Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей илъэси 100 Iэпэ-цыпэм лъыкIа­хьэу (1925-рэ илъэсым зэхащагъ) лъэпкъым икультурэ еухъу­мэ, зэрегъашIэ, зэрегъэкIу ыкIи адыгэхэм ятарихъ культурэ зышIо­гъэ­­шIэгъонхэм, уасэ фэзышIыхэрэм аре­гъашIэ.

Джырэ мафэхэм музеир уна­кIэу 1993-рэ илъэсым зычIэ­хьажьыгъэм джыри зырагъэу­шъомбгъоу, гъэлъэгъопIэ унэ­шхохэр къыпашIыхьагъэу щэлажьэ. Музеим ипащэр Джыгунэ Фатим, ащ наукэмкIэ игуадзэр Шэуджэн Налмэс. Музей экспозициехэм хэпшIыкIэу ахэ­хъуагъ. Революцием ыпэкIэ адыгэ­хэр зэрэщыIагъэм имызакъоу, Адыгеим ичIыопс ижъ­ижъыжьым изытетыгъэр къэзыушыхьатырэ мыжъошхо лъэпкъхэри, апэрэ псэ зыпыт лъэпкъхэр къызэрэхъугъэхэри, апэрэ цIыфым иуцупIи, нэмыкI архео­логие чIыпIэхэу тарихъ лъэпсэ куу дэдэ зиIэхэри, Адыгеим икъэкIырэ лъэпкъхэр зыфэдэхэри, ипсэушъхьэхэм ядунай гъэ­шIэгъони, щыIэкIакIэм имэкъэгъэIу революциер зыфэдагъэри, апэрэ адыгэ революционерхэу, къэкIотэрэ щыIэкIакIэм блыпкъ пытэ фэхъугъэхэу Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые, Шэуджэн Мосэ, Бэрэкъэе Зулэ, шIэныгъэ гъогум лъэпкъыр тещэгъэным мыпшъы­жьэу дэлэжьагъэхэу Сихъу Сэ­фэрбый, Хъуажъ Мыхьамодэ, нэмыкIхэми ащ нэIуасэ уащы­фэхъу. Адыгэ лъэпкъым непэрэ мафэхэм къанэсыным пае ­гъогу къурпэн хьылъэу къызэпичы­гъэр — граждан заор, Хэгъэгу зэошхор, СССР-щтыгъэр пыижъ техакIом къыIэпыхыжьыгъэным пае зышъхьамысыжьыгъэ дзэпащэхэм, дзэкIолIхэм, народэу афимыкIыкIыгъэм ягъэхъагъэхэр къыщиIотыкIыгъэх. Сыд фэдэрэ лъэхъани тикъэралыгъошхо щы­зэдэпсэурэ цIыф лъэпкъхэр зэгурыIохэу, зэдэлажьэхэу, Хэ­гъэгум паемэ, зэрэзафэхэр, з­э­рэпсэемыблэжьхэр, ягушхоны­гъэ-зэкъотныгъэ ТекIоныгъэшхор къызэрэкIэкIуагъэр, тицIыфхэр сыдигъуи аIэ зэкIэдзагъэу, сыд­рэ Iофи гуетыныгъэ фыряIэу зэрэщыIэхэм щыIэкIэ тынчыр, мамырныгъэр къызэракIэкIуагъэр, Урысыер, ащ щыпсэурэ цIыф лъэпкъхэр мэфэ гупсэф­хэм къызэрафэкIожьыщтхэм цыхьэ фэозыгъэшIырэ къэгъэлъэгъонхэр, патриотическэ Iоф­тхьэбзэ зэфэшъхьафхэр Лъэпкъ музеим бэу щызэхащэх. Уасэ зиIэ Iофышхохэм зэу ащыщ лъэпкъ этнографием музеим цIыфыбэу къычIахьэхэрэр фэгъэнэIосэгъэнхэр, ащкIэ гъэ­загъэу экспозицие ушъэгъабэ щызэIухыгъ.

[caption id="attachment_135666" align="aligncenter" width="800"] Лъэцэрыкъо Ким.[/caption]

Непэ Лъэпкъ музеир — культурэ Гупчэ шъхьаI, шIэныгъабэр зыщызэIугъэкIагъ, адыгэм итарихъ иIотакIу.

«Адыгэ пщынэ IэпэпшIыкIутIур» Джары цIэу иIэр музеим эт­нографическэ экспозицие инэу къыщызэIуахыгъэм.

Пщынэошхо цIэрыIохэр, ­адыгэ джэгоу хъярым иIотакIор, пшъэ­шъэ къэшъуакIохэу чынэм фэдэу къашъохэрэр зымылъэгъугъэр бэ зыхэныгъэр. Сэ синасып къыхьыгъ сицIыкIугъом (илъэси 9 — 10 сыныбжьэу) ащ фэдэ джэгушхохэр зэрэслъэгъугъэхэр. Пчэгушхор игъэкIотыгъэу, лIышIу хьакIэхэр пщынэо джэгуакIом изыбгъу щытхэу, лIакъом ина­хьыжъхэр ахэм апэчIынатIэхэу, етIанэ адыгэ унэ кIыхьэ къамылышъхьэхэу, лъэгуцыр къызэкIокIыщтыгъэ Iупэм джэгум къащэгъэ е къэкIогъэ пшъэшъэ ныбжьыкIэ зидэкIогъухэр, зым нахьи зыр нахь дахэу, щызэпэIутхэу, ахэм акIыбкIэ ныбжь зиIэ бзылъфыгъэхэр дэтхэу, абгъукIи щытхэу пшъашъэхэр аухъумэхэу… «Уай-уай!» языгъэIуагъэхэу, адыгэ дунаим щыцIэрыIо пщынэошхоу Аулъэ Олэгъэй ыкIи сятэшым иджэгу­шхо зыгъэджэгугъэ Мы­хьа­мы­джэнэ Хъарисэ япщынэ гъэ­бзэрабзэкIэ джыри сынэгу кIэтых.

