгъэ тынчыкIэ.

УсакIом имэфэкI усэ тхы­лъыкIитIу адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ ыгъэхьазырыгъэх ыкIи охътэ благъэхэм къыдэ­кIынхэу щыт. Илъэс 60-м емызэщыжьэу мэусэ УсакIор, ыбзэ чан, IорышI, бай, игупшысэшъ, лъагэ ыкIи лъэрыхь.

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтхэр: усакIом ихъарзынэщ.