Республикэм и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат блог-турэу «Адыгеир — Культурэм ишъо­лъыр» зыфиIорэм хэлажьэхэ­рэм КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъ­хэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ щаIукIагъ. Адыгэ Рес­публикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьа­матэ игуа­дзэу Iэщэ Му­хьамэдрэ музеим ипащэу ШъэуапцIэкъо Аминэт­рэ зэIукIэм хэлэжьагъэх.

[caption id="attachment_135700" align="aligncenter" width="800"] А. Лаутеншлегер.[/caption]

НыбжьыкIэхэм яIофхэмкIэ Федеральнэ агентствэм грант IэпыIэгъоу къаритыгъэм ишIуагъэкIэ ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ турыр бэдзэогъум и 4-м къыщегъэжьагъэу бэдзэогъум и 8-м нэс Адыгеим щыкIуагъ. Проектым ипэща­гъэр Адыгэ Республикэм изаслуженнэ артистэу, блогерэу Ацумыжъ Адам. Урысыем ишъолъыр зэфэшъхьафхэм: Самарскэ, Белгородскэ, Омскэ, Ивановскэ хэкухэм, Къырым, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Донецкэ Народнэ Респуб­ликэм, Удмуртием, Москва, Севастополь, Пермскэ краим къарыкIыгъэ блогер 12 турым хэлэжьагъ.

КъумпIыл Мурат проектым хэла­жьэхэрэм зэIукIэм нэIуасэ защыфи­шIыгъ, республикэр агу рихьыгъэмэ яупчIыгъ. Дахэу къазэрапэгъокIыгъэхэр, чIыопс дахэ зэряIэр блогерхэм къаIуагъ. Зэ­IукIэм хэлажьэхэрэм лъэгъупхъэ чIыпIэхэу зыдэщыIагъэхэм, республикэм ибрендхэу нэIуасэ зыфэхъугъэхэм афэ­гъэхьыгъэу Адыгеим и ЛIышъхьэ къыфаIотагъ. ГущыIэм пае, адыгэ къуаер зэрэрахырэм республикэм ищэ заводхэм ащыщ горэм зыщыщагъэгъозагъ.

КъумпIыл Мурат зэIукIэм хэлажьэ­хэрэми адэгущыIагъ. Ахэр анахьэу зылъыIэ­сыгъэхэр лъэпкъ нэшанэ зиIэ, адыгэхэм якультурэ, яшэн-хабзэхэр, ящыIакIэ уащызгъэгъозэрэ проектхэр бэу респуб­ликэм щагъэцэкIэнхэ зэрэфаер ары. ЛIышъхьэм зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, ащ фэдэ проектхэр респуб­ликэм непи иIэх, илъэс къэс ахэр нахьыбэ мэхъух. Ащ зигугъу къышIыгъэ­хэм ащыщ адыгэ къуаем ифестивалэу республикэм икъушъхьэлъэ чIыпIэхэм ащыкIорэр ыкIи Адыгэ Республикэм исхэм ямызакъоу, Урысыем инэмыкI шъолъырхэми къарыкIыхэрэр ащ жъу­гъэу зэрэхэлажьэхэрэр. 2022-рэ илъэсым фестивалыр мэфи 2 кIуагъэ, нэбгырэ мин 35-м ехъу ащ хэлэжьэгъагъ.

Республикэм культурэмкIэ иучреждениехэм, къэралыгъо ансамблэхэм, коллектив, творческэ объединение цIэры­Iохэм яIахьышIу ащ зэрэхашIыхьэрэр КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ, культурэ проектхэр нахьыбэу республикэм щызэхащэнхэу зэрэгугъэрэр къыIуагъ.