Музей экспозицием къы­фэбгъэзэжьмэ, апч хъэгъэ зэтетхэм адыгэ пщынэ зэфэ­шъхьафхэр, ахэр зиягъэхэм ясурэтхэр, пхъэкIычхэр, пщы­нэчIэдзэ IэплъэкIхэр, джэгушхо сурэт техыгъэхэр ащыолъэгъух. Плъэгъурэм зыдэмышIэжьэу уз­Iэпещэ, гур егъэшIу, ­уилъэпкъ нахь уегъашIэ, пэблагъэ уешIы, Музей IофышIэ хъупхъэхэм ашIоIофэу мы этнографие пкъы­гъохэр къагъотых, къатхыхьэх, анахь уасэ зиIэ экспонатэу алъытэхэрэр, а зэкIэ фонд шъхьа­Iэм рагъэкIу; етIанэ, зыщищыкIагъэм, лъэпкъ искусствэр зыфэдагъэр къыриIотыкIэу, экспозициер агъэпсы. Музейхэр зикIэсэ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ащыщхэр мы къэгъэлъэгъоным лъэшэу къызыфещэх, адыгэ лъэпкъым игушIогъо инэу, ихъяр Iэтыгъоу джэгум, лъэпкъ мэкъэмэ Iэмэ-псымэу яIагъэхэр — къамылыр, шыкIэпщынэр, пщынэ IэпэпшIыкIутIур, «аккордеон» ыкIи «баян» зыфэпIощтхэри зэпэшIэтхэу, блэкIыгъэ чы­жьэри, тыгъуасэри, непэри нэм къыкIагъэуцоу гъэпсыгъэх, тет­хэгъабэу яIэхэми адыгэ культурэр къыпфаупкIэпкIы. Лъэпкъ искусствэр зыIэтыгъэ къамы­лэпщэ ыкIи шыкIэпщынэо цIэ­рыIоу щыIагъэхэр — КiыкI Ас­лъанбэч, КiыкI Тембот, Тэзэ Лъэустэнбый, Лъэцэрыкъо Хьарун, пщынэошхоу Былымыхьэ (Хьажъунэкъо) Пагор, Аулъэ Олэгъэй, Шагудж Махьмуд, Мыхьамыджэнэ Хъарис, Тем­зэкъо Алый, Хъуадэ Мэдин, джырэ тилъэхъанкIэ — РСФСР-м изаслуженнэу, АР-м инароднэ артистэу Лъэцэрыкъо Ким, АР-м инароднэ артистэу Гъонэжьыкъо Аскэр ыкIи джэгокIо-пхъэкIычэо IэпэIасэхэу лъэпкъым зыцIэ къыхэнагъэхэр экспозициеу адыгэ пщынэм фэгъэхьыгъэм къыщагъэлъагъох.

[caption id="attachment_135667" align="aligncenter" width="800"] Аулъэ Олэгъэй.[/caption]

Сэ мы экспозициеу адыгэ пщынэм фэгъэхьыгъэм сызэ­ри­гъэгушIуагъэмкIэ, ар апэрэу зы­­­лъэгъухэрэм сыда зэха­шIэрэр?

Мария Демченкэр пенсием щыI, Краснодар краим къикIыгъ, зыплъыхьакIу:

— Сэ Адыгеим ичIыопс лъэ­шэу сыгу рехьы, мэфэ заулэрэ сыщыIэщт, музейхэр сикIасэх, шъуиреспубликэ ыкIи мы Лъэпкъ музеир баих ыкIи дахэх, дэгъух. Анахьэу пщынэм ехьы­лIэгъэ экспозициер сипхъорэлъф пшъэшъэжъыеми сэри лъэшэу тыгу рихьыгъ. Орэдыр, музыкэр лъэшэу сикIасэх, сэ сыкъэзэкъ, тянэ-тятэхэм, тянэжъ-тятэжъхэм ящыIэкIагъэр лъэшэу сыгу къы­гъэкIыжьыгъ мы слъэгъугъэм, фэбэгъэ-IэшIугъэ къысхилъхьагъ, музей IофышIэхэм ыкIи культурэмкIэ Iэшъхьэтетхэм «тхьа­шъуегъэпсэу» ин ятэIо.

Музеим заплъыхьэу Iэтахъо­хэри чIэтыгъэх. Ахэм музыкэм зыфэзыгъасэхэрэр ахэтыгъ, экспозициер агу зэрэрихьыгъэр мыгъуащэу, зэIэпахызэ, ахэмкIэ зыгорэхэр къаIощтыгъ.

Адыгэ Республикэм и ­Лъэпкъ музей зэрилъэкIэу, тихэгъэ­гу­шхоу Урысыем щызэдэпсэурэ цIыф лъэпкъыбэр нахь зэрэшIэнхэмкIэ ыкIи зэпэблагъэ шIыгъэнхэмкIэ Iофышхо ешIэ.

Мамырыкъо Нуриет.