Адыгеим и ЛIышъхьэ зэIукIэм хэлажьэхэрэм республикэм зе­кIонымкIэ амалэу иIэхэм афэгъэхьыгъэу къафиIотагъ. Проект шъхьаIэр — зыгъэпсэфыпIэшхоу «Лэгъонакъэ» республикэм зэрэщагъэцэкIэщтым иIофыгъуи лъыIэсыгъ. КъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, псэолъэшIыным иапэрэ чэзыу 2025-рэ илъэсым аухыщт. Джащ ехъулIэу лъэрычъэкIэ къызыщачъыхьащт апэрэ гъогухэр Мыекъопэ районым щыгъэпсыгъэ хъущтых. Мы проектыр зэрагъэ­цакIэрэм ишIуагъэкIэ автомобиль гъогухэр республикэм щагъэ­псых, щагъэкIэжьых, энергием икъэкIуапIэхэм ахэхъо. Адыгеим зекIонымкIэ ипсэуалъэ­хэм транспорткIэ уанэсын плъэкIыщт- умылъэкIыщтым епхыгъэ Iофыгъори зэIукIэм къыщаIэтыгъагъ. ЗыгъэпсэфыпIэм ишIын заухыкIэ аэропорт респуб­ликэм зэрэщагъэпсын зэримурадри респуб­ликэм и ЛIышъхьэ къыIуагъ.

Просветительскэ проектхэу Адыгеим щагъэцакIэхэрэм къатегущыIэзэ, КъумпIыл Мурат республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм, гупчэу «Полярис- Адыгея» зыфиIорэм, кIэлэцIыкIу кванториумхэм яIофшIэн дэгъоу зэрэзэхащэрэр къыхигъэщыгъ. Адыгеим и ЛIышъхьэ блогерхэм къафиIотагъ Кавказ хьисап олимпиадэм, республикэм икIэлэеджэкIо, иныбжьыкIэ сэнаущ­хэм IэпыIэгъу зэрарагъэгъотырэм афэгъэхьыгъэу.

НыбжьыкIэ политикэм къыте­гу­щыIэзэ, кIэлэцIыкIухэмрэ ныбжьыкIэхэмрэ IэпыIэгъу ягъэ­гъотыгъэным мэхьанэшхо зэри­Iэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къы­Iуагъ. Адыгэ Республикэм ныб­жьыкIэхэм яIоф­хэмкIэ и Комитет 2022-рэ илъэсым икIэрыкIэу зэрэзэхащэжьыгъэр ащ хигъэ­унэфыкIыгъ. НыбжьыкIэ объединениехэм Iоф ашIэнымкIэ, гъэсэныгъэм зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ, зыгъэпсэфыгъо уахътэм изэхэщэнкIэ джырэ шапхъэхэм адиштэрэ амалхэр Адыгеим щызэрахьэх. ГущыIэм пае, субсидиехэмкIэ зэнэкъо­къоу «Шъо­лъырым ныбжьыкIэхэм апае ышIэрэр» зыфиIоу 2023-рэ илъэсым ныбжьыкIэхэм яIофкIэ Федеральнэ агентствэм зэхищэгъагъэм икIэуххэм атетэу ныбжьыкIэ политикэм ипхырыщын пае тиреспубликэ сомэ миллион 75,6-рэ къыIукIэщт.

«Пандемием илъэхъан ныбжьыкIэхэр волонтер Iофтхьабзэхэм чанэу ахэлэжьагъэх. Ахэм гъомылапхъэхэр аугъоищтыгъ, фэныкъохэм ахэр аIэкIагъахьэщтыгъ, «шъолъыр плъыжьхэм» ащыIэгъэ врачхэм IэпыIэгъу афэхъущтыгъэх, колл-гуп­чэхэм Iоф ащашIагъ. Чаныгъэ къызэрэзхагъафэрэм, респуб­ликэм щызэрахьэрэ Iоф­тхьаб­зэхэу мэхьанэшхо зиIэхэм ренэу зэрахэлажьэхэрэм афэшI тиныбжьыкIэхэм лъэшэу тафэраз», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

ЗэIукIэм икIэух республикэм ипащэ ныбжьыкIэ сэнаущхэм язэхахьэу «Фыщт» зыфиIорэм блогерхэр къыригъэблэгъагъэх. Адыгеим и ЛIышъхьи, Адыгэ Рес­публикэм иминистрэхэм я Кабинет хэтхэри зыхэлэжьэхэрэ Iоф­тхьабзэр мэфищэ зэхащэ. Къушъхьэу Фыщт ылъап­сэ щыкIорэ фестивалым Урысыем ишъо­лъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIырэ нэбгыри 100 пчъагъэхэр къыщызэрэугъои.

Дахэу агъэкIо­тэжьыгъэх

Блог-турым кIэух дахэ фэ­хъугъ КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ щыкIогъэ Черкес балыр.

Адыгеим ишэн-хабзэхэр, икультурэ лъагэ, ичIыопс идэхагъэ, ицIыфхэм ящыгъу-пIастэ, яхьэкIэ пэгъокIыкIэ блогермэ аушэтыгъ. Мэфитфым зекIо ку­пым ипрограммэ ыгъэцэкIагъ. Музеим ихьакIэщ илитературнэ-музыкальнэ пчыхьэкIэ рагъа­жьи, пкIыхь дахэ зылъэгъурэм фэдэхэу, къушъхьэ лъагэу Лэгъо- Накъэ, Азишскэ гъочIэгъым, къушъхьэ цакIэу Утюгым изыплъыхьапIэ къакIухьагъ, шыхэм атесхэу зекIо кIохи, Гъо­зэрыплъэ екIолIэжьыгъэх, Шъхьэ­гуащэ рафтхэмкIэ къехыгъэх, Дахъо ипсэупIэ зыщагъэпсэ­фыгъ. Адыгеим инароднэ сурэтышI-ювелир цIэрыIоу Еутых Асе и Дышъэ ордэунэ кIэракIэ арагъэ­лъэгъугъ. Модельер-дизайнерэу Сусанна Макеровам лъэпкъ модэмкIэ иIэшIагъэхэм блогермэ нэIуасэ зафашIыгъ. Сусаннэ иадыгэ щыгъын къэгъэлъэгъонэу «Черкешенка» зыфиIорэм хьа­кIэу къекIолIагъэмэ гухэхъошхо хагъотагъ. Ижъырэ лъэпкъым икультурэ ифэмэ-бжьымэрэ джырэ дунаим къыхэхьагъэхэмрэ зэхэгъэкIухьагъэу Сусаннэ иIоф­шIагъэхэм апхырыщыгъ. Сурэт къэгъэлъэгъуапIэм щыкIогъэ зэIукIэм «Мыст» зыфиIорэ жъыу купым икъэгъэлъэгъон щеплъыгъэх.

Бзэр — лъэпкъым ыпс. Къа­шъор — лъэпкъым ишэн-хабз. Адыгэ искусствэр зэрэбаир къэшъокIо купхэу «Мыекъуапэ инэфылъхэр», «Синдика» зыфиIохэрэм къыщагъэлъэгъуагъ Черкес балэу КъокIыпIэм имузей щырагъэкIокIыгъэм. «Ислъамыем» илъэпкъ орэд жъынчи зыкъыригъэIэтыгъ. Этно-модэмкIэ дизайнерхэу Акъущ Фатимэрэ Пэрэныкъо Рузанэрэ яшъошэ дахэмэ якъэгъэлъэгъони щы­кIуагъ. АдыгэхэмкIэ лъэпкъ шъуашэр щыгъын къодыеу щытэп. Ар бзылъфыгъэм идэхагъэ, Iэдэбэу хэлъым, ышъхьэ зэрилъытэжьырэм яшъуаш, хъулъ­фыгъэм илIыгъэ лъытэныгъэ тефэу, ухъумакIоу зэрэщытым ягъундж. Адыгэ шъуашэм идэхагъэ хьакIэхэр ыумэхъыгъэ­хэм фэдэу къэгъэлъэгъонхэм яплъыгъэх.

Родион Балков, Пермь къикIыгъ:

— Бэмэ Адыгеир Кавказ шъолъырым иджэнэт чIыпIэу алъытэ. Ар синэрылъэгъу хъугъэ, икъушъхьэ лъаги тыдэкIоягъ, ипсыхъо ичъэрыгъи рафтхэмкIэ тыуплъэкIугъэ, къалэм идэхагъэ­рэ икъэбзагъэрэ сигъэгушIуагъ. Анахьэу адыгэмэ якультурэ зэрэбай дэдэр, ящыгъу-пIастэ зэрэIэшIур цIыфхэр къызэрэтпэгъокIыгъэхэм къаушыхьатыгъ. Слъэгъунэу сызщыгугъыгъэм шIокIэу гухахъо хэзгъотагъ мы зекIо турым. «ГъэпсэфыпIэ тыдэ укIощта?» аIоу къысэупчIыхэмэ, Адыгеим щэч хэмылъэу сызэрэкIощтымкIэ джэуап ястын.

Анна Фиксайкина, Москва къикIыгъ:

— Сэ турыбэмэ сахэтэу хэгъэгур къэскIухьагъ. Гохьэу узызIэпызыщэрэ чIыопсыр кIэракI, цIыфхэм яхьэкIэ пэгъокIыкIэ лъагэ — джары Адыгеир кIэкIэу къызэрэпIощтыр. Лэгъо- Накъэ, Хьаджыкъо къушъхьэтхым итIокIэ зэжъу, псыхъоу Шъхьэгуащэ и Гранит къушъхьэ дысхэм ятIуакIэ, къушъхьэтхым ипсыкъе­фэххэу Мышъэкъо, Рыфабгъо, Азишскэ гъочIэгъыр, Кавказ заповедникыр, Фыщт сыгу хэпкIагъэхэу сэкIожьы. УищыIэныгъэ зэ нэмыIэми Адыгеим ичIыгу дахэ зэбгъэлъэгъун фае. Адыгэ­мэ зэраIоу, «Нэм ылъэгъурэр шъхьэм ыуас».

Залим Маргушевэу Дагъыстан щыщым иблог къыщеIо:

— ЧIыопсым исаугъэт Адыгеим инэпэеплъ тхылъэу щыт. Илъэс шъитф зыныбжь исп унэу Гъозэрыплъэ щытлъэгъугъэхэр непэрэ мафэм къэсэу къызэраухъумагъэхэр лъэшэу згъэшIэгъуагъэ. Лэгъо-Накъэ икъушъхьэ лъагэ тызыдэкIуаем, «Южный ветер» зыфиIорэ орэдэу Дзыбэ Мыхьамэт къыIорэр зыкIиусы­гъэр къыдгурыIуагъ. Тыпшъы­гъэу а жьы IэшIур къызепщэм, къыблэм ижь иIэшIугъэ зэхэтшIагъ. КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъ­хэм яискусствэкIэ Къэ­ралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ ипащэу, УФ-м, Адыгеим, Ингушетием культурэмкIэ язаслуженнэ Iофы­шIэу ШъэуапцIэкъо Аминэт къызэриIуагъэмкIэ, пчыхьэзэхахьэу зэхащагъэр адыгэхэр тапэкIэ зэрэзэIукIэщтыгъэхэм фэд — хъугъэ-шIагъэхэм арыгущыIэщтыгъэх, нахьыжъхэр щысхэу унэшъо пытэхэр ашIыщтыгъэх, нахьыкIэхэр ашъхьащытхэу Iофтхьабзэхэр агъэцакIэщтыгъэх. Къэшъо дахэхэр, джэгукIэхэр рагъэкIокIыщтыгъ. Адыгэ шъуашэу анахь дахэу яIэр ащыгъэу къекIуалIэщтыгъэх. «Непэ пшъэрылъэу дгъэуцугъэр дгъэцэкIагъэ — хэбзэ дахэу тэ тиIэр джащ фэд!» — зэфэхьысыжь къышIыгъ Аминэт.

— Сипшъэрылъ къыздэхъугъ. Проектыр ащ щыкIосэщтэп, ищыIэныгъэ лъыкIотэщт. Гухэлъы­бэу тиIэр дгъэцэкIэщт. Адыгеим ымакъэ чыжьэу дгъэIущт! — къыIуагъ проектым ипащэу Ацу­мыжъ Адам.

Пчыхьэр удж хъурэе дахэкIэ аухыгъ.

АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу, Лъэпшъыкъо Фатим.